Кызыл-Эник Кудажы. Он бир
план-конспект урока (7 класс)
Дайын чылдарында акы-дуӊмалышкы Украинага тыва эки турачы аъттыг-шеригжилерниӊ эрес-дидим чоруун, дайынчы найыралдыӊ онзагай талаларын көргүскенин билиндирери, шииниӊ боттуг төөгүге дүүшкээ, персонажтарныӊ амыдыралдан алдынганын база аянныг номчулганы шын, тода, чорударынга өөредир болгаш чаӊчыктырар
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 on_bir.docx | 32.6 КБ |
Предварительный просмотр:
Кичээлдиӊ технологтуг картазы
Башкыныӊ ФАА Сундуй Алла Шаннааевна
Эртеми: Тыва чогаал
Клазы: 7
Технологиялары: бөлүктеп, сайзырадып өөредириниӊ, кады демнежилге
Методиктиг курлавырлар: Е.Т.Чамзырын. Төрээн чогаалды өөредириниӊ теориязы болгаш методиказы.
ӨМК: Тыва чогаал. Тыва ортумак школаның өөредилге ному / тург. Е.Т.Чамзырын, Н.Ш.Куулар, А.Х.Херел. – Кызыл, 2015.
Темазы | Кызыл-Эник Кудажы «Он бир» |
Кичээлдиӊ хевири | Чаа тема тайылбыры |
Сорулгалары | Өөредиглиг: Дайын чылдарында акы-дуӊмалышкы Украинага тыва эки турачы аъттыг-шеригжилерниӊ эрес-дидим чоруун, дайынчы найыралдыӊ онзагай талаларын көргүскенин билиндирери, шииниӊ боттуг төөгүге дүүшкээ, персонажтарныӊ амыдыралдан алдынганын база аянныг номчулганы шын, тода, чорударынга өөредир болгаш чаӊчыктырар |
Кижизидикчи: кол маадырларның бирээзиниң харылзачы, баштың ролюн, аажы-чаңын дамчыштыр кижилерниӊ дидим, баштың чоруунуң чугулазын билиндирип, чонунга төлептиг аажы-чаӊга кижизидер | |
Сайзырадыр: чогаалдың маадырларының дугайында билигни делгемчидип, чогаалга сонуургалын оттуруп, чогаадыкчы чоруун, аас болгаш бижимел чугаазын база логиктиг боданыышкынын сайзырадыр | |
Эртемни өөредириниӊ түӊнелдери | Бот-тускайлаӊ: чогаалдыӊ утказынга дүүштүр диалог-маргылдаага киржип, өскелерниӊ бодалын дыӊнап билир, шын үнелеп, киржип, бодунуӊ бодалын шынзыдып, камгалаар |
Эртемнииниӊ: өѳренип турар темазын сонуургаар, чаа кол билиглерни медерелдии-биле шиӊгээдип алыр. Сөзүглелди аянныг, шын, тода номчуур, боттуг тѳѳгүде дайынчыларның херек кырында амыдырал-биле харылзаазын тодарадыр. Чогаадыкчы ажылдарга идепкейлиг киржир. | |
Метапредметтиг: Бот-угланыышкынныг кичээлдиӊ сорулгазын тодарадыр, бодунуӊ ажылын башкы-биле кады үнелеп билир. Түӊнелди үдүрүп, ону амыдырал-биле холбаар. Медереп билип алырыныӊ сөзүглелден кол чүүлдерни шилип шыдаар, сайгарар, кичээлге алган билиин таблицаже шилчидер. Харылзажылга кичээлге алган билиин аас болгаш бижимел бижиир, бодунуӊ бодалын диалог, монолог дамчыштыр шын чиге илередир, айтырыгларны шын, тода салыр, эптиг найыралдыг ажылдаар | |
Шиӊгээдип алыр кол билиглер | Кол маадыр, овур-хевир, кол бодал, диалог |
Ажыглаар метод, аргалар | Чогаадыкчы хамаарылгалыг номчулганыӊ методу, дилеп тыварыныӊ, аянныг номчулга, сайгарарыныӊ, ном-биле бот ажыл, беседа, дыӊнадыг |
Ажылды организастаарыныӊ хевирлери | Бот-тускайлаӊ, эжеш, бөлүктеп ажылдаары |
