Чăваш литературипе 7-мĕш класс валли хатĕрленĕ ĔҪ ПРОГРАММИ
рабочая программа (7 класс) по теме

Чăваш Республикин Шупашкар районĕнчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан муниципаллă бюджетлă   учреждени «Салапайкассинчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул»  

 КИЛĔШСЕ ҪИРĔПЛЕТНĔ                                                                             ҪИРĔПЛЕТЕТĔП                                                                                                                                                                                                                                                                                                              

  Директор ҁумĕ                                                                            Шкул директорĕ                                                

______А.А.Гречко                                                           _________А.П.Директоров                                                        

.   . 2017                                                                                        .  .2017       №-лĕ приказ

Чăваш Республикин Шупашкар районĕнчи

«Салапайкассинчи пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан тĕп шкул»

 чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен

Шишкина Алевтина Евгеньевна чăваш литературипе

 7-мĕш класс валли  хатĕрленĕ

ĔҪ ПРОГРАММИ

2017-мĕш ҁулхи ҁурла уйăхĕн 31-мĕшĕнче 1№-лĕ протоколпа педагогсен ларăвĕнче пăхса тухнă                                                                                                

                                                      2017-2018 вĕренÿ çулĕ

                                                              1. Ӑнлантарса пани  

Шкулта чӑваш литературине вӗрентес ӑслӑлӑх концепцийӗпе патшалӑх стандарчӗ куҫӑмлӑ тапхӑр валли хатӗрленӗ программӑри тӗп шухӑшсенех ҫирӗплетрӗ.

   Малтанхи пекех вӗрентӱ тӑватӑ ӑстрӑмлӑ. Пуҫламӑш классенче (I-IV)  ӑнлантаруллӑ вулав пулсан кӗҫӗн классенче (V-VII)  литература вулавӗ: литература пӗлӗвӗн кӱртӗм вӗренӗвӗ никӗсре.Вӑталӑх классем (VIII-IХ) халӑх кун-ҫулне: культура аталанӑвне вӑхӑтпа талккӑш сарӑмӗнче курмалӑх ӱссе ҫитеҫҫӗ.

Ку программӑна Чӑваш Республикин вӗрентӱ министерстви усӑ курма сӗннӗ: В. П. Никитин пӗтӗмӗшле ертсе пынипе 2003 ҫулта чӑваш шкулӗн 5-11 класӗсем валли  хатӗрленӗ «Чӑваш литератури программине» тӗпе хурса йӗркеленӗ. Чӑваш Республикин Вӗренӱ тата ҫамрӑксен политикин министерстви 2005 ҫулта ҫирӗплетнӗ вӗренӱ планӗ тӑрӑх чӑваш шкулӗсенче тӑван литература вӗрентме V класра эрнере 3 сехет уйӑрнӑ.

Вӗренӱ материалне ҫапла пайланӑ: 7 класс (70 сехет): хайлавсене вуласа вӗренме - 50: пуплевпе ҫыру  ӑсталӑхне аталантарма – 10 (сочинени пӗтӗмпе – 5: класри – 3: килти – 2): килти вулав йӗркелеме – 10.

         Вĕренÿ çулĕ вĕçĕнче ачасен пĕлĕвне тест ĕçĕсем  çыртарттарса хакламаллаӗ Тест ĕçĕсене çак сборникран илмелле: ЗӗПӗМихайлова, ВӗМӗМихайловӗ Чăваш литературиӗ5- 9 класссенче вĕренекенсен пĕлĕвне тĕрĕслемелли тест пуххийӗ Шупашкар:Республика вĕренÿ институчĕн издательствийӗ.

«Чӑваш литератури» предметӑн тӗп тӗллевӗсем:

1. Ятарлӑ тӗллевсем:

- чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗпе ҫыруллӑ сӑмахлӑх хайлавӗсен чи паха тӗслӗхӗсемпе паллаштарасси*

- ачасене сӑмах ӱнерӗн пулӑмӗсене ӑнланма:ӑша хывма вӗренесси*

- шкул ачин тӗнче курӑмне никӗслеме пулӑшасси*ачасен кӑмӑл-сипетне халӑх педагогикипе эстетики:традицийӗсемпе философийӗ урлӑ аталантарасси*

- илемлӗ сӑнарлӑха  туйма:хаклама хӑнӑхтарасси:ҫыхӑнуллӑ шухӑшлава тарӑнлатса пырасси.

