"Язу тарихы"
презентация к уроку на тему

Слайд 1

Гарәп каллиграфиясе Гил ьфанова Ләйсән, 10 нчы А сыйныфы

Слайд 2

Гарәп каллиграфиясе татарларда ислам дине белән керә һәм тарала . Каллиграфия сәнгать төре буларак , революциягә кадәр,төгәлрәге 1928 елда , латин графикасына күчкәнче үсә .

Слайд 3

Гарәп алфавиты

Слайд 4

Гарэп саннары Г арэп графикасында уннан сулга язалар

Слайд 1

Татар әлифбасы Гарәп язуы Вәлиева Эл ьвина, 10 нчы А сыйныфы

Слайд 2

Татар әлифбасы — татар теленең язылышында кулланыла торган әлифба. Татарлар берничә әлифба кулланган: иң борынгысы — төрки рун язуы, X йөздән 1927 елга кадәр — гарәп язуында , 1928-1939 елларда — латин графикасы, аннан соң — кириллица. Татар әлифбасы

Слайд 3

Иске имлә آ ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك گ ڭ ل م ن ه و ۋ ی Гарәп телендә булмаган авазлар өчен өстәмә хәрефләр кулланылган : п, ч, ж, г گ ژ چ پ ң в ۋ ڭ

Слайд 4

Яңа имлә Яңа имлә 1920—1927 елларда гарәп графикасы нигезендә кулланылган татар алфавиты. 1927 елда Яңалиф белән алыштырыла. ئا ﺋﻪ پ ب ت ج چ ح د ر ز ژ س ش ع ف ق ك گ ڭ ل م ن و ۋ ی ئو ئوُ ئ

Слайд 5

Русча информация Алфавит на основе арабской графики использовался с X века по 1920 год. Начал применяться предками казанских татар после принятия ими ислама. Получил название «иске имлә» — старое письмо, в отличие от «яңа имлә» — новое письмо. Декретом СНК Татарской АССР от 19 декабря 1920 года было уточнено и упрощено употребление арабского письма в татарском языке: изъяты некоторые буквы и знаки, введены дополнительные буквы. В ноябре 1925 года Академцентр Наркомата просвещения ТАССР издал Постановление, согласно которому новые правила стали обязательны для применения во всех советских учреждениях, школах и татарской печати. «Яңа имлә» использовался в татарском языке до 1927 года, после чего был внедрён «яналиф» на основе латинской графики.

Слайд 1

Кирилл әлифбасы . Фатыхов Ринат, 10 В.

Слайд 2

А а Ә ә Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж Җ җ З з И и Й й К к Л л М м Н н Ң ң О о Ө ө П п Р р С с Т т У у Ү ү Ф ф Х х Һ һ Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я Хәзерге Кирилл әлифбасы .

Слайд 3

1939 елның 5 маенда ТАССР Югары Советы Президиумы татар язуын латин алфавитыннан рус графикасы нигезендә төзелгән алфавитка күчерү турында Указ чыгара . 2012 елның 24 декабрендә Татарстан дәүләт шурасы депутатлары “ Татарстанда татар телен дәүләт теле буларак куллану турында ” канун өлгесен кабул итте . Бу канун кирил , латин һәм гарәп әлифбасын куллану мөмкинлеген дә бирә : төп мәкалә - Татар теле Кирил , Латин , Гарәп әлифбасы кануны. Хәзерге заманда кулланышта булган әлифба.