Дерилгези | Интерактивтиг самбыра, проектор, компьютер, чуруктар |
Кичээлдиң чорудуу:
Кичээлдиӊ чадалары, кезектери | Башкыныӊ ажыл-чорудулгазы | Өөреникчиниӊ ажылы | Чедип алыр түӊнелдер |
I. Организастыг кезээ. | 1. Өөреникчилерни кичээлче хаара тудар. Кичээлге белеткелин хынаар
| Кичээлге белеткенип, номун, өөредилге херекселдерин белеткээр | Бот-угланыышкынныг: өөредиглиг процессче кирери |
II. Ажылче кирери. | «Ыдыктыг дайын» деп ыры, «Тулчуушкунче» деп тыва ыры | Ырыны дыңнаары | Бот-тускайлаӊ Ѳѳредилгениң ажыл-чорудулгазынга идиг алыры Медереп билип алырыныӊ Чүнү билип алырын планнаары |
III. Катаптаашкын | Арын. 246, айтырыг 5. Сат Бүрзеккейге командылаткан тыва эки турачы пулеметчулар дугайында бажыңга дыңнадыглар күүседип алганын айтырар | Дыңнадыгларны аянныг номчуп, башкыныӊ берген айтырыгларынга харыылаар Айтырыгларга харыылаар, эштериниӊ харыыларын дыӊнаар болгаш үнелээр, түӊнелдерни үндүржүрүнге киржир. Эштериниң харыыларының ылгалын, онзагайын тодарадырын оралдажыр.
| Бот-тускайлаӊ Дыңнадыгның утказын (тема-идеязын) билири, аянныг номчууру Бот-тускайлаӊ Өөренген темазын аас-биле харыылап, бодунуӊ бодалын илередир Таарыштырып көөрүнүӊ Чугула херек чүүлдерни демдеглеп алыры Медереп билип алырыныӊ Бодунуӊ тыва эки турачылар дугайында билиин шиӊгээдип алганын хынаар Харылзажылга Эштериниӊ билиин бодунуу-биле деӊнеп, оларга айтырыгларны салыр |
IV. Актуализация | 1.Чурук, эпиграф («Кым-даа уттундурбаан, чүү-даа уттундурбаан» О.Бергольц), «Тыва пулеметчиктерниң саны чүгле он бир кижи турган. Он бир ѳлүм чок маадырлар» (үзүндү) дузазы-биле уругларның боданыр арга-шинээн сайзырадыр. 2. Уругларның харыылаарынга дуза кадар, немелделер кылыр. | Чуруктарның дузазы-биле кичээлдиң темазын, сорулгазын салыр. Башкының салган айтырыын дыңнаар, аңаа харыы бээр. | Эш-ѳѳрүнүң бодалын дыңнаар, кады ажылдажылга чорудар. |
V. Чаа теманыӊ утказы болгаш сорулгалары | Киирилде беседа. К-Э. Кудажыныӊ дугайында чүнү билир силер? (Уругларга бижээн номнарыныӊ делгелгези, хөрек чуруу. «Тываныӊ улустуӊ чогаалчызы» деп шаӊналды өөреникчилерге тайылбырлаар) Тываныӊ улустуӊ чогаалчыларыныӊ бирээзи К-Э. Кудажыныӊ кандыг чогаалдары-биле таныш, номчаан силер? Ол уругларга дыка хөй чогаалдарны бижээн Чогаалчы бөгүн бистиӊ өөрениривис «Он бир» деп чогаалын бижээн. Ону номчааш, чогаал кайы жанрга хамааржырын сайгарып тодарадыр ужурлуг бис. Шии жанрының дугайында беседа. Ону чижектерге бадыткаар бис. | Беседага идепкейлиг киржип, чамдык чүүлдерни кыдырааштарынга демдеглээр. Башкыныӊ салган айтырыгларынга харыылаар, делгелгени сонуургап, номнар-биле таныжар Кол-кол чүүлдерни сайгарар, кыдыраашка бижиир «Ногаан, көк болгаш кызыл карандаштар», «Чүрек иштинде ок», «Чазый хырын башка халдаар», «Кым эң ажыктыгыл?», «Уйгу чок Улуг-Хем» д.о.ө. | Бот-тускайлаӊ Шии дугайында билигни медерелдии-биле шиӊгээдип алыр. Шииниң сѳзүглелин сонуургап номчуур Медереп билип алырыныӊ Бердинген онаалгаларны сайгарар күүседир Харылзажылга шииниӊ онзагайын, ѳске жанрлардан ылгалдыыныӊ дугайында чугаалажыр |
