«Всероссийский мастер- класс учителей родных, включая русский, языков – 2020»
план-конспект урока (6 класс)

Тема: Салчак Тока «Тас-Баштыг – маадыр ие»

Сорулгазы:

1. Чогаалды номчуптаныжар. Чогаалчыдугайынбилипалыр.
2. Чогаалда кол овур-хевирлерниңсайгарылгазы, мергежил, күш-ажылдугайындабодалдар
3. Чогаалдамаадырларныңдузазы-биле мѳзу-шынаркижизидилгезинчорудар.

Дерилгези: презентация, аваларчуруу. Иван Салчактыӊ «Ава» депчуруу

Планы

1. Оргкезээ. Мендилежири
2. Чогаалдыңтемазынтодарадырчуруктар-биле ажыл. Теманытодарадыры
3. Кичээлдиңсорулгазы. (ѳѳреникчилерниңкичээлдесалгансорулгазы,)
4. Салчак Токадугайындатаныштырылга.
5. Онаалгахыналдазы.
6. Самбырадаасканчогаалдыңкезектеринномдантывар.
7. Чогаалдың кол бодалы
8. Словарь-биле ажыл
9. Физминутка
10. Овур-хевирлерсайгарылгазы
11. Кижизидилгелигкиирилде
12.  Аас чогаалындакандыгүлегердомактарныаваларгахамаарыштырчугаалапболуру
13. Маадыр-иедепмедальдытургузупүндүрери
14. Медальдардугайындамедээ
15. Тас-Баштыгмаадырлыгиедепчүүлдүтодарадыры
16. ОнаалгаМаадыриелердугайындабижипэккээр.
17.  Рефлексия: кичээлденажыктыгчүнүбилипалганынтодарадыр. 5 болбасдепоюн
18. Түңнел: а) кичээлдедолдурган карточка-арыннытүңнепчугаалажыр

Б) притча

В) демдектер

Кичээлдиңчорудуу.

1. Организастыгкезек.   Уруглар-биле мендилежири.

Кичээлдивекоӊгаэткен

Кичээливисэгелээли.

Шуптудеңгетурупкелгеш,

Аравыстамендилежиил!

Хулумзуругарнывыстанчитпесболзун!

Хунден-хунчеөөрүшкүчайнаптурзун!

Башкы: Экии, уруглар. Олуруңар. Кичээливисэгелээли.

2)        Чогаалдыңтемазынтодарадырчуруктар-биле ажыл. Теманытодарадыры

Слайдылар-биле ажыл. Башкыслайдыга Иван Салчактыӊ «Ава» депчуруу-биле таныштырар.

Ава дугайындачогаал-биле таныжар бис.

Ынчангашбѳгүнкичээливис база литература делегейинчекирип, кончугсолунчогаал –биле таныжар бис, онусайгарыпчугаалажыр бис.

3).Кичээлдиңсорулгазы. (ѳѳреникчилерниңкичээлдесалгансорулгазы, )

Ынчааргакичээлүезиндекылыражылыңар-биле таныштырыптайн, уруглар.

4. Салчак Токадугайындатаныштырылга.(Уругларолүедесаазыннарынгадемдеглепалыр)

Салчак Тока –

Тывыкы

«Араттыӊсөзү» депушномнугроманныбижээн.

Мергенхем

Тас-Баштыг

Хөректураскаалы

Тыва  литературанынундезилекчилерининбирээзи, ТыванынУлустунчогаалчызы С К.Тока 1 901чылдын декабрь 15-те Каа-ХемнинМергендепчергеядыы арат Тас-Баштыгнынхойуругларынынхеймерибоопторуттунген.

5)        Онаалгахыналдазы.

Силерге мен бажыңгакандыгонаалгаберипкааштурганийик мен? (Чогаалды номчупэккээр)

Амонухынаптаалыңар.

6)        Самбырадаасканчогаалдыңкезектеринномдантывар.

Чогаалдыңутказынгадүүшкенайтырыгларныэгедентывар:

1. Тас-Баштыгдепаттыӊтыптыпкелгени
2. Авазыныӊдаштыкыовур-хевири
3. Мергенхемниӊкыдыынгакөжүпкелгешчүнүкылыпалганыл?
4. Данила Потылицындепкымыл?
5. «Бирэвес даӊаткалактурдаоттупкелбээнболзувусса, холчокартарчасты!...» депкымгахамаарыштырчугаалаптурарыл?
6. Чай-даакелир…

Түңнели: чогаалдыутказыншынтодарадыптары

7)        Чогаалдың кол бодалы

Чогаалдың кол бодалысилерчүүдепбодаарсилер, уруглар?

