Тест "Юрын мэдуулэл"
тест (8 класс)

Опубликовано 14.12.2021 - 22:06 - Эрдыниева Татьяна Климовна

Дидактические материалы к урокам бурятского языка

Скачать:

Вложение	Размер
тест	63.6 КБ
meduulel.docx	67.2 КБ

Предварительный просмотр:

ЮРЫН МЭДYYЛЭЛ

Д-1. Дүрим хүсэлдүүлэн бэшэхэ:

1. Юрын мэдүүлэлнүүд байгуулгаараа ______________________________________________________гэжэ илгардаг.

2. Нэгэ һаа нэрлүүлэгшын, үгы һаа хэлэгшын бүридэлһөө байһан мэдүүлэлые________________________________________________________.

3. _____________мэдүүлэлнүүд байгаалиин үзэгдэл, хүнэй бэеын болон сэдьхэлэй байдал тэмдэглэһэн байдаг.

4. Тодо бэшэ нюуртай мэдүүлэл нэрлүүлэгшэгүй аад, хэлэгшэнь_________________________________________________________.

5.Нэрлэһэн мэдүүлэл___________________________________________.

Д-2. Уншагты. Доро үгтэһэн даабари дүүргэгты.

Түрэл хэлэнэй һайханда

Түрэл хэлэндээ хандажа,

Түрүү үгэеэ зорюулнаб.

Түрэл хэлэнһээ удхалжа,

Эхэ Буряадтаа дурланаб.

Түрэл хэлэнтэеэ ханилжа,

Би ши гэлдэн хүхинэлди.

Түрэл хэлээрээ хөөрэжэ,

Үльгэршэндэл налайналби.

Түрэл хэлэеэ энхэржэ,

Эсэгэ мэтэ болонолби.

Түрэл хэлэндээ эрхэлжэ,

Үринь шэнгеэр жарганалби.

Түрэл хэлэндээ мүргэжэ,

Бурхан гэжэ һүгэдэнэлби.

Түрэл хэлэнэй һайханда

Түрэл арадтаяа мүнхэлби.

Түрэл хэлэмни мандажа,

Түмэн жэлнүүдтэ зугаалаг!

Эрдэни Дугаров

1. Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые оложо, илгааень заагты.

2. Түрэл хэлэн тухай энэ шүлэг соо найруулга - бодомжолго бэшэхэ.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Д-3. Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэлэй илгаа зааха:

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Нэрлэһэн мэдүүлэл
Тодо нюуртай мэдүүлэл
Тодо бэшэ нюуртай мэдүүлэл
Нюургүй мэдүүлэл.

1. Дасан ошохом даа... .

2. Раднын гэр соо хон жэн, бүрэнхышэг.

3. Мүнөөдэрэйхи шэнгеэр ажалаа хэжэ байбал, жагсаахагүй байнабди.

4. Хара булангираар эбхэрэн урдаһан түргэн голой үертэ хэмхэрэн нуража байһан булар хара эрье мэтэ, хубисхалай дүлэнэй хурса нүлөөдэ хуушанай байдалай хуухаран һандаржа байһан гайхамшаг ехэ хубилалтын үедэ болоһон хэрэг.

5. Тиигэжэл ходо хэлэгшэш!

6. Газаа үдэр мэтэ һаруулхан.

7. Нүхэр Дарма, нэгэ тон шухала юумэ мэдүүлхээ ерээ һэм.

8. Удангүй айлнуудай дунда орожо, зүблэлэй түрүүлэгшын байрын газаа ерээд, моринһоо габшагай шуумараар буужа, морёор сэргэдэ яаран дүнгэжэрхёод, гэрэйнь үүдэндэ гүйн ошожо, үүдыень шангаар тоншожо, бахардаһан тэбдэһэн хоолойгоор дуудаба.

9. Бүхэли һүниндөө Дабаатанай хониной арһа элдэжэ һуухаа болиходоо зобобо гээшэ гүт?

10. Баруун зүүн ханаарнь хуушаржа шарлаһан хэдэн плакат зурагууд.

(Ц.Доной «Хиртэһэн һара» туужа сооһоо)

Д-4. Ц.Доной «Хиртэһэн һара» туужа сооһоо нэрлэһэн мэдүүлэлнүүдые хэрэглэжэ, уншаһан зохёолоор зүжэглэмэл найруулгын (сценарий) эхииень (үйлын болоһон саг, байра) бэшэхэ.