2. Пӗтӗмӗшле тӗллевсем:

-ӗҫ        хӑнӑхӑвӗсен йӗркелесси:вӗренекенсене ытти халӑхсен  литературипе паллаштарасси:справочниксемпе:словарьсемпе ӗҫлемме вӗрентесси*

- пуплев-хутшӑну культурине аталантарасси*

- ачасен шухӑшлав пултарулӑхне йӗркелесси*

- общество пурнӑҫӗн пулӑмӗсене: вӗсен  ҫыхӑнулӑхне тарӑнрах ӑнланма пулӑшасси*

- тӗрлӗ предметсен ҫыхӑнӑвне пӗтӗмлетме май парасси.

   Халӑх сӑмахлӑхӗпе ҫыруллӑ сӑмахлӑх хайлавӗсене тӗпе хурса  VII класри материала темӑсем тӑрӑх хатӗрленӗ. Вӗсенчен пӗрисем йӑлтах вуласа: тарӑннӑн тишкерсе вӗренмеллисем (пӑрӑнми вӗренӱ шайӗ): теприсем _ вуласа паллашмаллисем (тарӑн пӗлӱ шайӗ): виҫҫӗмӗшӗсем _ килте вуласа класра сӱтсе явмаллисем. V-VII классенчи ачасен хастарлӑхне  тата аталанӑвне кура уроксенче вуласа паллашма: килте вулама сӗннӗ хайлавсемпе уйрӑммӑн ӗҫлемелле. Вуламалли хайлавсен шутне чӑваш литературин (тӗрлӗ жанрлӑ классикин): ача-пӑча литературин «ылтӑн фондӗнчи» хайлавсем кӗнӗ. Вӗсем ачасене шухӑшлама: тӑван чӗлхене юратма: илемлӗхе туйма: таса чун-чӗреллӗ пулма: хӑйсен тавракурӑмне сарма: тӗнче тата этем пирки ытларах пӗлме хистеҫҫӗ. теории енчен пӑхсан ку классенчи ачасем хайлавсенче ҫыравҫӑ ытларах чӑн пурнӑҫри фактсене мар: хӑй шухӑшласа кӑларнӑ геройсемпе пулӑмсене пурнӑҫри пек сӑнласа кӑтартнине ӑнланма тивӗҫ. VII  кӗҫӗн классенче ачасем илемлӗ хайлавӑн тишкерӗвӗпе ҫыхӑннӑ ӑнлавсемпе палашаҫҫӗ: хйлав теми; литература геройӗ: унӑн характерӗ (ӗҫӗсем: хӑйне мӗнле тытни: сӑн-сӑпачӗ: пуплевӗ: шухӑшӗ-кӑмӑлӗ) : автор: характеристика: илемлӗ пайрӑмсем: сюжет (хайлаври ӗҫ-пуҫ: сӑнланӑ ҫынсем: пейзаж: интерьер) : пуплеве илемлетекен мелсем: пафос (хавха) : прозӑллӑ тата сӑвӑллӑ пуплев. Кунта ятлӑ-сумлӑ ҫыравҫӑсемпе юнашар ҫамрӑк ҫыравҫӑсен хайлавӗсем те тивӗҫлӗ вырӑн тупнӑ. Вӗсен илемлӗхӗпе: шухӑшӗпе ӑс_хакӑла: кӑмӑл-туйӑма ҫӗклентерме пултаракан хайлавӗсене ушкӑнласа панӑ. ХХ ӗмӗр вӗҫӗнче палӑрнӑ ҫамрӑк ҫыравҫӑсен хайлавӗсем программӑра тӑтӑшах тӗл пулаҫҫӗ. Вӗсене ачасем юратса вулаҫҫӗ: унта сапӑрлӑхшӑн усӑллӑ витӗм ҫителӗклӗ. V- VII классенче темӑсемпе ӗҫленӗ май вӗрентекенсен хальхаҫҫӑн пичетленсе пыракан ӑнӑҫлӑ хайлавсемпе усӑ курма тӑрӑшмалла.