Слайд 4

Татар теле Кирил , Латин , Гарәп әлифбасы кануны буенча татар телендә өч әлифба кулланып була . Киләсе текст мисал өчен Гарәп , Латин һәм Кирил әлифбасында язылган : Мисал. ﻋﻪﺭﻪﭗ ﺋﻳﻣﻟﻪﺳئ Latin imläse Кирил имләсе ﺒﺎﺭﻟﺌِق ﻛﺌﺷﺌﻟﻪﺭ ﺩﻪ ﺋﺎﺯﺎﺖ ﻫﻪم ﺋوﺯ ﺋﺎﺒﺭِوﻴﻟﺎﺭئِ ﻫﻪم ﺣِوُﻘِوﻘﻟﺎﺭئِ ﯾﺎﻌﺌِﻧﻧﺎن ﺗﻳڭ ﺒِوﻟﺌِﭗ ﺗِوﺎﻟﺎﺭ. ﺋﺎﻟﺎﺭﻌﺎ ﺋﺎﻘﺌِل ﻫﻪم ووُﺟﺩﺎن ﺒﻳﺭﺌﻟﮔﻪن ﻫﻪم ﺒﺌﺭ-ﺒﺌﺭﺳﺌﻧﻪ ﻗﺎﺭﺎﺗﺎ ﺗِوﻌﺎﻧﻧﺎﺭﭼﺎ ﻣوُﻧﺎﺳﻪﺒﻪﺗﺗﻪ ﺒِوﻟﺌِﺭﻌﺎ ﺗﻳﺌﺷﻟﻪﺭ. Barlıq keşelär dä azat häm üz abruyları häm xoquqları yağınnan tiñ bulıp tualar. Alarğa aqıl häm wöcdan birelgän häm ber-bersenä qarata tuğannarça mönasäbättä bulırğa tieşlär. Барлык кешеләр дә азат һәм үз абруйлары һәм хокуклары ягыннан тиң булып туалар. Аларга акыл һәм вөҗдан бирелгән һәм бер-берсенә карата туганнарча мөнасәбәттә булырга тиешләр.

Слайд 1

Латин әлифбасы нигезендә

Слайд 2

Яңалиф Aa Bʙ Cc Çç Dd Ee Əə Ff Gg Ƣƣ Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ꞑꞑ Oo Ɵɵ Pp Qq Rr Ss Şş Tt Uu Vv Xx Yy Zz Ƶƶ Ьь Яңалиф-2 Яңа татар латин әлифбасы «Яналиф-2» дип атала (1920—30нчы елларда кабул ителгән « Яналиф » дигән әлифбага нигезләнеп ). Ул Татарстан Республикасының №232 нче кануны нигезендә 1999 елның 1 5 сентябрендә кабул ителә . Ләкин Руси я Федерациясенең Конституцион мәхкәмәсе №16-П кануны нигезендә әлифбаны 2004 елның 16 ноябрендә канунсыз дип таный .

Слайд 3

A a Ä ä B b C c Ç ç D d E e F f G g Ğ ğ H h I ı İ i J j K k Q q L l M m N n Ñ ñ O o Ö ö P p R r S s Ş ş T t U u Ü ü V v W w X x Y y Z z '

Слайд 1

Борынгы төрки язмалар Рун язмалары

Слайд 2

Рун язуы Рун - Скадинавия халыкларында « серле » дигән мәгънәгә туры килә . Рун язуы татарларның иң борынгы алфавитларының берсе.

Слайд 3

Тарих Тарих белгечл ә ре рун язуының килеп чыгуын викинкларның К Ө нчыгышка кил Ү л әре белән а ң лата. Рун язуы т Ө рек каганаты теле булган Орхон-енисей теленнән килеп чыккан. III-IV гасырларда бу тел бик яхшы системага салынган һәм бары тик т Ө рек лексикасын нигезл әнгән иде. Әммә т Ө рек кабил әләрене ң к Ө ньякка һәм кончыгышка купләп к Ү чен Ү л әре,әкренләп телне ң бет ә барыуны китергән. Ул X гасырга кад әр дәвам иткән. X гасырда Болгариядә кириллица белән параллель кулланылышта була .

Слайд 4

Рун хәрефләре . Алфавит Төрки рун язуының үрнәкләре кайбер археологик казылмаларда - балчык чүлмәк , таш диварлар , савыт-сабаларда табыла . Рун хәрефләре белән уңнан сулга таба язалар . Хәрефләр һәрберсе аерым кулланыла , сүзләрне аерыр өчен махсус билгеләр була

Слайд 1

Рун Графикасы Әзерләде : Мәснәвиев Булат, 10 А сыйныфы .

Слайд 2

Нишләп “рун” дип атала ? Рун – борынгы язу чарасы . Бу сүзнең борынгы-герман сүзе белән уртак тамыры бар – “ run ” . Бу тамыр “сер”дип тәрҗемә и телә .

Слайд 3

Берничә руннарнын тәрҗемәләре .(рус телендә )

Слайд 4

Рун – борынгы герман кабиләләрернең теле . Ул 1 – 12 гасырларда кулланылган . Сүзләрне сул яктан уңга язалар .

