План урока на тему: "Состун дазыл болгаш кожумактары"
учебно-методическое пособие (5 класс)

Башкыныӊ ажыл чорудулгазыныӊ сорулгазы

өөредиглиг:домак иштинде сөстерниӊ дазылын болгаш кожумактарын кандыг-даа бергедээшкинер чокка айтып билиринге өөредир.

Кижизидилгелиг: төрээн дылынга камныг болгаш хандыкшылдыг болурунга кижизидер, дылдыӊ байлаан шиӊгээдип алырынга сонуургалын күштелдирер.

 Сайзырадыр: бижимел болгаш аас чугаага сөстүӊ дазылы болгаш кожумактарын шын ажыглаарынга уругларны чаӊчыктырар. Уруглар боттарыныӊ бодалын илередип билирин чедип алыр.

Кичээлдиӊ хевири

Чаа тема тайылбыры.

Эртем талазы-биле чедип алыр түннелдери

1.Эртем талазы-биле (дыл):  сөстүӊ дазылы болгаш кожумактары, ооӊ утказын болгаш бижилгезин билип алыры.

2. Метопредметные (эртемнер талазы-биле чедип алыр түӊнелдер): логиктиг боданыышкынын аас болгаш бижимел чугаага сөстүӊ уткаларын чедимчелиг ажыглап билиринге чаӊчыктырар.

3. Бот-хуузунда чедип алыр түӊнелдер: уругларны долгандыр турар бойдузунга, төрээн черинге хумагалыг, тыва дылынга ынак болурунга кижизидер.

Ажыглаар методтар болгаш өөредилгениӊ хевири

1.Хайгаарал методу;

2.Беседа;

3.Бөлүк болгаш бот-тускайлаӊ ажылдаары;

Дерилгези

1.Тыва дылдыӊ 5 класс ному;

2. Интерактивтиг самбыра;

3. Мультимедиа херексели;

4. Карточкалар;

Кол билиишкиннер

Сөстүӊ дазылы болгаш кожумактары

Кичээлдиӊ

кезектери

Өөредир болгаш сайзырадыр кезектер. Мергежилгелер болгаш онаалгалар

Башкыныӊ ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниӊ ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниӊ харылзаа чорударыныӊ хевири

Чедип алыр чаӊчылдар, билиглер, мергежилдер

Хынаарыныӊ хевири

1

2

3

4

5

6

7

1)Өөредилгениӊ

хевиринге туружу (мотивация).

Иштики сагыш-сеткил талазы-биле өөреникчиниӊ кичээлге белеткээри.

Азы темаже уругларны хаара тудуп алыры.

Экии, уруглар! Олуруп алыӊар. Бөгун кым бистиӊ кичээливиске келбээнил? Кичээлге белен силер бе?

Класстыӊ болгаш өөреникчиниӊ кичээлге белеткелин хынааш, журнал аайы-биле өөреникчилерни демдеглээр.

Өөреникчи башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыӊнаар, аянныг номчулганы чорудар

Кичээлге белен болур.

Айтырыг-харыы

1.Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер.

Өөредилгеге хамаарылгазы эки болуру

2.Медереп билир түӊнел.

Кандыг-даа чаа чүүлдү өөренип алыр деп сорулга тургустунуп келир.

3.Кылып чорудуп тургаш  чедип алыр түӊнел.

Боттары улаштыр ажылдаар деп сорулганы уруглар баш удур салып алыр.

Аас-биле ажыл.

2.Херек кырында

шенеп өөредири.

Ооӊ мурнунда өөренген чүүлдерин катаптавышаан, амгы билиг-биле харылзаштырып, оларны чаа билигге ажыглаары.

Самбырага сөстер бижээш, оларныӊ дазылын болгаш кожумактарын айтыр.Бажыӊныӊ, эжимге, суурдан, ачамга… деп сөстерни самбырага бижээш, оларны өөреникчилерге номчудуп, дазылын болгаш кожумактарын айтыр. Чаа өөренир теманы боттары идигни бээр.

Презентацияны көөр, башкыныӊ тайылбырын кичээнгейлиг дыӊнаар, лингвистиктиг терминнерни сактып алыр.

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, өөреникчилер башкыныӊ айтырыгларынга харыы бээр болгаш чаа теманы кичээнгейлиг дыӊнаар.

1.Медереп билир түӊнели: (познавательный) кандыг-ла бир чаа чүүлдү билип алыр деп сорулга тургустунуп кээри.

2.Кылып чорудуп тура чедип алыр түӊнели: (регулятивный) бот-боттарыныӊ канчалдыр ажылдаарын баш удур боданып алыр.

3.Харылзажылга талазы-биле түӊнели: (коммуникативный) бөлүү-биле ажылдап, бодалдар солчуру, кады ажылдап турар эштериниӊ илередип турар бодалынга каттыжып азы чөшпээрешпейн турарын бадыткап, үнелел бээри.

Аас-биле ажыл.

3.Бергедээшкиннерни илередип, оларныӊ чылдагаанын тодарадыр.

Беседа чорудар, айтырыгларга харыыладыр. Чаа терминнерниӊ утказын уругларга тода тайылбырлаар, билиндирер.

Чаа темага хамаарышкан лингвистиктиг терминнерни катаптадыр.

 - Сөстүӊ дазылы деп чүл?

 - Кандыг кожумактар бар боорул, оларныӊ хевирлери?

 - Падеж кожумактары кандыг айтырыгларга харыылаттынар?