     Вӗрентекенпе хӑйсен ӱсӗмӗшӗн ытларах пӗлекен ачасем шкула ан ӱпкелеччӗр тесе программӑна виҫӗ шай виҫипе йӗркеленӗ.

     Кӗскетнӗ хайлавсем хушшинче вуласа тишкермеллисем тата вуланӑ хыҫҫӑн сӱтсе явмаллисем (килти вулав) пулаҫҫӗ. +ыру ӗҫӗсем ирттермелли хайлавсене кашни ачан пӗр сиктермесӗр пӗтӗмпех вуласа тухма тивет. Пӑрӑнми вулама сӗннӗ хайлава вуласа тухманни программӑна пурнӑҫламанни шутланать. Пӑхмасӑр калама сӗннӗ сӑвӑсене вӗренменни те ҫавах. Вӗсем йышлӑ мар: анчах вӗсене пӗлмеллех. Ку вӑл _ аялти шай. +ӱлти шай вара ачан пултарулӑхӗнчен тата вӑл малашне ӑҫта мӗне вӗренме каяссинчен нумай килет.

     Харкам тӗллӗн вулама сӗнни (ирӗклӗ вулав) _ лайӑх вӗренекен е вулама юратакан ачасем валли. Ку йышши хайлавсем малтан вӗреннисемпе тачӑ ҫыхӑнса тӑраҫҫӗ. Вӗсене ахаль йышши класра йӗркипе вӗренсе пыракан ачасем те: тарӑн пӗлӱ класӗнче е ятарлӑ лицей-гимназире вӗренекенсем те вулаччӑр тесе программӑна кӗртнӗ.

     Литература вӗрентӗвӗн стандарчӗ ыйтнине вӗрентекен кирек мӗнле меслетпе: ӑслайпа пурнӑҫлама пултарать.

2.СОДЕРЖАНИ

   Кӱртӗм. Илемлӗ сӑмахлӑхӑн тӗрлӗ тапхӑрти ӑсталӑхӗ. Халӑх пурнӑҫӗ Улшӑнса пынӑҫемӗн сӑмахлӑхпа илемлӗ литература пуянланни. Пурнӑҫа сӑнарсем урлӑ тӱрӗ е ытарлӑ кӑтартни. (1 сех.)

I. Халӑх сӑмахлӑхӗ

1. Истори юррисем (2 сех.)

  Юрӑ IX_XIX ӗмӗрсенче аталанни: халӑх историйӗн паллӑ тапхӑрӗсемпе ҫыхӑнни: 1) Атӑл тӑрӑхӗнчи ҫынсен пурнӑҫне сӑнлани; 2) монгол-тутар: Хусан ханӗсем пусмӑрлани; 3) С.Разинпа Е.Пугачев сӑнарӗсем; 4) ирӗклӗх кӗрешӗвӗ.

  Вуласа вӗренме: «Мамук ханӑн пуҫне вӑрӑнтӑр!»: «Хура халӑх куҫҫулӗсем...»: «Разин патша килнӗ тет»: «Пире улпут ҫӗнес ҫук».

  Вуласа паллашма: «Килӗ: ҫитӗ утлӑ паттӑр»: «Шурӑ Атӑл ҫинче пурӑннӑ чух»: «Атьӑр: тӑрӑр: хӗҫ тытар».

  Килте вулама:

  Михаил Лермонтов. «Иван ӗмпӱпе ҫамрӑк сыхлавҫӑ тата Калашник хуҫа ҫинчен хунӑ юрӑ» (К.В.Иванов куҫарӑвӗ).

  Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Истории юррисем: вӗсен поэтики (сюжет: истори чӑнлӑхӗ: сӑвӑ виҫи: сӑнарсен тытӑмӗ: чӗлхе илемӗ).

2. Вӑйӑ-улах: хӑна юррисем (5 сех.)

