Конспект урока по бурятской литературе
план-конспект урока (7 класс)

Темэ: «БУРЯАД ХЭЛЭН»

ДОНДОК УЛЗЫТУЕВ

7 класс

    Хэшээлэй зорилго: Шүлэгэй темэ болон гол удха элирүүлжэ, зохёолой уран аргануудые нэрлэжэ, илгаруулжа, нугархай тодоор уншажа, түрэл буряад хэлэнэйнгээ арга боломжын хизааргүй байһыень авторай үгэнүүдээр хөөрэжэ шадаха; үгтэһэн темэеэ задалан, гол удхыень эли харуулхаар тон шухала баримтануудые болон мэдээсэлнүүдые шэлэн абажа, удаа дараалан харуулжа, хэрэгтэй шухала согсолол, тобшолол хэжэ, хэлэлгэеэ нэгэ янзаар байгуулжа, тодоор харюусаха; түрэл буряад хэлэндээ дурлал түрүүлжэ, үндэһэн хэлэеэ саашань хүгжөөхэ тухай хүмүүжэлгэ үнгэргэхэ.

    I. Хэшээлэй ябаса:

    1. Эмхидхэлэй үе

    Сайн байна, хүндэтэ һурагшад! Мүнөөдэр «Буряад хэлэн» гэһэн Дондок Улзытуевай шүлэгтэй танилсахабди.

    Хэшээлэй темэ: (слайд №1) Дондок Аюшеевич Улзытуев. «Буряад хэлэн» (шүлэг)

    Хэшээлэй зорилго: (слайд №2)

    Мэдэхэ: автор тухай тобшо мэдээн, шүлэг гэһэн литературна теориһоо ойлгосо, зохёолой темэ ба гол удха, уран арганууд;

    Шадаха: шүлэгэй темэ ба гол удха элирүүлжэ, зохёолой уран аргануудые нэрлэжэ, илгаруулжа, нугархай тодоор уншажа, түрэл буряад хэлэнэйнгээ арга боломжын хизааргүй байһыень авторай үгэнүүдээр хөөрэжэ шадаха;

    2. Багшын үгэ

    Хэшээлэйнгээ темэ дэбтэртээ бэшээбди. Мүнөө Дондок Аюшеевич Улзытуевтай тобшохоноор танилсахабди. Уран шүлэгшын намтар өөһэдөө анхаралтайгаар уншагты. Шэнэ темэ тайлбарилхын тулада танай харюунууд туһалха болоно. Иигэжэ тэмдэглэхэ байнаб: хэн асуудалай харюу мэдэнэб, тэрэ гараа үргэхэ. Зүб харюусабал, шагнал-медаль абаха. Тэрэ шагналнуудаар сэгнэлтэнүүд табигдаха.

    3. Һурагшадай бэеэ даалгын хүдэлмэри

Номуудаа 19-дэхи хуудаһанда нээгээд, анхаралтайгаар уншанад.

    4. Хэшээлэй темэ тайлбарилга

    I. Багша Д. А. Улзытуевай творческо замаар асуудалнуудые уншана, һурагшад харюусана.

    Слайд 3.

    1. Д. А. Улзытуев хэзээ, хаана түрөөб?

     – 1936 ондо Бэшүүрэй аймагай Заган дабаанай үбэртэ Шэбэртэ тосхондо түрэһэн юм.

    2. Ямар һургуули дүүргээб?

    – Шэбэртын дунда һургуули дүүргээ.

    3. Үхибүүдтэ зорюулһан түрүүшын шүлэгүүдэй суглуулбари?

    – «Гуурһанай гурбан нюуса».

    4. Д. Улзытуев хэды ном буряад хэлэн дээрэ хэблүүлээб?

    – Арбан нэгэн;

    5. Ямар композиторнууд Д. Улзытуевай шүлэгүүдтэ хүгжэм бэшээб?

    – Дандар Аюшеев, Базыр Цырендашиев, Юрий Ирдынеев болон бусад;

    6. Авторай номуудые нэрлэгты

    – «Ехэ дабаан», «Сагай сууряан»....

    7. «Д. Улзытуевай тариһан сэсэгүүд буряад поэзиин алтан жасада баглаа болон хэтэ мүнхэ сагта ороо» гэжэ хэн хэлээб?

    – Г. Туденов.

    II. Д. А. Улзытуевай «Буряад хэлэн» шүлэгтэй танилсалга.

    1. Түрүүн багша уран һайханаар уншана.

    2. Словарна хүдэлмэри.

    · Үнжэгэн – зөөлэн;

    · Алас – холын нютаг, орон;

    · Габшагай – шуран, солбон;

    · Майла – модотой хадын энгэр соорхой;

    · Тойруу таамаг – ойлгосогүй;

    · Булхай – үнэн бэшэ;

    · Эрлигэй номнол – тамын эзэнэй гашай табилга;

    · Номин бэлиг – һайхан, уран бэлиг.

    3. Текст дээрэ хүдэлмэри:

    · Ямар зохёолые шүлэг гэдэг бэ?(Шүлэг болобол ажабайдалые поэдэй ба геройн һанал бодол, мэдэрэл, сэдьхэлэй байдал дээрэһээ абажа шүлэглэн харуулһан зохёол)

    · Шүлэг соо хэды строфа-мүрнүүд байнаб? (арбан таба)

    · Энэ зохёол соо юун тухай хэлэгдэнэб? (Буряад хэлэн)

    · Буряад хэлэнэйнгээямар шанар шэнжыень поэт харуулааб?

    (дэбтэртээ хүдэлмэри – ямар тэмдэгэй нэрэнүүдээр зурагланаб?)

    · Энэ шүлэг соогоо автор буряад хэлэеэ юунтэй сасуулнаб? Автор юу харуулхаяа һанааб? Нугархай тодоор уншажа үгэгты;

    · Эпитет, метафора, олицетворени гэжэ юун бэ?

    · Эпитетхадаа юумэнэй онсо шэнжые ондоо юумэнэй шанар тэмдэгээр нэрлэһэн үгэ мүн.

    Метафора ямар нэгэ юумые бодото нэрээрнь бэшэ, харин тэрээндэ адляар харагдадаг ондоо юумэнэй нэрээр нэрлэһэн үгэ юм.

    Амигүй юумые амитай юумэн болгон харуулһан аргые олицетворени гэдэг.

    · Уран аргануудай хүсөөр шүлэгые уран гоё, образно болгоһыень баталагты.

    4. Бэхижүүлгэ

    “Мүнгэн дуһалнууд” гэһэн видео суглуубариһаа найруулан буулгаһан Д. Улзытуевай “Буряад хэлэн” гэһэн шүлэгыень проектороор табижа һурагшадта харуулха.

    Энэ шүлэг таанарта ямар нүлөө үзүүлнэб, зохёолой юуниинь һайшаагдааб? (Түрэл буряад хэлэндээ дурлал түрүүлжэ, үндэһэн хэлэеэ саашань хүгжөөхэ, һалбаруулха тухай бодол түрүүлнэ).

    5. Дүн гаргалга

    Сэгнэлтэнүүдые табилга.   Шагнал-медальонуудаар дүн гаргаха.

    (таблица зохёохо).

    6. Гэрэй даабари

     «Буряад хэлэмнай хүгжэжэ, һалбаржа байг!» гэһэн нэрэтэй багахан рассказ бэшэгты (Дневнигтээ бэшэхэ).