Уругларга аас-биле мергежилге 105 ар 209. Номуӊарныӊ 209 дугаар арнында мергежилге 105 кыдыраажыӊарга бижимел кылыр.

Сөзүглел-биле ажыл. Бо сөзүглелде сөстерниӊ дазылын болгаш кожумактарын айтыр.

Айтырыгларга харыылаар. Лингвистиктиг терминнерни сактып алыр.

Башкы өөреникчилериниӊ шкптузу-биле ажылдаар. Өөреникчилер бот-тускайлаӊ сөзүглел-биле ажылдаар.

1.Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер.

Бодунуӊ билииниӊ деӊнелин медереп билири. Бодунуӊ ажылынга үнелел бээр.

2.Медереп билип олургаш үндүрер түӊнел.

Чаа темага хамаарыштыр билии ханы эвес деп чүүлдү медереп билип олурары.

3.Харылзажыр түӊнел.

Чедир билбейн барган чүүлүн башкыдан айтырар.

Аас-биле харыылар.

4.Бергедээшкиннерден үнери.

Мурнунда көрген ажылдарда бергедээшкиннерни илередир.

Сан, падеж кожумактарын ажыглап тургащ домактардан чогаадып бижиӊер. Уруглар боттарыныӊ бодалын илередир.

Карточкалар-биле ажыл:

Карточка №1

Онаалгазы: Бердинген сөстерге кожумактар немеп тургаш домактан чогаадыӊар.

Карточка №2

Онаалгазы: Дараазында домактар иштинде кожумактарны шыйгаш, кайы падежтиӊ кожумаа-дыр, айтыр.

Башкы биле өөреникчиниӊ чорудар сорулгазын салыр. Бодунуӊ бодалын бадыткап тургаш илередир. Башкыныӊ мергежилгези-биле ажылдаар.

Өөреникчилерниӊ шуптузу-биле ажылдаар.

1.Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер.

Бодунуӊ билиин чогуур деӊнелге четпейн турарын медереп билири.

2. Медереп-билип тургаш чедип алыр түӊнелдер.

Башкыныӊ тайылбырындан болгаш эштериниӊ харыыларындан херек медээни шиӊгээдип ап, оларны чурум аайы-биле системажыдар.

3.Таарыштырар түӊнел.

Чугула херек кылып чорудар ажылдарны плааннаар.

Бижимел ажылдаар.

5)Практиктиг ажыл чорудар.

Чурук-биле ажыл.

(презентация)

 - Экранда чурукче кичээнгейлиг көргеш, айтырыгларга харыылаар:

 - Чурукта чүнү көрүп тур силер?

Чурукту кичээнгейлиг көргеш, чүве аттарын тапкаш, оларга кожумактардан немеп тургаш тып бижиӊер. Чуруктан тыпкан сөстериӊерни ажыглап тургаш, «Мээӊ ынак хөлүм» деп темага дөрт-беш домактан тургустунган кыска сөзүглелден чогаадып бижиӊер.

Башкыныӊ тайылбыры ёзугаар чурук-биле ажылдаар. Сөс-домаан сайзырадып, кол билиглерни шиӊгээдип алыр, оларныӊ аразында харылзаазын көөр.

Бот-тускайлаӊ болгаш бөлүк аайы-биле ажылдаар.

1.Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер. Чаа билиглерни чедип алыр.

2. Медереп-билип тургаш чедип алыр түӊнелдер. 

Дыӊнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3.Таарыштырар түӊнел.

Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түӊнел.

Билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Бижимел ажылдаар.

6.Тайылбырлап тургаш быжыглаары.

Беседа болгаш айтырыглар.

 - Бөгүн кандыг тема өөрендивис, уруглар?

 - Дазыл деп чүл?

Чижектерге бадыткавышаан, кым харыылаптарыл?

 - Кожумак деп чүл?

Онаалгазы: Адаанда сөстерге кожумактар немеп тургаш, домактардан чогаадып бижиӊер.

Бодунуӊ туружун бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалаары.

Бот-тускайлаӊ ажылдаар.

1.Медереп-билип тургаш чедип алыр түӊелдер. Эштериниӊ харыызын дыӊнап тургаш, бодунуӊ билииниӊ чеддер четпестерин тодарадыр. Таарышырар түӊнел. Бергедээшкиннерни тодарадып, частырыгларын эдип, бодунуӊ ажылынга үнелел бээр. Медереп-билип тургаш чедип алыр түӊнелдер. Анализ, синтез болгаш бөлүктээшкин аргалары-биле ажылды чорудары, катаптап, түӊнелдеп үндүрер.

Аас-биле ажыл.

7.Каттаптаашкын болгаш чаа теманы системажыдары.

Янзы-бүрү күүсеткен мергежилгелерни, шиӊгээдип алган билиглерин түӊнеп, системажыдары.

 - Бөгүнгү кичээлден чаа чүнү билип алдыӊар, уруглар? Кичээл үезинде күүседип турган онаалгаларныӊ иштинде кандыг бергедээшкиннерге таварыштыӊар? Ук таварылгаларны чүге берге болгаш нарын деп бодап турар силер?

 - Бажыӊга кылыр онаалгаӊарны бижип алыӊар. Мергежилге 111 ар(212).

Башкыныӊ салган айтырыгларынга харыылаар болгаш бодунуӊ бодалын илередип чугаалаар. Онаалганы албан бижип алыр.

Шупту ажылдаар.

Аас-биле ажыл.