Слайд 5

Нич ә төрле рун телләре бар ? 1. Гот руннары . 2.Англо-саксон руннары. 3.Маркомман руннары . 4.Төн ьяк руннар . 5.Хел ь синки руннары .

Слайд 1

Рун Татар теленең Әнисе

Слайд 2

Ру́ннар элеккеге г ерман , славян һәм төрек язуларында .

Слайд 3

Фюн баткаклыгында сакланып калган сөяктәге язма рун язмасының иң беренчсе дип санала .

Слайд 4

Христианлык кабул ителгәннән соң , Төньяк Европада рун латин белән алыштырыла . « Рун» термины борынгы герман теленнән клеп чыккан , run -сер дигәнне аңлата . Барлыгы 5000 ләп рун язмалары исәпләнә , купчелеге шуның Швециядә табылган . Шулардан тыш , урта гасыр дагы Европада рун календарьлары да булган .

Слайд 1

Татар әлифбасы Латин графикасы нигезендә

Слайд 2

Татар әлифбасы ( tat . lat . Tatar älifbası ) — татар теленең язылышында кулланыла торган әлифба . Татарлар берничә әлифба кулланган : иң борынгысы — төрки рун язуы , X йөздән 1927 елга кадәр — гарәп язуында , 1928-1939 елларда — латин графикасы , аннан соң — кириллица . А а Ә ә Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж Җ җ З з И и Й й К к Л л М м Н н Ң ң О о Ө ө П п Р р С с Т т У у Ү ү Ф ф Х х Һ һ Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Слайд 3

Яңалиф A a B ʙ C c Ç ç D d E e Ə ə F f G g Ƣ ƣ H h I i J j K k L l M m N n Ñ ñ O o Ɵ ɵ P p Q q R r S s Ş ş T t U u V v X x Y y Z z Ƶ ƶ Ь ь A a Ə ə B b C c Ç ç D d E e F f G g Ğ ğ H h I ı İ i J j K k Q q L l M m N n Ñ ñ O o Ɵ ɵ P p R r S s Ş ş T t U u Ü ü V v W w X x Y y Z z ’ Яңалиф-2 Яңа татар латин әлифбасы « Яналиф -2 » дип атала (1920—30 нчы елларда кабул ителгән « Яналиф » дигән әлифбага нигезләнеп ). Ул Татарстан Республикасының №232 нче кануны нигезендә 1999 елның 15 сентябрендә кабул ителә. Ләкин Русия Федерациясенең Конституцион мәхкәмәсе №16-П кануны нигезендә әлифбаны 2004 елның 16 ноябрендә канунсыз дип таный. Яңалиф ( яңа әлифба /Jaŋa əlifʙa сүзләреннән кыскартма , баш . яңы әлифб a/jaŋ ь əilfʙa, рәсми совет матбугатта — Яңа төрки әлифбасы ) — гомумсоюз латинизация проекты чикләрендә 1920- елларның ахырында тәкъдим ителгән барлык төрки телләрнең латин язуына күчерү буенча проекты . Рәсми рәвештә төрки телле республикаларда һәм автономияле өлкәләрдә 1928 елда гарәп язуы нигезендәге әлифбаларга алмашка кертелә . 1938—1940 елларда тизләтелгән темплары белән кирилл язуы нигезендәге әлифбаларына алмаштырыла.

