Телефонга бәйлелек начар гадәтме? 9-11кл.
методическая разработка (9 класс)

Тема: Телефонга бәйлелек начар гадәтме?

 (Сыйныф сәгате. IX–XI сыйныфлар)

Максат:

– шәхеснең үсеше һәм үз-үзен тотышы, начар гадәтләр, аларның организмга зыяны турында мәгълүмат бирү;

– укучыларда үз сәламәтлекләренә карата аңлы караш формалаштыру, аларны начар гадәтләргә бирешмәскә өйрәтү, көчле рухлы булырга өндәү.

Җиһазлау: слайдлар, төрле рәсемнәр, плакатлар, зур форматлы экран, компью­тер.

Сыйныф сәгатенең барышы

I. Укучыларда сыйныф сәгатенә уңай омтылыш булдыру

Укытучы. Тиздән мәктәп еллары артта калыр. Күбегез укуын дәвам итәр яки эшкә урнашыр. Тормыш юлында төрле кешеләр, төрле язмышлар белән очрашырсыз. Сынаулар алдында югалып калмас өчен, үз-үзеңне дөрес тота белү мөһим.

Дәреснең эпиграфына игътибар итегез, аны үз сүзләрегез белән аңлатыгыз:

«Без начар гадәтләрне җиңмәсәк, алар безне җиңәчәк». (Укучылар фикер­ләрен әйтә.)

• Теманы һәм максатларны билгеләү.

Укытучы. Димәк, бүген нәрсә турында сүз алып барачакбыз? (Укучылар җавап бирә.)

– Әйе, укучылар, бүгенге сыйныф сәгатебез начар гадәтләр, аларның сәламәтлеккә зыяны, бу гадәтләрне булдырмый калуга багышланган сыйныф сәгатьләренең дәвамы булып тора.

II. Яңа теманы «ачу»

– Нәрсә ул гадәт? (Еш кабатланып, тотрыклыга әйләнгән күнекмәләр.)

– Нинди гадәтләр була? (Яхшы һәм яман гадәтләр.)

– Нинди яхшы гадәтләрне беләсез? Нинди гадәтләрне начар дип атарга була, ни өчен? Ә иң яман гадәтләргә кайсыларын кертер идегез? (Аракы эчү, тәмәке тарту, наркотиклар куллану, токсикомания.)

– Әйе, укучылар, сез бик дөрес әйттегез. Ләкин начар гадәтләр көннән-көн күбәя бара, искеләре өстенә яңалары барлыкка килә. Компьютерга, телефонга, комарлы уеннарга бәйлелекне чагыштырмача яңарак начар гадәтләр дияргә була. Алар кеше организмына, тормышына ничек тәэсир итә соң?

Укучылар. Кеше бу гадәтләргә акрынлап күнегә һәм инде алардан арына алмый. Аңа алардан баш тартуы авыр, үзе генә ул бу сазлыктан чыга алмый, шуңа күрә аңа табибларга, психологларга мөрәҗәгать итәргә туры килә.

Бу – төрле начар матдәләрнең организмга эләгеп, матдәләр алмашының аерылгысыз өлешенә әйләнүләре нәтиҗәсе. Организм үзе үк сәламәтлек өчен зыянлы матдәләрне таләп итә башлый.

Әйдәгез, хәзер шушы «җеннәр»нең сурәтләре белән танышып китик. (Укучылар чыгышы.)

1 нче укучы (алкоголизм турында сөйли). Аракыны «акылдан яздыргыч» дип атыйлар. Алкоголь сүзе «тилерткеч» мәгънәсенә ия. Алкоголь – күзәнәкләр өчен агу, ул кешенең бавыр, йөрәк, баш мие кебек тормыш өчен кирәкле органнарын җимерә. Алкоголь баш мие күзәнәкләренә тәэсир итсә, кеше усал, агрессивка әйләнә, үз-үзен кулда тота алмый башлый, психик тотрыксызга әйләнә. Җинаятьләрнең 30%ы исерек хәлдә эшләнә.

Аракы эчү нәтиҗәләре:

Гаиләдә эчә торган кеше булу – зур бәла, бигрәк тә балаларга. Эчкече балалары башкаларга караганда алкоголизм, наркомания чире белән 4 тапкырга күбрәк авырый.

