Жумланы экинчи даражалы уьюрлери
план-конспект урока (8 класс) на тему

 Разработка урока по кумыкскому языку 5 класс.

Дарсны темасы: Жумланы экинчи даражалы уьюрлери .

Дарсны муратлары: яшланы тема булан таныш этмек Жумлада экинчи даражалы уьюрлени

айырып болмакъ.Тил байлыгъын оьсдюрмек.Яшланы оьзбашына  герекли маълуматланы  тапмагъа уьйретив.Ана тилибизни сюймеге чакъырмакъ.Таза язывгъа къаст этив

Алатлар: ИКТ, карточкалар, кроссвордлар,суратлар.

                                   Дарсны барышы:

1.Дарсгъа гиришив.

(слайд1)

- Яшлар, мен бизин дарсыбызны Магьаммат Атабаевни , шу сёзлери булан башлама сюемен.

                   -Ана тилим, алтын тилим, къумукъ тилим,

                   Асил тилим, юрегиме ювукъ тилим .

                  -Ай сени,- деп, ари буруп, бери буруп

                  Къумукъ болмай, къумукъ тилин билмей туруп.

                  Къумукъ бусанг, болма тарыкъ къумукъ тилинг,

                   Англар йимик къумукъ халкъынг, къумукъ эллинг.

1..Гечилген материалны такрарлав.

- Сизге уьйге не берилген эди?

- Сизге не англашылмады?

а). Фронтальный сорав.

- Жумланы баш уьюрлери къайсылардыр?

- Иеси деген недир? Нечик англайсыз? –

 Хабарлыкъ деген недир?

б). Жумланы синтаксис якъдан чечмек.

Гюн чыкъды.

Боран токътады.

Гиччи кёллер бузлады.

Янгыз иеси ва хабарлыгъы булангъы жумлалагъа  генглешмеген  жумлалар деп айтыла.

Баш уьюрлерден къайры къайсы буса да бир уьюрю булангъы жумлагъа генглешген жумла деп айтыла

Янгыз иеси ва хабарлыгъы булангъы жумлалагъа  генглешмеген  жумлалар деп айтыла.

Баш уьюрлерден къайры къайсы буса да бир уьюрю булангъы жумлагъа генглешген жумла деп

айтыла. 

3). Янгы дарсны уьстюнде ишлев.

Жумланы баш уьюрлери ва жумланы экинчи  даражалы уьюрлери булангъы жумлалар  бир-бирине къаршы жумлалар доскада язылгъан.(слай 2)

Къыш гелди.      Сувукъ къыш гелди.

Асият ва Марат ойнайлар.       Асият ва Марат къырда ойнайлар.

Жумлагъа къайсы тил гесимлер къошулгъан?

Соравлар булан  ,дарсны темасы ачыкъ бола

Экинчи даражалы уьюрлени  кемеги булан жумлаланы генглешдире.

Жумлада  бетни ва предметни англатагъан ва кимни? Нении? Кимге? Негер? Кимде? Неде? Кимден? Неден?  Деген соравлагъа жавап береген  экинчи даражалы уьюрге толумлукъ деп айтыла.

Толумлукъ хабарлыкъны толтура, аян эте. Толумлукъ тилни бай эте.

Тюшюм гелишни формасындагъы бет ва предмет тувра толумлукъ бола.

Къалгъан гелиш формаларда къыя толумлукъ бола.

- Къышны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Янгы теманы уьстюнде ишлев.

Яшлар сююнелер ( неден?) къышдан, Сувукъмурзадан, савгъатдан, къардан, къаркъурчакъдан,буздан…

- Язны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер (неден?) иссиден, сувдан, киринивден, оюндан, язны аламатларындан….

- Гюзню гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер (неден?) тюрлю тюслерден, келлерден ….

- Язбашны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер ( неден?) къушлардан, атир ийислерден …

Йылы янгур явду.

Гючлю янгур явду.

Гюзню янгурлу гюнлери башланды.

Увакъ сыгъанакъ себелей.

Гьал нечик? Къайда? Неге? Деген соравлагъа жавап бере. Гьал ерни, заманны, себепни, муратны,кюйню англата. Гьалны тюбюне - .-.-.-.-. шулай гьыз тартыла.

Жумлада гьал хабарлыкъгъа байлана.

             Сезлюк иш

• Уфукъ – горизонт
• Къырав – иней
• Яшмын – молния
• Боран – метель, буря
• Яллав – жара, зной
• Аяз – ясный, морозный

3). Янгы теманы уьстюнде  иш юрютюв.

 Экинчи даражалы уьюрлени  кемеги булан жумлаланы генглешдире.

Жумланы экинчи даражалы уьюрлери: толумлукъ, белгилевюч, гьал.

Жумлада  бетни ва предметни англатагъан ва кимни? Нении? Кимге? Негер? Кимде? Неде? Кимден? Неден?  Деген соравлагъа жавап береген  экинчи даражалы уьюрге толумлукъ деп айтыла.

Толумлукъ хабарлыкъны толтура, аян эте. Толумлукъ тилни бай эте.

Тюшюм гелишни формасындагъы бет ва предмет тувра толумлукъ бола.

Къалгъан гелиш формаларда къыя толумлукъ бола.

- Къышны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер ( неден?) къышдан, Сувукъмурзадан, савгъатдан, къардан, къаркъурчакъдан,буздан…

- Язны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер (неден?) иссиден, сувдан, киринивден, оюндан, язны аламатларындан….

- Гюзню гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер (неден?) тюрлю тюслерден, келлерден ….

- Язбашны гьакъындан толумлукълар къошуп жумлалар ойлашып язмакъ.

Яшлар сююнелер ( неден?) къушлардан, атир ийислерден …

Жумлада предметни (атлыкъны) белгисин герсетеген ва къайсы? Нечик? Къайдагъы? Деген соравлагъа жавап береген  экинчи даражалы уьюрге белгилевюч деп айтыла.

Белги предметни бири- биринден айырагъан, оланы къаршы салагъансан яны, оьлчевю, къадары, тюсю, заман ва ер булан байлавлу янлары.

Масала:

 Йылы янгур явду.

Гючлю янгур явду.

Гюзню янгурлу гюнлери башланды.

Увакъ сыгъанакъ себелей.

Гьал нечик? Къайда? Неге? Деген соравлагъа жавап бере. Гьал ерни, заманны, себепни, муратны,кюйню англата. Гьалны тюбюне - .-.-.-.-. шулай гьыз тартыла.

Жумлада гьал хабарлыкъгъа байлана.

Масала:

Гече къар явуп чыкъды.

Юртда биринчи къар адамланы къышгъа гьазирлигин тергей.

Тюшге таба бирден къатты ел чыкъды.

 4).Янгы дарсны беклешдирив.

1)Тапшурув 82.

Яшлар уьч гюпге бёлюне ,гьар гюпге йылны заманына гёре суратлар бериле, « Гюз», «Къыш»,             « Язбаш», «Яз».

 суратгъа гёре  гьар гюп гиччирек хабар тизме герек,жумланы экинчи даражалы уьюрлери  авуздан беклешдириле )

Гьар гюпдеги ор-бирини ишин тергей.хувчулар би

 « Язбаш», «Яз».

3). Кроссворд.

5). Натижа чыгъарыв.

- Биз бу дарсда не этдик?

-Къайсы тема булан таныш болдукъ?

Сизге не англашылмады?

(яшланы къыйматлав ).

6). Уьйге иш.

Йылны гьар заманына гере 3 айтыв язып гелмек.

Язгъан  айтывланы синтаксис якъдан чечмек.

7.Къыйматлав.