Слайд 4

Заманалиф Заманалиф - Үзәк Европа шрифтлары нигезендә ясалган әлифбасы, Ә , Ө , койрыклы N хәрефләре күп шрифтларда юклык аркасыннан Ä , Ö, Ñ тәкъдим ителгән. Моннан тыш Заманалифта нечкә " i " авазына каты ише - аерым хәреф "í" (ı y =ый) өстәлә. Шулай итеп, тулы сузык сингармонизмы булдырыла: a - ä, o - ö, u - ü, ı - e , i - í Рәсми матбугатта Яңалиф-2 Ä, Ö, Ñ хәрефләре белән кулланыла: Интертат, Татар-Информ, Безнең Гәҗит, Т RT . Бу имләсе Бердәм Төрек әлифбәсендә нигезләнгән: А а B b C c Ç ç D d Е е Ä ä F f G g Ğ ğ H h I ı İ i J j K k L l М m N n Ñ ñ О о Ö ö P p Q q R r S s Ş ş Т t U u Ü ü V v X x Y y Z z Диалиф Яңалиф-2 кабул иткәнче Алман телендә Умляут хәрефләре ä=ae,ö=oe,ü=ue язуын татар теле өчен тәкъдим ителә иде: ә=ae ө=oe ү=ue ы=ee ый=ei һәм инглиз телендә шикелле һәм аналогиясендә "һ" хәрефе кулланып: ч=ch ш=sh гъ(ğ)=gh ң=nh Сузык сингармонизмы (каты-нечкә): a-ae o-oe u-ue ee-e ei-i Махсус дифтонг кагыйдәсе: уы=uwee , үе=uewe (бер мәгънәлек өчен): баруы-baruwee , килүе-kiluewe , куык-quweeq бердәм Төрек әлифбасыннан ерак булганлыктан, аннан рәсми рәвештә баш тартты, әмма санак технологияләрендә Диалиф кулланыла. Диалиф-2 Татар телендә ж-j хәрефе (Диалиф юрамасы буенча) сирәк кулланыла, шуңа күрә Пәрәвездә кайчакта Диалиф-2 файдалана. Диалиф-2 нигезендә Диалиф тора, ләкин Диалиф-2 юрамасында j-латин хәрефе ешрак кулланыла. Диалиф-2 буенча: ы-y, й-j, ү-uu Мәсәлән: jyl-ел, jyraq-ерак, kuup-күп, kuugaerchen-күгәрчен, bardynh-бардың , ж хәрефе өчен: ж-zh, зһ-z'h : zhurnalist-журналист, Aez'harov - Әзһаров Диалифнең (ике төренең) һичшиксез яхшылыгы - һәрбер санакта татар телендә язу һәм рәсми әлифбага күчерү мөмкинлеге. Иналиф Гади латин клавиатурасы куллану өчен Иналиф (Интернет әлифбасы) 2002 елда килеп чыкты. Бу имлә дифтонг әлифбасы тәҗрибәсе күзгә тотып санак белгечләре тарафыннан эшләнгән. Апостроф ' билгесе кулланып татар хәрефләре билгеләнә: ә=a' ө=o' ү=u' ы=i' ый=i'y һәм инглиз телендә шикелле хәрефе кулланып: ч=ch ш=sh гъ(ğ)=gh ң=n'

Слайд 5

№ Ja ꞑalif Яңа имлә Хәзерге гарәп әлифбасы Дифтонг имләсе Иналиф Яңалиф-2 Хәзерге латин әлифбасы Кирилл язуы нигезендәге татар әлифбасы 1 A a ﯪ A a A a A a A a А а 2 B ʙ ﺏ B b B b B b B b Б б 3 C c ﭺ Ch ch Ch ch Ç ç Ç ç Ч ч 4 Ç ç ﺝ C c C c C c C c Җ җ 5 D d ﺩ D d D d D d D d Д д 6 E e ﺋ E e E e E e E e Е е (э) 7 Ə ə ﺋﻪ Ae ae A' a' Ә ә Ä ä Ә ә 8 F f ﻑ F f F f F f F f Ф ф 9 G g ﮒ G g G g G g G g Г г (гь) 10 Ƣ ƣ ﻉ Gh gh Gh gh Ğ ğ Ğ ğ Г г (гъ) 11 H h ﻩ H h H h H h H h Һ һ 12 I i ئی I i I i İ i İ i И и 13 J j ﻯ Y y Y y Y y Y y Й й 14 K k ﮎ K k K k K k K k К к (кь) 15 L l ﻝ L l L l L l L l Л л 16 M m ﻡ M m M m M m M m М м 17 N n ﻥ N n N n N n N n Н н 18 Ꞑ ꞑ ﯓ Nh nh N' n' Ꞑ ꞑ Ñ ñ Ң ң 19 O o ﯰ , O o O o O o O o О о 20 Ɵ ɵ ﯰ Oe oe O' o' Ө ө Ö ö Ө ө 21 P p ﭖ P p P p P p P p П п 22 Q q ﻕ Q q Q q Q q Q q К к (къ) 23 R r ﺭ R r R r R r R r Р р 24 S s ﺱ S s S s S s S s С с 25 Ş ş ﺵ Sh sh Sh sh Ş ş Ş ş Ш ш 26 T t ﺕ T t T t T t T t Т т 27 U u ﯮ , U u U u U u U u У у 28 V v ﻭ W w W w W w W w В в (в, у) 29 X x ﺡ X x X x X x X x Х х 30 У y ﯮ Ue ue U' u' Ü ü Ü ü Ү ү 31 Z z ﺯ Z z Z z Z z Z z З з 32 Ƶ ƶ ﮊ J j J j J j J j Ж ж 33 Ƅ ƅ ﺋ , Ee ee I' i' I ı I ı Ы ы (34.1) ' ء ' ' ' ' ъ, ь, э (34.2) ƅj ئی , ei i'y ıy ıy ый