Алкоголь бигрәк тә яшь организмга куркыныч. «Олы кеше» дозасы балаларны үтерергә яки инвалид калдырырга да мөмкин.

2 нче укучы (наркомания турында сөйли). Наркотик – тагын да җитдирәк агу. Аңа бик тиз күнегәләр, ансыз яши алмый башлыйлар, кешеләр үзләрен үлемгә илтә торган шушы агу өчен зур суммалар түләргә мәҗбүр була. Наркотиклар – бик көчле агу. Кеше бер кулланудан ук наркоманга әйләнергә мөмкин. Кешедә галлюцинацияләр башлана.

Наркоманнарны киләчәктә нәрсә көтә: төрмә, психбольница яки үлем.

3 нче укучы (токсикомания турында сөйли). Бу – начар гына түгел, ә бик куркыныч гадәт. «Мания» – психик авыру ул, кеше бертуктаусыз бернәрсәгә дә булса тартыла, уйлый. Токсикомания латин теленнән «агуга тартылу» дип тәрҗемә ителә.

Бу агулар, иснәгәндә, организмга эләгә һәм көчле агулану тудыра.

Бик тиз күнегелә, психикада үзгәреш­ләр барлыкка килә, ә иң начары – әлеге агу организмда җыела бара.

4 нче укучы (тәмәке тартуның зарары турында сөйли). Тәмәке тарту ул – никотин дигән наркотикка бәйлелек. Агулылыгы буенча никотин бик көчле кислотага бәрабәр.

Тәмәкедән кешенең барлык органнары да зыян күрә.

Тәмәкенең 25 төрле авыру китереп чыгаруы фәнни рәвештә исбатланган. Тәмәке тартучыларның хәтере, физик сәламәтлеге начар, психикасы тотрыклы түгел. Алар әкрен уйлый, начар ишетә.

Тәмәке тарткан кеше хәтта тышкы яктан да тартмаучыдан аерылып тора: аларның тиреләре сула, тавышлары карлыга, тешләре саргая.

Тартмаган кеше тәмәке төтенен су­лаудан ныграк зыян күрә.

Тәмәкедә 1200 агулы матдә бар.

Моны белергә кирәк!

Тәмәке тарту сулау, йөрәк-кан тамырлары системасы, ашкайнату системасы органнарына зыян сала.

Тәмәке тарткан кешеләр үпкә рагы белән ешрак авырый һәм бу төр авыруларның 96%ын тәшкил итә.

Тәмәке тарту башка төр ракларның (авыз куышы, йоткылык, ашказаны асты бизе, ашказаны, юан эчәге, бөерләр, бавыр) барлыкка килүенә дә сәбәпче була.

Табиблар фикеренчә:

1 сигарет гомерне – 15 минутка, 1 пачка сигарет 5 сәгатькә кыскарта.

1 ел тарткан кеше – 3 ай гомерен, 4 ел тарткан кеше – 4 ел, 20 ел тарткан кеше – 5 ел, 40 ел тарткан кеше 10 ел гомерен югалта.

5 нче укучы (комарлы уеннарның зарары турында сөйли). Бу начар гадәт бик зыянсыз гына күренгән күнекмәләрдән – уен автоматларыннан, компьютер, уен карталаларыннан башлана. Ә ахыры бик начар бетәргә – уенга бирелгән кешенең психикасы бозылырга, ул җинаять кылыр­га, хәтта үз-үзен дә үтерергә мөмкин. Комарлы уеннар балаларны да, зурларны да аямый. Хәтта акыллы гына өлкәннәр дә бу начар гадәткә ияләшеп китеп, гомерләрен ачлык, ялангачлыкта төгәлләргә мөмкин.