Д-5. Тодо нюуртай мэдүүлэлнүүдые хэрэглэн, дуратай эдеэгээ яажа бэлдэдэг тухай бэшэхэ.

Д-6. Оршуулагты. Уласхоорондын (международные) дүримүүдээр танилсагты. Юундэ эдэ эрилтэнүүд ондоо гүрэндэ заатагүй дүүргэхэ ёһотойб?. Грамматическа һууринуудыень зураха. Ямар нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэлнүүд хэрэглэгдээб?

1. Ничего нельзя критиковать и сравнивать со своей страной.

2. Нужно уважать национальные традиции в еде, праздники, религию и руководство страны, в которую вы приехали.

3. Необходимо вставать во время звучания национального гимна страны.

4. Нужно помнить, что привычные вам жесты в других странах могут иметь совсем иное значение.

Д-7. Хоёр бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые нэгэ бүридэлтэ нюургүй мэдүүлэлнүүд болгон бэшэгты.

1. Һалхин хүйтөөр һалхилна. 2. Таанад һайн амарба гүт? 3. Үсэгэлдэр бороо оробо. 4. Би удаахан унтабаб. 5. Мүнөө үглөө дулаан болобо. 6. Наран шангаар шаража, үдэр бүри халуун болобо.

Д-8. Баярлаһан хүнэй сэдьхэлэй байдал тухай найруулга нюургүй мэдүүлэлнүүдээр бэшэхэ.

Д-9 Уншагты. Удхыень һайнаар хадуун абагты. Доро үгтэhэн Б1- Б5 даабаринуудые дүүргэгты

(1) - Намайе Дамдин Дамбаевич гэдэг юм. (2) Шамайе Дугар гэжэ үсэгэлдэрһөө хойшо ойлгооб. (3) Ёһоорхон нүхэртэй байнаш даа. (4) Шинии алдууешни хүлисөө гэжэ һананаб. (5) Иимэ алдуушни - хамагай муухай алдуу! (6) Намайе зүб ойлгоорой. (7) Нүхэрэйгөө нюрга руу нюусаар хутага шааһантай адли юм. (8) Шинии зүрхэлжэ, сэдьхэлээ нээжэ, сэхэеэ хэлэһэншни – мүнөө юунһээшье сэнтэй хэрэг болобо. (9) Зүрхэ алдаад, абяагүй үнгэрбэл, эрэ хүн бэшэб гэжэ өөрыгөө тоолобол дээрэ. (10) Һэшхэлгүй һаашни – хамаагүй. (11) Һэшхэлтэй һаашни, бүхы наһандаа сэдьхэлдэшни зобожо ябаха. (12) Дугар, би шамда үшөө нэгэ юумэ хэлэхэмни... (13) Энээнһээ хойшо боли. Аманай алдуури юумэ бү хэлэ. (14) Хэрэггүй. (15) Ажабайдалнай иигээд дууһаагүй, үхэхэ түрэхын хоорондо элдэбын юумэн боложо байдаг. (16) Эхи захыень ойлгожо эхилһэн түлэг наһан соогоо ябанаш. (17) Тэсэбэритэй, бодолтой ябажа һура. (18) Урдатнай дабаха дабаанууд олон. (19) Саг үшөө ямараар хубилхаб, ойлгожо ябаарай, - гэжэ үбгэжөөл хэлээд, дабхаряатай томо нюдөөрөө хүбүүе шэртэжэ, малаан толгойгоо эльбэһээр һандали дээрэ аалиханаар үндыбэ. (20) Оронойнгоо хажууда түшүүлээтэй байһан тулгуураа гартаа барижа, толгой дээрэ сагаан боро үнгэтэй шляпа тааруулжа табяад, үбгэжөөл газаашаа гараба. (21) Палата соо гансаараа үлэһэн Дугар уһанай аюулһаа эдэгэжэ байһанаа мэдэрбэ. (22) Харин, сэдьхэлэй үбшэнһөө эдээгээхэ шэдитэй бодолнууд хүбүүнэй толгойдо эрьелдээд, торсолдожо үлэбэшье, Дондобые хүсэжэ ядаһан, булигдаһан хүнэй шэнжэ нюдэн дээрэнь элихэнээр харагдажа байгаа һэн.