    Юрӑ этеме пурнӑҫри йывӑрлӑхсене ҫӗнтерме: халӑх тытса пыракан ырӑ йӗркепе пурӑнма вӗрентни: ырра малалла аталантарма пулӑшни: телейшӗн кӗрешме хавхалану кӱни. Хӑна: вӑйӑ-улах юррисем янӑравлӑ: ӑшӑ туйӑмлӑ: ҫут ҫанталӑкри илемлӗхпе пӗр кӗвӗллӗ пулни: вӗсенче ҫынсем хӑйсен кӑмӑл- туйӑмне туллин кӑтартни.

    Хӑна юррисем пурнӑҫа анлӑн хакласа пӗтӗмлетни: ҫӗр ӗҫӗн тухӑҫлӑхне хисеплесе: ӗҫе чысласа: пурнӑҫа пӗтӗмлетсе юсани.

    Вуласа вӗренме: «+ӗмӗрт ҫеҫки ҫурӑлсан»: «+ерем пусса вир акрӑм»: «Сар хӗр сиксе вӑй калать»: «Пирӗн урам анаталла»: «Сакки сарӑ сарлака».

    Вуласа паллашма: «Уйӑх ҫути ҫутӑ ҫутатать иккен»: «Тӑван сана _ тав сана». «Хурӑн ҫулҫӑ ҫурсассӑн»: «Улми лайӑх-и...»: «Саврӑм сире».

    Килте вулама: «Хӗвел тухать хӗрелсе»: «Эй: выляма: выляма».

    Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. +ичӗ сыпӑклӑ сӑвӑ виҫи. Юрӑ сӑввисен пахалӑхӗ: ансат сӑнарлӑх: хутламсем: мӑшӑрлӑхсем (параллелизм): сӑпатлантару. +ирӗп тытӑнса тӑракан ытарлӑ пӗлтерӗшлӗ (символла) сӑнарсем. Аллитераципе ассонас (пӗлӱпе хӑнӑхӑва аталантарасси).

3. +ыруллӑ сӑмахлӑх (литература). Пусмӑрпа тӗттӗмлӗхе хирӗҫ (9 сех.)

    ,ҫ халӑхӗ пусмӑрҫӑсене чун-чӗререн курайманни. Литературӑра тӑшманӑн ирсӗр ӗмӗтне-тӗллевне: мӗскӗнлӗхне ӱкерчӗклӗн кӑтартни.  

    Хайлавсенче XVIII ӗмӗрти чӑваш ялӗ сӑнланни. Пӑлхавлӑ тытӑҫусемпе чӑваш хресченӗн кӗрешӗвне сӑнарлӑн пӗтӗмлетни. Патша саманинчи ылханлӑ пурнӑҫа: ирсӗр ӗҫсене сӑнлӑхлӑ мелсемпе ӱкерни. +ут тӗнче илемӗпе пусмӑр тӗнчин сивлек сӑн-сӑпатне хирӗҫлетсе кӑтартни. Сталин саманинче хӗн-хур курнӑ халӑх сӑнарӗ.

    Халӑха тӗрӗслӗхшӗн ҫапӑҫакансем майлӑ ҫавӑракан паттӑрлӑх: ҫӗкленӱлӗх хавхи (пафос). +ӗнӗ саманашӑн: ҫӗнӗ пурнӑҫшӑн ҫапӑҫакан кӗрешӱҫӗсене мухтани.

    +ӗнӗ саманара чӑваш чӗлхи хӑватлӑн аталанса каясса шанни.

    Вуласа вӗренме:

    +еҫпӗл Мишши. «Иртнӗ самана»: «Хурӑҫ шанчӑк»: «Пуласси».

    Филипп Федоров. «Сталин ӗни».

    +емен Элкер. «Кушлавӑш уйӗ»: «Хӗн-хур айӗнче».

    Вуласа паллашма:

    Федор Павлов. «Судра».

    Килте вулама:

    Валери Туркай. «Чӑваш тупи»: «Утӑм хыҫҫӑн утӑм _ ирӗклӗх енне».

    Иван Мучи. «Хурӑнлӑ ҫул».

    Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Эпика тата лирика хайлавӗсен тӗп уйрӑмлӑхӗсем.

4. Укҫапала эрехех ҫынна ӑсран кӑларать (6 сех.)

    ,ҫкӗпе иртӗхни этем пурнӑҫӗшӗн пысӑк хӑрушлӑх пулнине кӑтартни.

    Укҫапа эрехе: наркомание пула ҫын сӑнӗпе те: кӑмӑлӗпе те улшӑнса: тискерленсе пыни. Хайлавсенчи гуманизм идейисем: ырӑпа усал тавра автор шухӑшланисем.

    Вуласа вӗренме:

    Константин Иванов. «+акӑ ҫутӑ тӗнчере» («Нарспи» поэма сыпӑкӗ).

    Игнатий Иванов. «+ынна мулшӑн туман: мула ҫыншӑн тунӑ».

    Трубина Мархви. «Хӑнаран».

    Вуласа паллашма:

    Денис Гордеев. «Чӗкеҫ йӑвине ан салатӑр».

    Юлия Силэм. «Пумилкке».

    Килте вулама:

    Наталья Шибаева. «Амантнӑ чун».

    Николай Кушманов. «Мул _ эрнелӗх: ӑс _ яланлӑх».

    Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. +ыравҫӑн сӑнарлӑ шухӑшлавӗ тата сӑнар калӑплас мелсем. Пуплев тӗсӗсем: монолог: диалог: полилог.

5. Тӑван чӗлхе _ чӑваш чӗлхи (7 сех.)

    Чӗлхе _ халӑх ӑсне: пӗлӗвне: кӑмӑлне упракан пурлӑх. Тӑван чӗлхесӗр наци аталанаймасть. Чӗлхе _ иксӗлми пуянлӑх: ӑна ӗмӗрӗпе вӗренмелле.

    Лирика хайлавӗсенче ҫыравҫӑсем чӑваш чӗлхин илемӗпе: янӑравлӑхӗпе савӑнса мухтанни: тӑван чӗлхене тиркекен: уншӑн тӑрӑшман ҫынсене питлени.

    Вуласа вӗренме:

Петӗр Хусанкай «Сӑмах хӑвачӗ»: «Эпир пулнӑ: пур: пулатпӑр»

Александр Артемьев «Хунавлах хӑрнисем» (роман сыпӑкӗ)

Геннадий Волков «Тӑван чӗлхемӗрҫӗм»

+еҫпӗл Мишши «Тӑван чӗлхе»

    Вуласа паллашма:

Митта Ваҫлейӗ «Тӑван чӗлхем»

Альберт Канаш «Тӑван чӗлхене»

Людмила Смолина «Парне – ачамӑрсене»

    Килте вулама:

Василий Давыдов-Анатри «Тӑван чӗлхе»

Валерий Туркай «Истори сучӗ умӗнче»

Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Сӑвӑ виҫисем. Сӑмахсен ытарлӑ тата куҫӑмлӑ пӗлтерӗшӗсем: пуплев ҫаврӑмӗсем: шахвӑрту: пысӑклату: пӗчӗклетӱ: тропсем (метоними: синекдоха).

6. Тӑван ҫӗр-шыв сывӑ пулсан  (7 сех.)

Ваттисем тӑван ҫӗршыва куҫ шӑрҫилле упрама хушни. Чӑваш халӑхӗ хӑйӗн ҫӗрне-шывне ӗлӗк те: халӗ те вилӗмрен хӑрамасӑр хӱтӗлени. +ӗршыв паттӑрсене мухтакан хайлавсем.

Илемлӗ литература ӗҫ халӑхӗн характер ҫирӗплӗхне: чӑтӑмлӑхне: чун-чӗре «ҫулӑмне» психологилле ҫивӗч те тарӑнрах сӑнлани.

Вуласа вӗренме:

Петӗр Хусанкай «Таня».

Николай Теветкел «Ӑҫта-ши ман асатте».

Михаил Сениэль «Тӗп пултӑр вӑрҫӑ!»

Вуласа паллашма:

Аркадий ,ҫхӗл «Ӑмӑрт кайӑк».