6 нчы укучы (компьютерга бәйлелекнең зыяны турында сөйли). «Компьютерга бәйлелек» термины кулланылышка 1990 елларда – компьютер технологияләре зур тизлек белән үсеш алган чорда кереп китә. Психологлар бу төр бәйлелекне хисси бәйлелекнең бер төре, дип саный. Ул алко– һәм наркобәйлелекләргә бик охшаган. Ул компьютер кулланучыны уйлап чыгарылган дөньяга, уйдырмаларга, хыялдагы образларга ышану дәрәҗәсенә китереп җиткерә. Кеше бу уйлап чыгарылган дөньяга шулкадәр ияләшә, чын тормышта яшәгән кебек яши башлый, аның аңы томалана. Күрмәгән-белмәгән кешеләргә ияләшә, аларга кадерле вакытын сарыф итә, булган акчасын, мөлкәтен дә бирергә мөмкин. «Компьютерга бәйлелек» дигән бу чир 12–16 яшьлек үсмерләргә бигрәк тә тиз йога, хтта өлкәннәрне дә үз кармагына эләктерә. Үзен ялгыз, кирәксез, булдыксыз санагннарга бу авыру аеруча тиз «йога».

«Компьютерга бәйлелек» авыруының төп сәбәпләре:

– яшьтәшләр, якыннар белән аралашу җитмәү;

– ата-аналарның баланы озак вакыт игътибарсыз калдыруы;

– үз-үзеңә ышанмау, аралашуда кыенлык кичерү;

– яраткан шөгыль булмау, буш вакытның күп булуы;

– һәр яңалыкны үзеңдә татып карау омтылышы;

– башкалар йогынтысына тиз бирелү, үз башың белән эш итә белмәү.

7 нче укучы (телефонга бәйлелекнең зыяны турында сөйли).

Ни өчен кешеләр бу бәйлелеккә дучар була?

Беренчедән, телефоннан аралашу кешедән күзгә-күз очрашып сөйләшүгә караганда азрак көч, вакыт таләп итә. Телефоннан теләсә кайсы вакытта аралашырга мөмкин. Сөйләшкән вакытта тышкы кыяфәтеңне, мимикаларыңны контрольдә тоту мөһим түгел.

Икенчедән, ниндидер проблеманы чишүдән качасы килгәндә, «мөһим» телефон сөйләшүе коткара.

Телефонга бәйлелекне ничек ачыклап була?

Кеше бертуктаусыз телефоннан сөйләшә яки «смс» яза.

Күрше бүлмәдә генә утырган кешегә дә телефоннан шалтырата.

Минут саен телефонын тикшереп тора.

Үзенә ошамаган, хәл итәсе килмәгән берәр хәл чыкса, шунда ук кемгәдер шалтыратып, үзе өчен кызык булган темага сөйләшә башлый.

Телефонны югалту яки ул ватылу – бу төр кешеләр өчен трагедия. Аларның бу вакытта хәтта температуралары да күтәрелергә мөмкин.

Телефон бәйлелегенә үз көченә ышан­маган кешеләр төшә, алар һәр адымнарын кем беләндер киңәшеп башкаралар, ә телефон моның өчен бик уңайлы. Алар шулай җаваплылыктан кача.

Тормышында кызыклы вакыйгалар, мөһим аралашу объекты булмаган кешеләр дә телефон колына әйләнергә мөмкин.

Кайбер кешеләр өчен телефон чылтыравы үзләренең кирәкле кеше булуларына дәлил булып тора.

Бу начар гадәтләрдән үзебезне ничек якларга? Сездә нинди тәкъдимнәр бар? (Укучылар үз фикерләрен белдерә. Аннан соң гомуми нәтиҗә ясала.)

1. Күңелебезгә ошаган шөгыль табарга, вакытны файдалы уздырырга.

2. Ышанычлы дуслар булдырырга.

3. Кызык өчен генә дип тә начар гадәтләргә якын да бармаска.

III. Белемнәрне гамәлдә куллану

«Начар гадәтләргә каршы плакатлар» бәйгесе. (Укучыларның өйдә ясап алып кил­гән плакатларын анализлау, нәтиҗә чыгару.)

IV. Йомгаклау

Укытучы. Укучылар, ничек уйлыйсыз, бүген ишеткән мәгълүмат сезнең өчен файдалы булдымы? Нәрсәләрне элегрәк тә белә идегез? Нәрсәләрне беренче тапкыр ишеттегез? Үзегез өчен нинди нәтиҗәләр ясадыгыз?

Гомуми нәтиҗә. Үзеңнең һәм киләчәк буыннарның сәламәтлеген саклау өчен, начар гадәтләргә: «Юк!» дияргә.

(телефонга бәйлелекнең зыяны турында сөйли).