(23) Заха хизааргүй сагай, заха хизааргүй замбуулинай дунда хүнэй наһан агшан зуура соо үнгэршэдэг табисууртай. (24) Нэгэнэйнь наһан - ялас гээд, нүгөөдэйнь наһан иигэн - тиигэн... (25) Дугарай энэ наһанайнь бүхы саашанхи ябадал ганса өөрһөөнь дулдыдаха. (26 )Мүнөө наһанайнгаа эхин замда ябаһан Дугар алдуу эндүүгээ өөрынгөө хара ухаагаар ойлгожо, хамта үдэһэн нютагайнгаа хүбүүндэ һанажа ябаһан бодолоо нюун, нөөнгүйгөөр нээжэ хэлээд, шэнээр амидаралаа зохёохо хүсэлтэй болобо гэжэ һанахада, сэдьхэлэйнь оёорто холо саана үлэшөөд байһан атаархалай мэдэрэл, тэрээндэ амар заяа үзүүлэнгүй, тамална хэбэртэй. (27) «Сагай далайн ходорон үнгэрхэдэ, хүн – эрдэм мэдэсэ ехэтэй боложо үрдибэшье, бурханай заяаһаар, ухаан бодолоороо зан абаряараа үлүү ондоо боложо хубилдаггүй, угаа дахажа, түрэхынгөө табисуур алдадаггүй юм» - гэжэ зон хэлсэдэг. (28)Тэрэ хэр үнэн хаб?

(Доржо Сультимов)

Б1. Текст нэрлэгты.

__________________________________________________________________

Б2. Текстын сэдэб элирүүлэгты.

__________________________________________________________________

Б3. Байгуулгаара нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые олоод, дугаарынь, грамматическа һууринь зааха.

Б4. Эхир үгэнүүдые оложо, түүжэ бэшэгты.

Б5. 24-28 мэдүүлэлнүүд сооһоо хамаадаһан юумэнэй нэрэ түүжэ бэшэхэ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Д-10 «Сагай далайн ходорон үнгэрхэдэ, хүн – эрдэм мэдэсэ ехэтэй боложо үрдибэшье, бурханай заяаһаар, ухаан бодолоороо зан абаряараа үлүү ондоо боложо хубилдаггүй, угаа дахажа, түрэхынгөө табисуур алдадаггүй юм» - гэжэ зон хэслсэдэг. Тэрэ хэр үнэн хаб? Эдэ үгэнүүдые юун гэжэ ойлгонот?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Д-11. Дэлгэрэнгы мэдүүлэлнүүдые хуряангы болгон бэшэхэ.

1. Бутид гансаараа Шэтын гудамжаар яаралгүйхэн гэшхэлжэ ябана.
2. Хоёр хүнэй мүргэлдэмэ харанхы һүни.
3. Дугар ехээр сэдьхэлээ зобоо.
4. Үглөөгүүр эртэ эмшэн ерэжэ һэреэбэ.
5. Үбэл Дугарай гэртээ ерэхэдэнь, эжы аба хоёрынь дулааханаар угтаба
6. Үбһэндэ ябажа, бухал шэрэһэн үхибүүд салин хүлһэеэ абажа урмашаба.
7. Должод велосипедэй хойтохи һандали дээрэһээ арай ёохон буугаадхиба.

Д-12. Доро үгтэһэн янзаар мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холбоо харуулан схемэ зураха, ажаглалта хэхэ.

Жэшээнь: Тэдэ хүбүүд уһанай эрьеһээ сагаан,хүхэ, ногоон шулуунуудые түүбэд.

Хүбүүд түүбэд

1. Лубсан хүбүүнэй шэрэ карандашууд гоё саарһан хайрсагхан соо байдаг.(Э.Дугаров) 2. Уһа саһан, түлеэ залһанһаа эхилээд, үнеэндээ үбһэ хаяжа үгэхэ, шабааһыень түүхэ ажал Дондобой харюусалга доро оронхой. (Д. Сультимов) 3. Шэб харанхы, хоёр хүнэй мүргэлдэмэ харанхы һүни. (Д.Сультимов). 4. Харгыгаа алдажа төөриһэн эжэл гурбан нүхэд хоёрдохи үдэрөө ябажа байна гээшэ. (В.Тулаев).

Д-37. Үгтэһэн холбуулалнуудые хэрэглэн, юрын ба орёо мэдүүлэл зохёохо:

Нүхэр хүбүүн, хүн бүхэн, аймшагтай юумэн, Долгор гэжэ нэрэтэй басаган, ехэ баяр,

Юрын мэдүүлэл

Орёо мэдүүлэл

Предварительный просмотр:

МЭДYYЛЭЛ

Д-1. Мэдүүлэл үгэһөө, холбуулалһаа юугээрээ илгаатайб гэжэ хуряангыгаар бэшэгты. (2) Хүсэнэг зохёогты.