(Уругларныңхарыызы.)

8)        Словарь-биле ажыл

Ооргазыбүшкүк – ооргазыыргак ,синонимикүдүгүр.

Чуруктарызырынгылаан – ойбаксамдарчериналгыкескиндилери-биле чамапалган

Алажы – чадырныӊ кол өзээнтудуптурарулугыяштар

Сүге – диалект сөсбалды

9)        Физминутка

- Уруглар, кичээливистеажылдап, дыңнап, сонуургаполургашшылайбергенбоорсилер. Ынчангаштуруп, сула-шимчээшкиннерденкылакааптаалыңар. (Уругларслайдыдабижиттингеншүлүктүномчувушаан, шимчээшкиннернибашкы-биле деңгекылыр.

10)        Овур-хевирлерсайгарылгазы

Кандыг-даачогаалдарныномчуптурувустакымнар бар боорийик? (Маадырлар)

Бочеченчугааның кол маадырыкымыл?

Тас-Баштыг

Мээӊавам (авадугайындаырысалыр)

Боттарыныӊаваларыныӊдугайындабижээнинномчудар

12. Аас чогаалындакандыгүлегердомактарныаваларгахамаарыштырчугаалапболурул?

Иесөзүнижипболбас, ада сөзүнажырыпболбас

Булутаразынданхүнкараачырык,

Улус аразынданавакараачымчак

Ада сөзүнажырыпболбас, иесөзүнижипболбас

Родных много, а мать роднее всего

Птица рада весне, а младенец – матери

13) Маадыриедепмедальдытургузупүндүрери. Самбырагаажыл:

СамбырадабижиттингенсөстерденТас-Баштыггахамаарышкансөстерниуштур

Албанчы, Каӊгый, Шомуктай, Бежендей, Тывыкы

Медаль ышкашчыыптар

14.Медальдар дугайындамедээ.

Тас-Баштыгкандыгмедальгатөлептигил?

«Иениӊалдары» депмедальгатөлептиг

15. Тас-Баштыгмаадырлыгиедепчүүлдүтодарадыпкөрээлиӊер

Тосчадырныӊчуруункөргүзер

Тосчадыргачурттааргакандыгайыыл-халапболурул? Ном-биле ажыл

Тосчадырныӊчуруундолгандырайыыл-халаптарныбижиир: хат, чаъс, кыш, от, байлар, хар

Бобүгүнүажыпэртипчораанкижинимаадыркижидепсанапболур

Силероонөскекандыгмаадыр азы ат-сураглыгиелернибилирсилер?

(Вера Байлак, АжыкмааРушева…

16. ОнаалгаМаадыриелердугайындабижипэккээр.

17. Рефлексия: кичээлденажыктыгчүнүбилипалдыӊар?

5 болбасдепоюн

1. Авазынкижикажан-даа … болбас
2. Улуг улус-биле …болбас
3. Алгыш, кырыш … болбас
4. Башкылары-биле … болбас
5. Бодун өскелерден … болбас.

Демдектерсалырыпритча.

Мергенугаанныгбилиглигкижиоруккакылаштапчораашүшкижигетаваржыберген. Оларкончугизигхүнадаандатудугкылыры-биле даштарчүдүрүпалганчораан. Мергенугаанныгкижиоларныңкижибүрүзүнгеайтырыгсалган. Бирдугаарындан «Сен бѳгүнхүнзедирчүнүкылдың?-депайтырган. Оозу: «Мен хүнзедирбохинчектигдаштарнысѳѳртүпхүнзедим» - дээн. Ийидугааркижи : «Мен ажылымныаксеткилдиим-биле кылдым» дээн. Үшдугааркижиѳѳрүшкүлүү-биле: «Мен тудугкылырынгаүлүг-хүүмнукиириптурдум» депхарыылаан.

 В) демдектер. Кичээлдеэкихарыылаануругларгадемдектерсалыр

Түӊнел :

Аргалыг-ла болзаиекижисеткилинхомудатпасужурлугчүве-дир, иезиниӊийикарааныӊсуунтөп, авазыныӊ ала карааныӊчажынтөпчорууртөлөөделигчүвекөрбес. Ынчангашаваларыӊарныкезээдеөөртүп,  оларныхүндүлепчоруӊар.