Ни өчен кешеләр бу бәйлелеккә дучар була?

Беренчедән, телефоннан аралашу кешедән күзгә-күз очрашып сөйләшүгә караганда азрак көч, вакыт таләп итә. Телефоннан теләсә кайсы вакытта аралашырга мөмкин. Сөйләшкән вакытта тышкы кыяфәтеңне, мимикаларыңны контрольдә тоту мөһим түгел.

Икенчедән, ниндидер проблеманы чишүдән качасы килгәндә, «мөһим» телефон сөйләшүе коткара.

Телефонга бәйлелекне ничек ачык­лап була?

Кеше бертуктаусыз телефоннан сөйләшә яки «смс» яза.

Күрше бүлмәдә генә утырган кешегә дә телефоннан шалтырата.

Минут саен телефонын тикшереп тора.

Үзенә ошамаган, хәл итәсе килмәгән берәр хәл чыкса, шунда ук кемгәдер шалтыратып, үзе өчен кызык булган темага сөйләшә башлый.

Телефонны югалту яки ул ватылу – бу төр кешеләр өчен трагедия. Аларның бу вакытта хәтта температуралары да күтәрелергә мөмкин.

Телефон бәйлелегенә үз көченә ышан­маган кешеләр төшә, алар һәр адымнарын кем беләндер киңәшеп башкаралар, ә телефон моның өчен бик уңайлы. Алар шулай җаваплылыктан кача.

Тормышында кызыклы вакыйгалар, мөһим аралашу объекты булмаган кешеләр дә телефон колына әйләнергә мөмкин.

Кайбер кешеләр өчен телефон чылтыравы үзләренең кирәкле кеше булуларына дәлил булып тора.

Бу начар гадәтләрдән үзебезне ничек якларга? Сездә нинди тәкъдимнәр бар? (Укучылар үз фикерләрен белдерә. Аннан соң гомуми нәтиҗә ясала.)

1. Күңелебезгә ошаган шөгыль табарга, вакытны файдалы уздырырга.

2. Ышанычлы дуслар булдырырга.

3. Кызык өчен генә дип тә начар гадәтләргә якын да бармаска.

6. Текстны укыгыз. Телефоннан сөйләшү кагыйдәләренә карата үз фикерегезне әйтегез. Әңгәмә//бәхәс оештырыгыз.

Телефоннан сөйләшә беләсезме?

Бу сорау, беренче карашка, бик сәер яңгырый. Ләкин "Мин кая эләктем?", "Кем әле бу" дип башланган әңгәмәләрне еш ишетергә мөмкин. Килешәсездер, бу заман кешесен бизәми торган сөйләшү. Шуңа күрә, телефон куллануның кагыйдәләрен белү кирәк.

Әгәр эшегезгә шалтыратсалар, иң элек үзегез яки оешмагызның исемен атагыз. Ә өегездә "алло" дию дә җитә.

Эш буенча сорауларыгыз булса, үзегез белән таныштыру һәм "Гафу итегез, мин кем белән сөйләшәм?" дип сорау урынлырак булыр.

Кемнеңдер эш урынына шәхси мәсьәлә буенча шалтыратсагыз, сүзне мөмкин кадәр кыскарак тотарга тырышыгыз.

Әгәр телефон уңайсыз вакытта (җыелыш яки башка чара барган чакта) шалтыраса, трубканы күтәргәч тә кире куярга ашыкмагыз. Бу очракта "Җыелыш бара, соңрак шалтыратыгыз", - дип әйтергә кирәк.

Әңгәмәне өзеп торырга туры килсә, әз генә көтегез дип алдаганчы (күп очракта бу шулай була да), "Мин соңрак кабат шалтыратырмын", - дию файдалырак. Ләкин сүз биргәнсез икән, аны үтәргә дә онытмагыз!

Кем беләндер күрешеп сөйләшәсегез булса, телефон аша очрашу вакытын һәм урынын билгеләү белән чикләнегез.

Телефоннан сөйләшкәндә тыныч булыгыз, авазларны ачык әйтергә тырышыгыз.

Үзегез шалтыраткан очракта, әңгәмә өчен җаваплылык тоегыз. Сөйләшүне үзегез кирәк дип тапкан вакытта төгәлли аласыз.

