Внеклассное мероприятие
план-конспект занятия (5, 6, 7 класс) на тему

Классһаа гадуур хүдэлмэри

Һүбэлгэн хүхюушүүлэй клуб (КВН)

«Түрэл хэлэмнай һайхан даа»

Зорилго: Түрэл хэлэнэйнгээ бүхы баялигые үхибүүдтэ ойлгуулха, хэлэнэй культура дээшэлүүлхэ, творческо шадабарииень хүгжөөхэ.

Хүтэлбэрилэгшэ:  Мүнөөдэр «Һүбэлгэн хүхюушүүлэй клуб» гэһэн хэшээл үнгэргэхэмнай.

Түрэлхи хэлэн, манай хэлэн – буряад угсаатанай, элинсэг хулинсагаймнай, уг гарбалаймнай, үбгэн эсэгэнэрэй, хүгшэн эжы абын, түрэһэн эхэ эсэгэнэрэймнай, манай өөһэдымнай хоорондоо харилсадаг хэлэн болоно.

Түрэл хэлэн тухай манай элитэ уран зохёолшо Ч-Р.Намжилов иигэжэ бэшэһэн байна:  

                                               «Эхын һүнэй амтатай

Эльгэ зүрхэндэм орожо шэнгээһэн

     Түрэл хэлэмнай бултанда гамтай

       Түрибэлгүй нангин баялиг гээшэ»

        «Буряад хэлэн – далай мэтэ баян хэлэн, тэмсэлэй шанартай уран һайхан, энэ хэлые арад зон улам-улам хурсадхан хадагалжа, бидэндэ асарһан юм,» - гэжэ уран зохёолшо Х.Н.Намсараев хэлэһэн байна.

 Н.Г.Дамдиновай «Түрэл хэлэн, түрэһэн дайда» гэжэ шүлэгһөөнь мүрнүүдые дурдажа боломоор.

Түрэл хэлэеэ һайнаар мэдэхэ хүн ямаршье эрдэмтэн боложо шадаха – уран зохеолшо, хүгжэмшэн, арадай түүхэ, уран литература шэнжэлжэ, арад зоноо үргэхэ хүн боложо шадаха.

Энэ хэшээл үнгэргэхын тула 5-5 үхибүүд  хоер команда боложо хубаарха.

Команда бүхэн нэрэ һанаха, капитануудые шэлэхэ.

1. Командануудай бэе бэеэ амаршалга.

        1-дэхи команда        2-дохи команда

2. Таабари таалгын конкурс

1 команда                                

1. Табхархан гэр соо                                          

Табин сэрэг һууна.

              (Зуруул)

2. Сагаан ямаа хэбтэн

Таргалаа.

                      (Саһан)

3. Хотон соо саган хонид.

                  (Шүдэд)

4. Үбдөөгүй аад, еолодог,

Гээгээгүй аад, бэдэрдэг

               (Гахай)

2. команда

1. Жажалха үргэтэй

                      Залгиха хоолойгүй.

                                         (Хайша)

2. Ехэ морин

                 Ерэн шүдэтэй.

                              (Хюрөө)

3. Хула морин хуһан хореотой.

                                               (Нюдэн)

5. Урдаһаань барихада дошхон,

                      Хойноһоонь барихада номгон.

                                                        (Утюг)

2. Конкурс «Телефонистнуудай      мүрысөөн.»

Хоер команда урда урдаһаа харалсаад һууха. Хүтэлбэрилэгшэ орёо бэшэ жороо үгэ һанана. Тиигээд капитануудта шэбэнэн хэлэхэ. Дохео үгэхэдэ, капитанууд өөрынгөө хүндэ баһал шэхэндэнь  хэлэхэ, тэдэнь һүүлшын хүн хүрэтэр дамжуулха.  Команда бүхэнэй һүүлшын хүн «телефоноор» абтаһан нюуса мэдээсэлээ шангаар хэлэнэ.

1-дэхи командада:                                          2-дэхи командада: 

«Хори гаран хара галуун»                                             «Аман хатаа, арһан гантаа»

3. Оньһон үгэнүүдэй конкурс  

Үгтэһэн саг соо али команда олон оньһон үгэнүүдые хэлээб гэжэ дүн гаргаха.