Слайд 6

That’s ALL! Thank you! На этом все! Спасибо! Шунын белэн беттэ! Рэхмет! Ось і все! Спасибо! 这 就是全部！ 谢谢 ！ Eso es todo! ¡Gracias! C'est tout! Merci! Hepsi bu! Teşekkür ederiz! Designed by Kam Lotfull with love

Слайд 1

Уйгур графикасы

Слайд 2

Борынгы уйгур графикасы VII-XI гасырларда кулланылган. Текстлар өстән аска язылган, юллар сулдан уңга барган. Борынгы уйгур алфавиты 20 хәрефтән торган, аларның барысының да сүз башы, уртасы h әм азагы өчен уз язылышы булган. Бу тел 5 сузык, 15 тартык хәрефтән торган. Кайбер хәрефләр 2 аваз белдергәнлектән, бу телдә 30 аваз булган.

Слайд 3

Борынгы уйгур телендә «Алтун йаруг» («Алтын балкыш») сутрасы ( X йөздә), Кытай сәяхәтчесе Сюань-Цзян биографиясенең уйгыр версиясе ( X йөздә), күпсанлы юридик документлар ( VIII-XIV йөзләрдә) язылган. Бу тел турында мәг ъ лүмат Мәхмүд Кашгарыйның “Диване лөгатет-тарк” сузлегендә бар.

Слайд 4

Ислам кабул ителү белән уйгур графикасын гарәп графикасы алмаштыра. Гарәп язуы XI гасырдан кулланыла башлый. 1930 елда тел латинлаштыру, 1947 кириллаштыру пр оц есларыннан да читтә калмый.

Слайд 1

Таһирова Энҗе 10 “В” классы Уйгур теле

Слайд 2

Көн ъяк Төрекстанга күчкәндә,орхон уйгурлары икенче телдә сөйләшүче төрек халыгын очратканнар,шул тел хәзер уйгур теле дип йөртелә. Уйгур теле V—VIII гасырларда оешкан

Слайд 3

Уйгур язмалары өстән аска язылганнар, баганалар сулдан уңга кучкәннәр.Сәгдий алфавитында шикелле үк, уйгур язмасында да хәреф формасы аның суздәге урыныннан тора. Исламга күчкәч, 11-12 гасырлардан соң , уйгурлар нагатай алфавитын куллана башлый.Шулай , 16 гасырга уйгур язмасы арабица белән алмашына . Соңгы уйгур язмалары 18 гасырда кулланыла, ә сары-уйгур этник төркеме вертикаль язуны 19 гасырга кад ә р саклый

Слайд 4

Уйгурда 8 төп фонема бар: а, ә, о, ө, у, ү, е, и һәм 23 тартык : б, в, г, ғ, д , ж, җ, з , и, й , к, қ, л, м, н , ң, п , р , с, т, х , һ, ч, ш . Сүздәге урынына карап , һәрбер сузыкның һәм тартыкның берничә формасы бар. Шулай итеп , и фонемасы өч аваз белдерә : ы , i , и.

Слайд 5

к > г ( чечәк «цветок» — чегәлә «цвести») қ > ғ ( атақ «слава» — атағлиқ «известный») қ > х ( қақ «забить» — қахти «он забил») г > к ( бәг «бек» — бәккә «беку») ғ > қ ( бағ «сад» — баққа «в сад») ч > ш ( яғач «дерево» — яғашчи «плотник») ч > с ( ач - «открывать» — асса «если откроет») ш > с ( гөш + сиз > гөссиз «без мяса») п > в ( мәктәп «школа» — мәктивим «моя школа») б > в ( бәл + бағ > бәлвағ «пояс», қурбан > қурван «жертва») н > ң ( түн + лүк > түңлүк «окно на потолке») н > л ( орун + луқ > оруллуқ «уместный») н > м ( ян + бағри > ямбағри «склон горы») һәм башкалар Сузык ассимиляциясе