Өй телефонына сәгать 9 дан иртәрәк, 22.00 сәгатьтән соңрак шалтыратмаска тырышыгыз.

Озакка сузылырдай сөйләшүне башлаганчы, әңгәмәдәшегезнең сезне тыңларга вакыты булу - булмавы белән кызыксыныгыз. ("Татарстан яшьләре")

Биремнәр. 

1. Телефоннан сөйләшүдә кулланылырга мөмкин булган тәгъбирләрне файдаланып төрле оешмалар белән сөйләшү ситуациясен уйнап күрсәтегез.

Сезгә ярдәм итә аламмы?

Мин ... белән сөйләшә аламмы?

Минем ... белән сөйләшәсем килә иде?

Мин сезне ... белән тоташтырам.

Бераз көтегез

Соңрак шалтырата алмассызмы?

Мин хәбәр калдыра аламмы?

2. Бирелгән телефоннан сөйләшү үрнәкләренә мөнәсәбәтләрегезне белдерегез.

1 нче үрнәк.

Сәркәтип: Галеев офисы.

Ахунов: Мин Галеев белән сөйләшә аламмы?

- Бер генә секунд. Трубканы куймагыз. Хәзер карыйм, урынындамы?

Бер минуттан соң

- Тыңлыйсызмы? Гафу итегез, Галеев урынында түгел. Ул конференциядә булырга тиеш. Әмма берничә минуттан кайтып җитергә тиеш. Хәбәр калдырырга телисезме?

- Әйе. Сез аңа әйтә алмассызмы, төшке ашка кадәр миңа шалтыратсын әле. Минем исемем Альберт Ахунов.

- Яхшы, Ахунов әфәнде. Мин язып куям. Ә ул Сезнең телефон номерыгызны беләме?

- Әйе. Мин аңа бер - ике көн элек шалтыраткан идем.

- Яхшы. Хушыгыз.

- Хушыгыз.

2 нче үрнәк.

Сәркәтип: Алло, Мелита офисы.

Шакиров: Исәнмесез. Минем исемем Марат Шакиров. Мин "Элеком" компаниясеннән. Мине Билалов әфәнде белән тоташтыра алмассызмы?

- Гафу итегез, ул биредә түгел. Нинди сорау буенча?

- Бу бик мөһим эш. Мин "Элеком" вәкиле. Без яңа продуктны җитештердек һәм Билалов әфәнде карасын дип ...

- Шакиров әфәнде, продуктның мәгълүматларны электрон почта ша җибәрегезче.

- Минем Билалов белән турыдан - туры сөйләшәсем килә иде. Нинди вакыт яхшырак булыр икән?

- Бер көннән соң шалтырата аласыз.

- Рәхмәт. Сау булыгыз.

3 нче үрнәк.

Хафизов: Минем исемем Ренат Хафизов. Менеджер белән тоташтыра алмассызмы?

Сәркәтип: Урынында түгел. Бераз көтегез.

- Яхшы.

- Гафу итегез, ул дүшәмбе көнгә кадәр булмый.

- Кайткач, миңа шалтыратсын, дип әйтә алмассызмы?

- Яхшы.

4 нче үрнәк.

Сәркәтип: Хәерле көн. "Элекон" компаниясе. Мин сезгә булыша аламмы?

Зарипов: Исәнмесез. Минем исемем Айдар Зарипов. Минем Матвеев белән сөйләшәсем килә иде.

С: Трубканы куймагыз, Зарипов әфәнде. Тоташтырам.

Сәркәтип җитәкче белән тоташтыра.

Матвеев: Алло!

С: Айдар Зарипов Сезне көтә.

М: Тоташтырыгыз.

Сәркәтип Зарипов белән тоташтыра.

М: Исәнмесез, Зарипов.

З: Исәнмесез Матвеев әфәнде. Эшләр ничек бара?

М: Яхшы, рәхмәт. Ә сезнең?

З: Минем дә яхшы. Мин сезгә очрашу хакында шалтыратам.

М: Әйе. Мин Сезне бер сәгатьтән соң көтәм.

З: Рәхмәт.

5 нче үрнәк.

Сәркәтип: Алло?

Шалтыратучы: Мин Вәлиев әфәнде белән сөйләшә аламмы?