1. ___________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________

Д-2. Үгтэhэн схемэ хүсэлдүүлэгты.

Д-3. Доро үгтэһэн мэдүүлэлнүүд хэлэгдэhэн зорилгоороо ямар бэ гэжэ хүсэнэг соо тэмдэглэгты.

1. Ай, хүбүүд, байгты, эндэ аюултай.

2. Гэртэнь ороходо,дулаахан, сэбэрхэн байна.

3. Уhан эрьеэ дахадаг, хүн угааа дахадаг.

4. Горхо үзѳѳгүй аад, гуталаа бү тайла.

5. Уулзая.

6. Дайн гээшэ юун бэ?

7. Ургы сэсэг набша намаагаа дэлгээбэ.

8. Хабар хэзээ эхилхэб?

9. Газаа ехэ дулаан байба.

10. Yшѳѳ хэд үгэ хэлээб?

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Хөөрэһэнмэдүүлэл
Асууһан мэдүүлэл
Идхаһан мэдүүлэл

Д-4. Эдэ даабаринуудые шэлэн хэгты.

1). Идхаhан мэдүүлэлнүүдые хэрэглэн, дуратай ном (фильм, компьютернэ программа г.м.) тухайгаа реклама зохёожо бэшэгты. Мэдүүлэлнүүд соохи үйлэ үгэнүүдые үгын бүридэлѳѳр шүүлбэри хэхэ.

2). Тоо бодолгын хэшээл дээрэ.

Алгебрын гү, али геометриин учебник сооhоо ород хэлэн дээрэ 5 идхаhан мэдүүлэлнүүдые түүжэ бэшэгты, оршуулагты. Эдэ мэдүүлэлнүүд олон байна гү? Юундэ?

Д-5. Барилдаанй секцидэ гү, али телешоудо орохын тула хэрэгтэй анкетын асуудалнуудые зохёогты, hүүлдэнь тэрэ асуудалнуудтаа түрэлхидэй нюурhаа харюусагты.

Д-6. Мэдүүлэлнүүдтэ характеристикэ үгэхэ.

1. Агнууриин түлэг дунда ,иимэ гай тодхор хаяад байхадань, баярлахамни аал?!
2. Эхэшьегүй нэгэшье үдэр үнгэргэхэмнай бэрхэ лэ!
3. Яагаад ши маанадые захиржа шадаха юмши?
4. Тиимэһээ таанад минии үгэ соо байхат, захиралта соом!
5. Аажам энэ дэлхэй дээрэ Алтанһаа үнэтэй үгэ бии - Эжы!
6. Сэмэг гунигай Үлгын дууе дахинаа һэргээхэдэ, Һэргэг дуран Нойрһоо эртэ һэридэг гү?
7. Нүхэд, энэ суглаамнай баһа нэгэ худал хөөрэлдөөн болохонь лэ!

Д-7. Уншагты. Энэ текст үргэлжэлүүлэн бэшэхэдээ хэлэгдэhэн зорилгоороо,үгүүлбэреэрээ илгаатай мэдүүлэл хэрэглэхэ.

(1) Һургуули ошодог харгы дээрэ Карандаш Тетрадь хоёр ушарба. (2) -Ээ, ши, ёдосогоон, хайшаа ёдолзобош? - гэжэ Тетрадь һураба. (3) Би ёдосогоон бэшэ, Карандаш гээшэб! (4) Һургуули ошожо ябанаб, - гэбэ Карандаш. - (5) Харин ши, энэ хабтаасаан, хайшаа хабталзабаш? (6) - Би хабтаасаан бэшэ, Тетрадь гээшэб! (7) Би баһа һургуули ошожо ябанаб, - гэжэ Тетрадь харюусаба. (8) - Намайе юундэ хабтаалсаан гэжэ наадалбаш, ёдогор ёдосоон даһаа! (9) Һайнииеш эдюулхэб! – гэжэ нэмээд, тэрэ хам-хам аамагашан, Карандашые барихаяа забдан зүдхэбэ. - (10) Ши намайе барижа хухулхаяа һанаа гүш? (11) Ехээр бү хүхи! (12) Энэ дороо би шамай танихааар бэшэ болоторшни эреэлжэрхихэб, - гэжэ занан, Карандаш үзүүрээрээ Тетрадиие хадхахаар тэгүүлбэ.

_____________________________________________________________________________