4. Конкурс «Үгэ суглуула»

Хүтэлбэрилэгшэ нэгэ үгэ һанажа , һурагшад тэрэнииень саарһан дээрэ бэшэнэ.  Һанагдаһан үгэ соо нэгэ үзэг дабтагдаагүй һаа һайн. Наадагшадай зорилго хадаа энэ үгэ сохи үзэгүүдһээ шадаал һаа олон шэнэ үгэнүүдые бии болгохо.

Даабари дүүргэхын тула саг үгтэгдэхэ зэргэтэй.

 Жэшээнь: «Шиисгалдай» гэһэн үгэһөө – гал, саг, айл, шииг, дал, шагай, сай г.м.

6. Капитануудай конкурс.

Эжы тухай олон үгэнүүдһээ бүридэһэн мэдүүлэл зохеохо.

7.     Конкурс «һүбэлгэн, түргэн, бэрхэ»

  Хүтэлбэрилэгшэ саарһаар хэһэн бальжан гарма сэсэгэй дэльбэнүүдыекомандын гэшүүдтэ хубааха. Самбар дээрэ хоер шара түхэреэн бэлдээтэй. Командын гэшүүн бүхэн тэрэ дэльбэнүүд дээрэ үгтэһэн үзэгтэ үгэнүүдые бэшээд, шара түхэреэн тойруулаад няаха. Али командын гэшүүд түргөөр, сэбэрээр, алдуугүйгөөр олон үгэнүүдые  бэшэбэб гэжэ шалгаха (2-3 минутын саг үгтэнэ)

8.     Конкурс «Бэрхэ загаһашад»

   Саарһаар хэгдэһэн загаһахануудай ара таладань даабаринууд бэшээтэй: дуу дуулаха, шүлэг уран гоеор хэлэхэ,хатарха, Хяагтын аймагай тосхонуудые нэрлэхэ,  республикын аймагуудые нэрлэхэ, уг гарбалаа тоолохо г.м. (буряадаар)

9.     Ёохор.

Команда бүхэн еохор харуулха.

10. Хэшээлэй дүн гаргалга.

Конкурс. «Наадан-аяншалга»

Зорилго: 4 станциһаа бүридэһэн наадан: шараданууд, метаграмманууд, логогрифууд, анаграмманууд. Энэ бүхы нааданууд һурагшадай творческо шадабарииень хүгжөөхэ, хэлэнэйнь культура дээшэлүүлхэ, буряад хэлэндэ һонирхол түрүүлхэ, үгэдэ гамтайгаар хандажа һургаха.

1-дэхи станци: «Шараданууд»

Шараданууд хадаа тусгаар янзын таабаринууд гээшэ. Ямар нэгэн тааруу үгэ абаад, тэрэнээ хубинуудта (үе, суффикс,залгалта, частица г.м.) таһалнабди. Таагдаһан бүхы хубинуудые нэгэдүүлжэ уншахада, һанагдаһан үгэ элирнэ.

Даабаринууд: 1. Эрхим һурагшын сэгнэлтэ,

                            Бүхы үзэгүүдэй дүрбэдэхи.

                            Эдэ хоер бүтэн байхадаа,

                            Эдеэ унданай алтан амһарта.

( Таба-г - табаг)

        2.        Тар-тар гэһэн абяатай

        Тангад ороной эзэн,

        Хана хаяагаар гүйгөөшэ

        Харанхы гэрэй сагдаа.

        (Тар-хаан - тархаан)

                          3. Бамбагар гүнзэгы саһан,

                             Бамбайжа эндэ хэбтэһэн

                             Энэ ехэ саһан

                             Этэрэн удхадаг зэбсэг.

(Хүр-зэ - хүрзэ)

                         4. Алфавидай толгойлогшо түрүүтэй,

                            Алдангүйгөөр холбодог хубитай.