VI. Сөзүглел-биле ажылдаарынга белеткел. | - К-Э.Кудажы бо чогаалында тыва эки турачыларның аразындан кайы маадырларны бодунуң шии чогаалында кииргенил? - Сат Бүрзеккей деп кымыл? | Ном-биле ажыл. Сөзүглелдиӊ сайгарылгазынга идепкейлиг киржир. Боттарныӊ бодалын илередир. Шилиттинген сөзүглелдиӊ онзагайын сайгарып, айтырыгларга харыылаар Шилилгелиг аянныг номчулга | Бот-тускайлаӊ Сайгарып турар сөзүглелдиӊ ажыглалын тодарадыр, ажыглаттынган уран-чечен аргаларны тайылбырлаар Медереп билип алырыныӊ Чугула херек чүүлдерни планнаары, план ёзугаар күүседири |
VII. Сөзүглел-биле ажыл. | Номнуӊ 246-249 арыннары-биле ажыл. Монгул-оол биле Самбалдың эгелээн диалогунда «Он бир», «Улуг-Хем» деп чажыт атты чүге кииргенил? - Чогаалчы чогаалче чүге диалогтарны киирген деп бодаар силер? - Ам диалогтарны номчааш, оларныӊ сорулгазын тодарадыр бис. - Гвардейжи полковник эш Поповтуң пулемет взводунуң командири Бүрзеккейга болгаш старшина Дажы-Серенге даалгазы чүү болганыл?
Диалогтар номчулгазын организастаар. -Чогаалда черлер аттарын тодарадыр -Сценада кѳзүлбейн турар маадырларның аттарын тывар -Сат Бүрзеккейниң чугаазында үргүлчү ажыглаар чугаазы Өөреникчилерге «Он бир» деп чогаал шии чогаалы деп чүүлдү бадыткаар, түӊнелди үндүртүр | Ном-биле ажыл. Монгул-оол биле Самбалдың эгелээн диалогунда «Он бир», «Улуг-Хем» деп чажыт атты чогаалдың адының утказын ажыдарынга киирген - чогаалда болуп турар болуушкуннарны диалогтарның ачызында билип алыр
- Гвардейжи полковник эш Поповтуң пулемет взводунуң командири Бүрзеккейга болгаш старшина Дажы-Серенге эскадроннарның аткаарлаарынын хандырар, чаа камгалал шугумун тургузар даалга берген. Маадырларның диалогун рольдап номчуур. -Украина, Сурмичи, Дубно, Тыва Арат Республика, Саян сыннары, Кызыл хоорай - Капитан Кечил-оол, Полковник эш Попов, старшина Дажы-Серен, Канчыыр-оол, Шойдакпан, Лакпа, Тыртык-оол, Нордуп - Раз так. (командирниң чугаазының шынгыызы) Өөреникчилер бо чогаал шии чогаалы деп чүүлдү үндүрүп келир. | Эртемнииниӊ Сөзүглелдиӊ кол бодалын, номчаан чүүлүнге бодунуӊ хамаарылгазын тода илередир Бот-тускайлаӊ Ук чогаалга сонуургалын оттуруп, диалогтарны аянныг негелдеге дүүштүр номчуур Бот-угланыышкынныг План ёзугаар сөзүглел-биле ажылдаар Медереп билип алырыныӊ Чугула херек солун, өөредиглиг чүүлдерни демдеглеп, бижип, кол-кол чүүдерни тодарадыр Эртемнииниӊ Чогаалдыӊ кайы жанрга хамааржырын тодарадыр, ону чижектер-биле бадыткаар Харылзажылга чогаалды рольдап номчуурда, рольдарны таарыштыр эптиг найыралдыг үлежип алыр, аас чугаазын киржикчилерниӊ чугаазын дамчыштыр сайзырадыр |