- Мин белмим, ул чыккандыр, мөгаен.

- Белмисезме, ул кайчан кайтыр икән?

- Мин төгәл әйтә алмыйм. Иртәгә шалтыратып карагыз.

- Яхшы, сау булыгыз.

6 нчы үрнәк.

Оператор: Берләшмә. Ничек булыша алам?

Шалтыратучы: Хәерле көн. Мин бер телефон номерын эзлим һәм таба алмыйм.

- Компаниянең яисә шәхси кешенең номерымы?

- Шәхси кешенең.

- Исемен әйтегезче.

- Зөфәр Латыйпов.

- Аның адресы? Урамын беләсезме?

- Әйе, Габишев урамы, 40 нчы йорт.

- Аның номеры: 34 - 61 - 78

- Рәхмәт.

3. Диалогларны кирәкле фразалар белән тәмамлап бирегез:

1 нче диалог.

Сәркәтип: Хәерле көн. "Элекон" компаниясе.

Шалтыратучы: ...

С: Әйе, Шакиров әфәнде Сезне дүшәмбе көнне сәгать 11дә көтә. Сез шул вакытка килә аласызмы?

Ш: ...

С: Гафу итегез: Сишәмбе көнне иртән аның утырышка барасы бар. Сез төшке аштан соң килә алмассызмы?

Ш: Яхшы. Рәхмәт.

2 нче диалог.

Зарипов: ...

Сәркәтип: Биредә ул юк.

З: ...

С: Соңрак, бүген көндез.

З: ...

С: Әйе, язам.

З: ...

С: Хушыгыз.

4. Диалогларны татарчага тәрҗемә итегез.

1 нче диалог.

Сәркәтип: Алло! Офис Латыпова. Чем могу помочь?

Каримов: Я бы хотел поговорить с Латыповым.

- Одну минуточку. Не вешайте трубку. Я узнаю, здесь ли он.

- Хорошо. Спасибо.

- Извините, но Латыпова на месте нет. Он будет здесь через два часа. Не хотите ли вы ему что- нибудь передать?

- Нет. Спасибо. Я снова позвоню завтра в это же время.

- Ваше имя и фамилия?

- Тимур Каримов. Я из компании «Нурлат - нефть».

- Хорошо. Я думаю, Латыпов будет в офисе завтра в это время.

- Спасибо. До свидания.

2 нче диалог.

А: Доброе утро. Компания «Элекон». Чем могу помочь?

Б: Здравствуйте. Моя фамилия Исмагилова. Я бы хотела поговорить с Камаловым.

А: Пожалуйста, не кладите трубку. Я вас соединяю.

3 нче диалог.

А: Алло. Справочная. Чем могу помочь?

Б: Здравствуйте, мне нужен номер телефона.

А: Это телефон учреждения или частного лица?

Б: Частного лица.

А: Его или ее имя и фамилия?

Б: Лиля Петрова.

А: Вы знаете ее адрес?

Б: Да. Чуйкова, 57.

А: Номер телефона: 57 - 46 - 22

5. Чиратлап телефоннан сөйләшүдә катнашасыз. Беренче студент А биремне, икенче студент Б биремне карый.

Бирем А: Сез Хафизов(а) әфәнде (ханым) булырсыз.

- Сез үткән елда Камалов(а) әфәнде (ханым) белән ярминкәдә очраштыгыз. Ул сезнең продукциягә заказ бирү тәртибе белән кызыксынды.

- Шәһәрдә булганда аңа шалтыратыгыз һәм киләсе дүшәмбе көнне кичке ашка чакырыгыз.

- Аның торган урынына якын булган берәр ресторан турында сорагыз.

- Ресторанның нинди булуын һәм үзәк тимер юл станциясеннән анда ничек җәяү барасын белешегез.

- Өстәлгә сәгать ничәгә заказ бирергә икәнен сорагыз.

Бирем Б: Сез Камалов(а) әфәнде (ханым) буласыз, үзегезнең фирмага запас частьләр алучы.

- Сез Хафизов(а) әфәнде (ханым) белән үткән елда үзегезнең шәһәрдә ярминкәдә күрештегез. Ул сезне кызыксындырган продукция белән эш итә. Ләкин сез аның турында шул вакыттан бирле бернәрсә дә ишетмәдегез.