Нина Артемьева «+ухату».

Килте вулама:

Иван Лисаева «Вун пиллӗкре эпӗ: комбат».

Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Хайлавсен темипе тӗп шухӑшӗ: сюжечӗ Унӑн тытӑмӗпе ҫыхӑнса тӑни. Хайлав тытӑмӗ: ӗҫ умӗ: ӗҫ пуҫламӑшӗ: ӗҫ аталанӑвӗ: хӗрӱ саманчӗ: ӗҫ вӗҫленӗвӗ.

7. Кайӑк хитре тӗкӗпе (5 сех.)

Этем ӑс-хакӑлӗ _ кивҫен туянайми пуянлӑх. Ӑс-хакӑла куллен-кун пӑхса пырасси. Литература _ ҫын чунне: шалти тӗнчине уҫса кӑтартакан сӑмах ӱнерӗ. Ачасен ӱсӗм йывӑрлӑхӗсем: вӗсене тӗрӗс ӑнланса ҫӗнтерме вӗрентесси.

Вуласа вӗренме:

Юрий Скворцов «Ултӑк».

Юрий Сементер «Сунӑм».

Вуласа паллашма:

Любовь Мартьянова «Калаҫ»: «Хӗрсене».

Стихван Шавли «Пӱрнепе тӗллесе».

Джозеф Киплинг «Халал» (Заповедь).

Килте вулама:

Юрий Скворцов «Славик».

Александр Кӑлкан «Каппайчӑк пучах» (юптару).

Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Произведенири сӑнарсене танлаштаруллӑ характеристика парасси: психологиллӗ сӑнлӑхсем: ӑшри монолог: лиризм ҫынсен характерне вӑйлатни.

8. Пӗчӗк ҫыннӑн пысӑк чунӗ (9 сех.)

Ӑс-хакӑлпа чун-чӗре килӗшӱлӗхӗ. Савӑнӑҫпа киленӗвӗ: тарӑхупа хурланӑва палӑртмалли мелсем. +ыравҫӑсем гуманизм ыйтӑвӗсене ҫивӗччӗн хускатни: ҫынсен чун-чӗрине витӗмлӗн кӑтартни. Чун тасалӑхне ачаран упрасси. Пурнӑҫ тӗллевӗ _ малалла чӗнекен хӑват.

Вуласа вӗренме:

Юрий Скворцов «Пушмак йӗрӗ».

Григорий Луч «Чун туйӑмӗ».

Николай Терентьев «Кӗмӗл пӗлӗтсем».

Вуласа паллашма:

Елизавета Осипова «Ытлашши тӗпренчӗк».

Станислав Сатур «+ырмасем тискеррӗн курӑнаҫҫӗ».  

Килте вулама:

Трубина Мархви «Ача чухнехи».

Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Хайлаври хирӗҫ тӑру (конфликт) йӗрӗсем. Конфликтра сӑнарсен: характерсен витӗмлӗхӗ уҫӑлса пыни. Тулашри (ҫынсем хушшинчи) тата шалти (ҫын чун-чӗринчи) хирӗҫӱсем.

9. +ут ҫанталӑк _ этемлӗх сӑпки (7 сех.)

Этем _ ҫут ҫанталӑкӑн чи ӑслӑ та вӑйлӑ чӗрӗ чунӗ. Этемпе тавралӑхӑн килӗшӱлӗхӗ. Тӑван тӑрӑхри ҫут ҫанталӑка упрасси: пуянлатасси: тӗпчесси. +ут ҫанталӑк тасалӑхӗ _ сывлӑх пахалӑхӗ. Экологи проблемисем: пархатарлӑ ҫын этеме юратнипе ҫеҫ ҫырлахманни: ҫут ҫанталӑк пуянлӑхӗпе илемӗшӗн тӑрӑшни: ӑна хими им-ҫамӗпе т.ыт. вараласа пӗтернине сивлени.

Вуласа вӗренме:

Мӗтри Кипек «Кайӑк тусӗ».

Георгий Тал-Мӑрса «Хирте».

Митта Ваҫлейӗ «Атӑл юрри».