VIII. Быжыглаашкын. | Сөзүглел-биле бөлүктеп ажылдаары. 1-ги карточка: Самбал Гитлерже чүү деп чагаа бижээнил, чүге? 2-ги карточка: Вера биле Самбалдың найыралы? 3-кү карточка: Түмендейниң аажы-чаңының онзагайы кандыгыл? Боттарыныӊ бодалдарын бадыткап шынзыдар | Үлелге карточкалары-биле бөлүктеп ажылдаар. 1-ги, 2-ги, 3-кү бөлүктерниӊ өөреникчилери карточказы-биле ажылдааш, түӊнелди үндүргеш, кыдырааштарынга бижиир | Бот-тускайлаӊ Бодунуӊ кичээлге алган билиин шын, шүгүмчүлелдиг үнелеп өөренир Медереп билип алырыныӊ Чогаалда маадырларның киржилгезин тодарадып билир Харылзажырыныӊ Бөлүктеп демниг ажылдааш, бот-боттарыныӊ аразында эп-найыралдыг сүмележип, түӊнелди үндүрер |
IX. Алган билиин системажыдары | Сөзүглелге бот ажылды чорудары. Арын 253, айт.1. | Түӊнел бодалын кыдыраашка бижиир Сат Бүрзеккейга командылаткан пулемет взводунга кандыг берге даалганы берген-дир? Олар кандыг тура- сорук-биле ону күүседиринге белен болганын тайылбырлаар | Бот-тускайлаӊ Бердинген онаалгаларны чедимчелиг күүседип, чаа билиглерни шиӊгээдир. Харылзажылга Кады демнежип ажылдаар, аас, бижимел чугааны улам сайзырадыр Медереп билип алырыныӊ Логиктиг боданыышкын, сөзүглелден чугула херек чүүлдерни шилип, тодарадып билир. Харылзажырыныӊ Бодунуӊ бодалын бадыткалдыг шын, тода дамчыдып, беседага идепкейлиг киржип, өске эш-өөрү-биле харылзажыр, сүмележип чугаалажыр |
X. Түӊнели. | - Бөгүн кандыг чогаалды өөрендивис? - Силер бо кичээлден чаа чүнү билип алдыӊар? | Башкы-биле кады түӊнелди үндүреринге идепкейлиг киржир | Бот-тускайлаӊ Түӊнелди үндүрүп, бодунуӊ билиин хынаар. Таарыштырарыныӊ Чугула херек чүүлдерни шилип, билбейн барган даалгаларны шиӊгээдип алыр, оларны күүседир Медереп билип алырыныӊ Улустуӊ болгаш авторлуг тоолдарныӊ ылгап билир |
XI. Онаалга бээри. | Дараазында даалгаларныӊ кайы бирээзин шилип алгаш кылыр
| Онаалгазын бижип демдеглээр | Бот-тускайлаӊ Бодунуӊ сонуургаан темазын шилип алгаш, чогаадыкчы ажылдаар |
Капсырылгалар.
Дыңнадыг. Сат Бүрзеккейниң ѳѳнүң иштинге чагаазы.
Фронтуже аъттанып чоруп тура, чамдык эки турачылар кандыг-бир чылдыгаан-биле чоок кижилеринге ужуражыр арга чок болган таварылгалар база тургулаан. Ынчангаш олар Кызылга тургаш-ла чагаалар бижигилээн: «Экии эргим ынак кадайым болгаш уругларым! Даарта 1943 чылдың сентябрь 1-де, Тываның эң эки оолдар болгаш кыстары-биле кады эки турачылар бооп фронтуже аъттаныр деп тур мен. Чоннуң ол изиг бүзүрелинге чоргаарланып, ону алдарлыы-биле шынзыдарын даңгыраглап тур мен. Бистиң херээвис шынныг, дайзынны чылча шавар, тиилелге бистии болур. Бистиң ѳл-чаш ажы-тѳлүвүс бар деп чүвени утпайн кѳр, эргим ынак кадайым. Оларны ак сеткилдиг, күш-ажылга ынак, Тѳрээн чуртунга бердинген хамаатылар кылдыр кижизидер хүлээлге сээң үлүүңге хамаарышкан-дыр, а мен оларның аас-кежии дээш калчаараан дайзын-биле кам-хайыра чок сокчур мен. Мени дээш сагыш-човава. Тиилелгелиг чанып кээр мен, а бир эвес фашизм-биле кадыг-дошкун демиселге ѳлүртсүмзе, маадыр деп санаар сен…»
Дыңнадыг. Сат Бүрзеккей.