                            Нэгэдүүлээд һайханаар уншахадамни,

                            Намда хүндэтэй эсэгэмни          

        (А-ба - аба)

2-дохи станци: «Логогрифууд»

Логогриф- һанагдаһан үгэдэ үзэг гү, али бүхэли үе урда ба хойнонь, дундань нэмэжэ, мүн түрэл хубинуудһаань хаһажа, шэнэ үгэ бии болоһон таабари үгэ.

Даабаринууд: 1. Талаар дүүрэн обоологдоһон

        Тугал буруудаймнай хоол

        Соном хүбүүн шэрээ,

        Соохор мориниинь собхороод,

           Үбһэн сооһоонь «л» унагааба:

        Шэмэтэй һайхан үбһэниинь

        Шэрүүн абари зантай

        Үхэр боложо тодорбо.

        (Бухал - буха)

        2. Ядагархан яһан эбэртэй,

           Шодогорхон шодон һүүлтэй,

          Бамбагархан һахалтай

                        Бабана  …  эшэгэн.

        Үлүү ехээр бабанан,

                       Үхибүүдэй наадан боложо,

                       Эндэхэнэ гээжэрхибэ «т» -еэ

                      «Эжы» гэһэн үгэ болошобо.

        (Тэхэ- эхэ)

                3. Үндэр  …  урдам.

                    Аһалдан оройдонь гаратарни,

                    Үмхирһэн гуталайм    …

                    Амха һүрэшэбэ урдуураа.

                                                (Уула- ула)      

               4. Ирагуу гоёор зэдэлнэб.

                   Түрүүлэн «а» нэмэхэдэ,

                   Талын буряад хүнэй

                   Таһаршагүй хани нүхэр –

                   Табан хушуу малай нэгэн

3-дахи станци: «Метаграмманууд»

Метаграмма гээш урид һанагдаһан үгын нэгэ үзэг ондоо үзэгөөр һэлгэжэ, шэнэ үгэ бии болгодог (даха-таха)

Даабаринууд: 1. Яагаа һонин юун бэ?

                           Бүд һайхан самсамни

                          Яаран «д» үзэгөөр хубилаа

                          Бүтүү ой руу шургаа.

        (Торгон - доргон)

                         2. Буугай сэмгэндэ ялалзана

                             Шорон хурса  …

                             Баруун хойномнай байһан

                             Шобхо үндэр …

        (Жада - хада)

                          3. Хүдөөгэй хүхэ таабай

                            «Н» үзэгөө үзүүрлээ.

                             Халуун галай согто

                             Мяха шараха зэбсэг болоо.

        (Шоно - шоро)

                        4. Ута нарин хүзүүтэй

                            Үндэгэн саган бэетэй.

                            Үльгэрэй һайхан шубуун

                            Үдэнһөө «у» унагаагад,

                           Үндэр түрэлтэ хүн болошобо.

        (Хун - хүн)

4 –дэхи станци: «Анаграмманууд»

Анаграмма хадаа нэгэ адли үзэгүүдһээ бии болһон юумэнэй нэрэнүүд гээшэ. Жэшээнь: тала- алта.

Даабаринууд: 1.     Тугаар гараһан  …  - гээд

        Заримашуул дээрэлхэдэг хаа-яа.

        Теэд «мүнөө гараһан мүнгөөрһэншни»

        Зутар аятайханаар таарашаба хүлдэм.

(Тугал- гутал)

        2. Ядагархан яһан эбэртэй

           Ямаанай мундуу хүбүүн,

            Сахилгаалан сабшадаг

           Сахюур шулуунай эзэн.

        (Тэхэ- хэтэ)

                        3.    Эгээ һонин гэхэдэ,

        Эжын эрхэ хүбүүнэй нэрэ

        Ошожо, ошожо олонһоо олоод,

        Омоли загаһанай аманда хадхагдаба.

                                                             (Ошор- шоро)

                        4. Нарин матаргайгаар орёоһон хирмэ

                           Хараһаар үзэһөөр байхадаш,

                           Нюдэндэ харагдахагүй бишыхан

                             Хурса зүүнэй нүхэн болохо.

        (Бүһэ- һүбэ)