Внеклассное мероприятие
методическая разработка по теме

һуралсалай үндэһэн  һургуули»

Шаракчинова ВероникаПетровна

буряад хэлэ ба литературын  багша

(Классһаа гадуур хүдэлмэри)

«Аба, эжы, би – эбтэй бүлэбди!»

Зорилго: 

1. Үндэһэн буряад арад зонойнгоо үндэр нэрээр омогорхон ябахые хүмүүжүүлэн, ёһо заншал ба гуримуудые сахижа һургаха, өөрынгөө уг гарбалые мэдэжэ ябаха,буряад хэлэеэ мэдэжэ, үргэжэ, гамнажа ябаха дадал олгохо, ;

2. Гэр бүлэдөө ажал ба һуралсалһаа сүлөө сагые эдэбхитэй зохидоор үнгэргэжэ, энхэ элүүр, сэбэр ажаһуудалые дэбжэн ябаха зорилго табиха.

Хэдэн гэр бүлын команда хабаадажа болоно.

1. Конкурс «Амаршалга. Гэр бүлын визитнэ карточка»  (Бүлэ бүхэн өөрынгөө уг гарбалые айладхажа, аха дүүгээ нэрлэжэ, үри хүүгэдээ дурдажа, сугларһан зониие амаршална.)

2. Наадан «Табан хушуу мал»

Буряад арад зомнай үни урданай малша алдар солотой гээшэ. Үргэн тала нугадаа табан хушуу мала үдхэжэ, һү һаалитай, мяха шүлэтэй, арһа шүрбэһэтэй, баян бардам ажаһуудаг байгаа.  Мүнөө таанарта «Табан хушуу мал» гэһэн наада дурадханабди.

Табан хушуу малай тоодо морин, үнеэн, тэмээн, ямаан, хонин ороно. Минии гарта 5 үнгын шагайнууд  байна: улаан үнгэнь – морид, сагааниинь – үнеэд, хүхэнь – ямаад,  ногоониинь – хонинууд,  шарань – тэмээнүүд болохо. Команда бүхэндэ элжээр шагай харуулхаб. Харуулхатайм хамта түргэнөөр «ямар хушуу мал бэ?»  гэжэ  нэгэ-нэгээр нэрлэхэ хэрэгтэй.Жэшээн.: улаан шагай байбал – унаган, даага, азарга, гүүн г.м. 3 дахин алдуу хээгүй команда илаха. Нэрлэгдэһэн үгэ дахин дабтажа болохогүй.

3. Конкурс «Андалдалга».

Бүлэ бүхэн гар гарһаа барижа дүхэриг (хорео) боложо зогсоно. Абань –морин, эжынь- үнеэн, хүбүүниинь –хонин гэжэ нэрэтэй болохо. Наадандамнай гадаадаһаа үшөө нэгэ хүн оролсохо. Энэ хүн хүтэлбэрилэгшын андалдаа айладхахада, хорео соо һуури эзэлхэ гэжэ оролдохо. Харин наадагшад  «хони андалдаан» гэжэ соносхогдоходо, «хонидоо» андалдаха еһотой, хэнэй «хонин» һууригүй үлэнэб, тэрэ команда диилдэһэндэ тоологдоно, нэгэ тэмдэггэ доошоо оруулагдаха, «хониео» андалдажа шадаагүй команда баһал тиимэ ушарта дайрагдаха.

4. Конкурс «Оньһон үгэ оншотой»

Оньһон үгэ оншотой гэжэ бултанда мэдээжэ. Мүнөө  оньһон үгэнүүдэй мүрысөөн. Оньһон үгэнүүдэй хахадынь нэрлэхэдэмни, таанар нүгөөдэ хубииень нэрлэхэ ёһотойт.

        Һураһан далай гэхэдэ һураагүй балай гэжэ тааха ёһотойт.

1.Ульгам мориндо газар  …  (ойро),

   Хашан мориндо газар  …  (холо).

2. Ажалша хүнэй амбар …  (дүүрэн),

    Залхуу хүнэй аяга …   (хооһон)

3. Ябахань -   …  (биршоог),

    Эдихэнь - …    (горшоог)

4.Ургасын ехэ -  …   (ажалһаа),

    Ухаанай ехэ -  …   (эрдэмһээ)

5.  Ажалша хүн арад зондоо  … (хүндэтэй),

    Хүдэлмэришэ хүн зондоо   …  (туһатай)

6. Номгүй хүн  …   (һохор),

    Нохойгүй айл  …. (дүлии)

5. Эсэгын туршалга. Һээр сохилго.Урда сагһаа хойшоэрэшүүл һээр шаалгын оньһые таажа, хсөө тааруулжа, улан гараараа хуха сохихо шадабарияа үзэлсэдэг байгаа.

6. Эжынэрэй ээлжээн. Эжынэртэ буряад  арадай эдеэнэй рецепт хэлэжэ үгэхэ гү, али  эдеэ бэлдэхэ даабари үгтэнэ. (гэртээ бэлдээд ерэжэ болоно.)

7. Һур харбаан . Үхибүүдэй мүрысөөн.  Заахан бургааһаар хэмэл ном годлинуудаар мэргэнээ туршана.

8. Конкурс «Хүнэй һуудал». Хүн бүхэн монгол-буряад толиин ёһоор алтан дэлхэй дээрэ түрэхэдөө газар гү, түмэр, гал, уһан, модон  һуудалтай түрэдэг гэдэг.

Мүнөө бидэ бултадаа дүхэриг болоод, наада наадая. Би бүмбэгэ хэн нэгэндэтнай хаяжа үгэхэдөө, нэгэ һуудал нэрлэхэб, тиихэдэ тэрэ хүмнай бүмбэгэ бариха зуураа, харюу үгэжэ, бүмбэгэ бусааха еһотой.

 «Газар» гэбэлни, амитадай нэрэ нэрлэхэ (гахай, баабгай, шоно, үнэгэн г. м.).

«Түмэр» гэбэлни техникэ, машина нэрлэхэ.

«Гал» гэбэлни гараа үргэхэ.

«Уһан» гэхэдэ уһанай амитадые нэрлхэ.

«Модон» гэхэдэ ургамалнуудые нэрлэхэ.

9. Урилдаан. 3 хэсэгүүдтэй.

1. Абанар «машинаар» урилдана. (Хоер бүмбэгэ хоер хажуудаа бүмбэрүүлэн табигдаатай дүрбэлжэниие тойроод бусажа ерэхэ)
2. Эжынэр «дугыгаар» урилдана. (Хоер бүмбэгэ зэргэлүүлжэ баряад, шала дээгүүр һубарюулан, бэе бэеһээнь һалгаангүй баһал тойрожо ерэхэ.)
3. Хүбүүдынь мореор урилдана. Бага наһанһаа хүн бүхэн бургааһаар мори хэжэ наадаһан байгаа. Харин эдэ хүбүүд 1 бүмбэгэ урдаа баряад, нүгөө бүмбэгэ ганзагалаад урилдаха.

( Гэр бүлые элдэб наһанай үхибүүдээр һэлгээд, мүрысөө үнгэргэжэ болохо).