Стихван Шавли «Тавтапуҫ сана: тӗнче».

Вуласа паллашма:

+емен Элкер «Ыраш пусси _ тыр пусси».

Иван Викторов «Выртмара».

Килте вулама:

Ухсай Яккӑвӗ «Хӗвеллӗ ҫумӑр».

Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Лирика тӗсӗсем. +ут ҫанталӑк лирики. +ут ҫанталӑк илемне: пулӑмӗсене: вӑхӑчӗсене сӑнлани. Илемлӗх мелӗсем.

10. Сарлака ман Тӑван ҫӗршывӑм (9 сех.)

Пысӑк тата пӗчӗк тӑван ҫӗршывӑмӑр. Аслӑ ҫӗршывӑмӑр тӑван килтен пуҫланни. +ӗршыва юратасси: упрасси: хӱтӗлесси _ кашнин таса тивӗҫӗ. +ӗршыв пуянлӑхӗшӗн: ирӗклӗхӗпе никама пӑхӑнманлӑхӗшӗн кӗрешме пӗлни _ этемӗн хаклӑ пахалӑхӗ.

Вуласа вӗренме:

Петӗр Хусанкай «Йыхрав»: «+уралнӑ ҫӗршывра».

Валем Ахун «Хаклӑ ҫӗрӗм-шывӑм».

Вуласа паллашма:

Юрий Скворцов «Шыв симӗсленнӗ чух».

Энтип Ваҫҫи «+ут ҫанталӑк илемӗ».

Килте вулама:

Юрий Скворцов «Хӗлӗх хӱре кӑвакал».

Людмила Смолина «Тӑван ялӑм».

Ӑсталӑхпа илем тӗнчи. Илемлӗ текст уйрӑмлӑхӗсем. Сӑмахӑн куҫӑмлӑ пӗлтерӗшӗсем. +ыравҫӑн кӑмӑла пӗлтермелли: тӗрлӗ пулӑма сӑнарлӑн ӱкермелли майӗсем (пӗлӱпе хӑнӑхӑва аталантарасси)

3.VII класс пӗтернӗ ҫӗре ачасен мӗн-мӗн пӗлмелле:

Вӗренекенсен ҫаксене пӗлмелле:

_ хайлавсен авторне тата хайлава мӗншӗн ҫапла ят панине ӑнлантарма:

_ вӗреннӗ хайлавсен темипе тӗп шухӑшне: тытӑмӗн уйрӑмлӑхӗсене кӑтартма: хайлавсенчи ӗҫсен йӗркине: сӑнарсене пӗр-пӗринпе танлаштарма: вӗсен хушшинчи ҫыхӑнӑва палӑртма:

_ литература хайлавӗсен илемлӗх мелӗсене тишкерме:

_ драма: лирика тата лиро-эпика хайлавӗсен уйрӑмлӑхӗсене уҫса пама:

_ программӑра кӑтартнӑ текстсене пӑхмасӑр калама.

Вӗренекенсен ҫаксене тума пултармалла:

- ҫыравҫӑ тунӑ сӑмахсене курма: тавҫӑрса илме: ҫавӑн евӗрлӗ пӗчӗк сценӑсем: калавсем: юрӑсем: ӱкерчӗк-тӗрленчӗк ҫырма:

- хайлаври ӗҫсен йӗркипе тытӑмӗн пӗлтерӗшне уҫса пама:

- хайлаври илемлӗх мелӗсене тупма: вӗсен шухӑшпа сӑнарлӑх пӗлтерӗшне кӑтартма:

- учитель ыйтӑвӗсемпе ҫыхӑнтарса литература геройне характеристика пама:

- хайлаври геройсене пӗр-пӗринпе тата пурнӑҫри ҫынсемпе танлаштарма:

- илемлӗ литература: ӑслӑлӑх тата публицистика хайлавӗсене тӗрӗс вулама: кирлине ҫырса илме:

- вӗреннӗ хайлав ҫинчен каласа пама; ыйтӑва туллин хуравласа: сӑнарсене уйрӑммӑн танлаштарса: ушкӑнласа сӑнарлама: сочинени ҫырма:

- прозӑлла сӑвӑ хайлама:

- эпика хайлавӗн е унӑн пӗр сыпӑкӗн планне тума:

- килте вуланӑ е ытти ӱнер хайлавӗ ҫинчен (харпӑр хӑй шухӑшне пӗлтерсе) калама е ҫырма:

- хаҫатри тавлашу материалӗсене сӱтсе явнӑ чухне хӑйӗн шухӑшне уҫса пама: интервью илме: репортаж е тӗрленчӗк ҫырма: стена хаҫачӗ: журнал кӑларма:

- хрестоматири тата вуланӑ кӗнекесенчи ӑнлантарса панӑ материалпа: словарьсемпе: справочниксемпе усӑ курма.

Ирӗклӗ вулав валли:

Иван Ахрат «+ичӗ юлташ ҫулӗпе».

Николай Мартынов «Урпашра та вутчуль пур».

Вениамин Тимаков «Пурнӑҫ тӗсӗсем»: «Туссемпе тӗл пулни».

Александра Лазарева «+урхи кӑмӑл».

«Малтанхи» (ҫырнисен пуххи).

Николай Иванов «Вӑрман тухтӑрӗ».

Александр Галкин «Пурнӑҫри тӗрлӗ мыскара».

Мӗтри Кипек «Сунарҫӑ калавӗсем».

«Кулӑш кушелӗ». Сатирӑпа юмор (ҫырнисен пуххи).

Александр Артемьев «+унатлӑ ҫуралнисем».

Александр Алга «Вӗсем ҫирӗм саккӑрӑн пулнӑ».

Хветӗр Агивер «Илемлӗх тӗкӗрӗ».

«Юратнӑ кӗнеке». Ш.: 1976.

Пӑрӑнми пӗлмелли ӑнлавсем:

ӑшри калаҫу (монолог)       сӑвӑ хывӑмӗ

гражданла лирика           сӑнарсен тытӑмӗ

гуманизм (ҫынлӑх)           ҫут ҫанталӑк лирики

драма (выляну)             ҫут ҫанталӑк тасалӑхӗ (экологи)

лиризм                   характеристика

лирика (ҫуйлану)            чӗлхе илемӗ

лирика геройӗ              шахвӑрту

лиро-эпика                 пика (калану)

паттӑрлӑх туйӑмӗ            юрӑсем:

психологизм                истори юррисем

пуплев ҫаврӑмӗсем           вӑйӑ юррисем

сӑвӑ виҫи:                 улах юррисем

икӗ тата виҫӗ сыпӑклӑ        хӑна юррисем

сӑвӑ виҫисем

Пӑхмасӑр калама вӗренмелле:

«Пире улпут ҫӗнес ҫук» (истори юрри).

«Сакки сарӑ сарлака» (хӑна юрри).

+еҫпӗл Мишши «Хурӑҫ шанчӑк»: «Чӑваш чӗлхи».

+емен Элкер «Хӗн-хур айӗнче» (поэмӑри пӗр сыпӑкӗ).

Петӗр Хусанкай «Сӑмах хӑвачӗ»: «Таня» (поэмӑн пӗр сыпӑкӗ).

Юрий Сементер «Сунӑм».

Стихван Шавлы «Тавтапуҫ сана: тӗнче».

Георгий Тал-Мӑрса «Хирте».

Петӗр Хусанкай «Йыхрав».

4ӗКАЛЕНДАРЛ+ ТЕМАТИКА ПЛАН/

 Пĕтĕмпе 70 сехет

5ӗУчебниксем:

Вӗренӱ учебникӗ: Антонова З.С.: Метин П.Н. пухса хатӗрленӗ «Тӑван литература: 7-мӗш класӑн вӗренӱпе вулав кӗнеки»  (Шупашкар: Чӑваш кӗнеке изд-ви: 2002.) кӗнеке тӑрӑх хатӑрленӗ.

Хушма литература: 1. Н.Г. Иванова пухса хатӗрленӗ  «Килти вулав кӗнеки» 7-мӗш класс (Шупашкар. Чӑваш кӗнеке издательстви. 2008.- 272 с.)