- Киләсе дүшәмбе көнне кичен сез буш, әмма сәгать алтыга офиска кайтырга тиешсез.

- Сездән ресторан турында сорасалар, сез берәр яраткан урынны тәкъдим итегез.

Ә сез беләсезме?

Кәрәзле телефонны уйлап табу тарихыннан

Беренче кәрәзле телефоннар АТ&Т компаниясенең "Белл лабораторис" фәнни - тикшеренү лабораториясендә 1947 елда уйлап табыла. Алар 30 - 40 кг авырлыкта була.

50нче елларда телефоннарны камилләштерү өстендә даими эш алып барыла, алар машинада азрак урын алып тора башлыйлар. 70 нче еллар башында инде телефоннар шактый "ябыгалар" һәм нибары 12 -14 кг чамасы авырлыкта булалар. Шул ук вакытта телефонны энергия белән тәэмин итү элеккечә автомашинадагы энергия челтәренә бәйле булып кала.

Хәзерге вакытта кәрәзле элемтәгә бәйле радиотелефоннарның төп өч төре бар: 1) автомобильләрдә урнаштырылып, автомашина аккумуляторыннан тукланучы мобильниклар; 2) автомобильдәге электрокабызгыч оясына кертеп, яисә аерым күчмә тукландыру батареясыннан энергия алучы күчмә радиотелефоннар һәм 3) тукландыру батареясы үз эченә урнаштырылган, массасы 100 г чамасы булган кесә телефоннары.

6. Мобиль телефоннарыгызны татарча мактап, реклама өчен диалог әзерләгез.

7. Бирелгән аралашу ситуацияләренең кайсында нинди стиль сакланырга тиешлеген аңлатып китегез. Коммуникациянең бу төрләре кайчан, кемнәр арасында күзәтелә?

• халык алдында чыгыш ясау,
• лекция,
• рәсми хәбәр,
• пациентның табиб белән сөйләшүе,
• укучының укытучы белән сөйләшүе,
• интервью бирү,
• пассажирларның автобуста сөйләшеп барулары,
• сатып алучының сатучы белән сөйләшүе,
• дуслар арасындагы әңгәмә,
• төшке аш вакытында сөйләшү.

8. Китап сөйләме һәм гади сөйләм теленә нигезләнгән телевизион тапшыруларны аерып күрсәтегез һәм әлеге сайланышны аңлатыгыз.

• "Яңалыклар",
• "Хәерле иртә",
• "Сәяхәтчеләр клубы",
• "Мәгәр" ("Однако"),
• "Парламент сәгате",
• "Хайваннар дөньясында".

9. Җөмләләрне әдәби нормага җавап бирерлек итеп төзеп языгыз. Көнкүреш сөйләм теленә хас үзенчәлекләрне билгеләгез.

Миңа баш авыртканнан. Биш сумга шәһәрнекен. Эт белән сезнең арттан? Хәзер җиңсез модада. Бау аркылы сикерә/ оныгым. Каршыда гына яши/ пенсиягә китте. Иртәгә матурын киям. Тиздән выпускной, аннан соң вступительныйлар/ ужас! Тавышсыз училищега алмыйлар. Балада температура. Икенчесен дә бирә алмаган. Машинага алып тордык.

10. Түбәндәге сүзтезмәләр сөйләм телгә хас булган нинди үзенчәлекләрне ассызыклыйлар:

• китапча сөйли;
• йоклатырлык итеп сөйли;
• теле бик ярлы;
• язылганча сөйли;
• гади сөйләшә.

11. Чит телдән кергән сүзләрнең татар телендәге синонимнарын китерегез, синонимнары булмаганда аңлатмасын бирегез:

1. респондент, инвестор, прерогатива, квота, аудитор, альянс, эксклюзивный, аппелировать, секвестр;
2. мораторий, менталитет, адекватный, идентичный, антагонизм, инфантильный, индифферентный;
3. амбиция, анализ, библиотека, вердикт, вестибюль, вокальный, детальный, диалог, импорт, лексикон, мемуары, пунктуль, реставрация, фауна, флора, экспорт

Үрнәк: респондент - анкета сорауларына җавап бирүче кеше.

« Артка | Алга »

"Бе