Сат Бүрзеккей тыва эки турачыларның командири Кечил-оол-биле Тамбовтуң аъттыг шериг училищезин кады дооскан. Бѳдүүн, хѳглүг, карак кызыл, ѳѳрениичел эр чораан. Бичиизинден тура ѳѳрү-биле кады аңнап, часпас адыгжы деп мактадып шаг болур чораан. Ада-чурттуң Улуг дайыны эгелей бээрге, Сат Бүрзеккей социалистиг Ада-чурттуң камгалакчыларының одуруунга барган.
Дыңнадыг. Бүрзеккей биле Дажы-Серен.
Фронтунуң бир чугула черинге полктуң эскадроннарының эптиг турушче аткаарлаашкынын хандырар дээш, тыва пулеметчиктер биле танкыгы удур бооларның расчеттары артык күштүг дайзынның оруун дуй турупканнар. Гвардейжи улуг лейтенат Сат Бүрзеккейниң пулемет взводу улуг эвес дѳң кырынга быжыгланып алган. Аар пулеметтарны дайзынны ырактан-даа, чооктан-даа ийинче болгаш хачыландыр адар кылдыр тургузарын командир дужааган. Гвардейжи старшина Куулар Дажы-Серен танкыга удур бооларның туруштарын ылап шилээш, расчет бүрүзүнге тодаргай даалганы берген. Он-он фашист танкылар чоруп орган. Бүрзеккей мѳгүдевээн-даа.
- Раз так, фашист чыланнарже от!
Командирниң чидиг кыйгызы ыржымны үрепкен. Танкыга удур боолардан, пулеметтардан час октар чоокшулап келген фашистерниң кырынче куттула-ла берген. Пулеметчиктер дескен фашистерни кыргый тудуп-ла турганнар. Он-он ѳлүг сектер гвардейжилерниң мурнунда чыткылап калган. Сат Бүрзеккей биле Куулар Дажы-Серен эвээш санныг гвардейжилерин баштап алгаш, дайзынның шавар халдаашкынын каш шак дургузунда баштайында ойтур октап келгеннер.
Дыңнадыг. Бүрзеккейниң маадырлыг ѳлгени.
База катап ок, боо кызаңайнып, частыышкыннар диңмиреп эгелээн. Фашистерге сѳѳлгү тулчуушкунну бээрлери ол. Гитлержилер мырыңай бо келгеннер. Хомушку Лакпаның расчедунга Бүрзеккей халып чеде берген. Кыргыс Сечен-оол пулемет мажызын тудуп алган ыытчок чыткан. Маадырлыг дайынчыны чайладыр идип кааш, командир ооң пулемеду-биле боолап эгелээн. Дораан хамык пулеметтар ыыттавастай берген. Ынчан Бүрзеккейниң бажынга база ок дээпкен. Коргуш чок командир мажызын салбаан. Фашистер командирни диригге тудуп алыр бодааннар. Сат Бүрзеккей сѳѳлгү гранаталарны туткаш, бүгү дурт-сыны-биле туруп келген. Улай-улай октап четтигипкен. Чер сирңейни берген. Ѳске талазындан автомат ээлчээ дыңналган соонда, гвардейжи улуг лейтенант Сат Бүрзеккей черже олуруп бады барган. Тыва пулеметчиктерниң саны чүгле он бир кижи турган. Он бир ѳлүм чок маадырлар.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
План-конспект урока на тему: "Писатель Кызыл-Эник Кудажы и его работа"
проведение урока в виде игры, конференции улучшает и повышает интерес учащихся к материалу, делает учебный материал леглоусваемым и доступным, понятным....
Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы «Маргылдаа» презентация
6-гы класска торээн чогаал кичээлинге презентация...
Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы — Тыванын улустун чогаалчызы. Оон уран-чечен бедик утка — шынарлыг чогаалдары тыва литературанын алдын курлавырын тургускан.
Кызыл-Эник Кыргысович Кудажы — Тыванын улустун чогаалчызы. Оон уран-чечен бедик утка — шынарлыг чогаалдары тыва литературанын алдын курлавырын тургускан....