Мээн методиктиг дилээшкиннерим.
материал на тему

                                         Эссе «Мээн методиктиг дилээшкиннерим»

              Кандыг-даа кижиниң профессионал ажылының  дөзү : Чүге ону кылып, тудуп чоруур мен? деп айтырыгга харыы болур. Өске кижилерниң бо айтырыгга берген харыыларын  үнелевейн, бодумнуң  харыымны сайгарарын оралдажыйн.

        1985ч 5-ки класска өөренип турган үемде, школага башкы болуп ажылдаар мен деп шиитпирлеп алган мен. Ол  үеде чуртка амыдырал турум, чогумчалыг болгаш башкы кижиниң шалыңынга амыдырап,  чурттап болур турган. Школа башкылары чурттакчы чоннуң хөй кезиинге көөрде, багай чурттап турар деп айтырыг ол үеде көдүрүлбейн турган. 1991чылда, школаны доозуп турган  үемде-даа башкы кижиниң мергежилин шилип алган шиитпирим өскерилбейн артып каан.

     Школа… Ооң-биле мээн бүгү  чуртталгам холбашкан. Школадан өске меңээ эӊ-не солун, бүзүрелдиг чаптанчыг карактар кыпкан, эн-не чырык, чараш эмоциялар –биле долдуртунган дүшкүүрлүг чуртталгалыг черни кайыын-даа тыппас мен.  Школа дээрге кижи болуп хевирлеттинеринге эң-не таарымчалыг байдалдарны тургузуп турар чогаадыкчы мастерская деп санаар мен. Школада мени бичии чаштарны кижизидип, өөредири деп  белен эвес улуг чүък, хүлээлге манап турар. А уруглар дээрге-ле чуртталганың кайгамчык чараш,  өңгүр чечектери. Ынчангаш мен эн-не чараш чүүлдерни, чечектерни  өстүрүп турар-дыр мен.

      Эки башкы болурунга, кайы эртемни, чүнү уругларга дамчыдып берип,  өөредип чоруур сен, аңаа ынак болур ужурлуг.

        Амгы бо сайзыраңгай, депшилгелиг үеде, 21-ги векте башкы кижи кандыг болур ужурлугул  чүвел?- деп айтырыгларга бо-ла доктаап, боданы бээр мен. Кижилерниң аразында бот-бодунга хамаарылгалары болгаш ниитилел дүргени-биле өскерлип турар, ынчалза-даа башкы кижиниң ролю чүгле эртем-билиг-биле хандырып чоруур кижи кылдыр эвес, а чуртталганың эн-не кол айтырыгларынга харыылаарынга дузалыг дагдыныкчы кижи болуп, өскерилбейн артып калган.

      Мен тыва дыл болгаш чогаал башкызы мен, мээң эртемим  өөреникчилерниң медерел- билиин билип алырынга,  немелде арга-шинекти менээ ажыдып берип турар.  Мөзү-шынар талазы-биле кадык кижини кижизедиринге харыысалгалыг бооп турарымны миннип турар мен. Чуртталганың үнелиг, чараш чүүлдерин билип алырынга, өөреникчилеримни өөредири менээ эн-не кол чуул болур. Дыл башкызы кижи болганымда, чаш уруг долгандыр турар делегейниң  чаражын  үнелеп билиринге, бодалдарын болгаш минниишкиннерин шын ажыдып билиринге чаңчыктырып, уругларга мөзү - шынар талазы-биле чараш хевирлеттинген деп көргүзүп, уругларның  сагыш-сеткил талазы-биле өзүлдезиниң чадазын тургузуп турар  мен.        

          «Кижиже киирилде» деп эртем – чогаалдын башкызы болганымда, эки мөзү-шынарлыг кижини тургузарынга, харыысалгалыг болуп турар мен. Чүге дизе бистиң кичээлдеривисте эвилең  болгаш каржы, шын болгаш меге, ынакшыл болгаш көөр хөөн чок чоруктуң, арын-нүүрлүг болгаш шынчы чоруктуң  дугайында чугаалап турар. Литературлуг овур-хевирлерни дамчыштыр бис уругларны  кижизидип турар бис. Олар чогаалдарның  маадырларын дамчыштыр кайгамчык чараш болгаш хевир-дүрзү  чок чорук, каттырынчыг болгаш трагиктиг деп байдалдарны билип кижизиттинер.  А бо бүгүнү  билип алырынга, уруг бүрүзүн чүгле номчуурунга ынак болурунга хандыкшыдар эвес, а номчаан чүүл аңаа бодунга дорт хамаарылгалыг чүве-дир деп медереп билиринге,  өөредир ужурлуг.  Сагыш-сеткилдиң ажылдаары албан. Школага ол литература кичээлдеринде болур.

          Практиктиг ажылдың түннелинде  өөреникчилерге дамчыттынган билиг – өөредилгениң  кол утказы болгаш амгы уеде сайзыраңгай кичээлдиң  чедиишкини. Чогаалды номчуп дооскан өөреникчи номчаан чүүлүнүң  утказын бодунга медереп билгеш, боданыр болза, ол ооң эң-не улуг чедиишкини.

         Ажылымда кол угланыышкын шинчилел ажылдарын кылыры, немелде литературадан чаа-чаа медээлерни дилээри. Мен мээң  өөреникчилерим боттарының төрээн чуртунга,  чонунуң  культуразынга, дылынга болгаш чанчылдарынга ынак болурун күзээр мен.

        Бөгунде мен амгы сайзыраңгай кижиниң  шынары - чогаадыкчы чорукту уругларга оттурар дээш кызыдып чоруур мен. Кижи бүрүзүнүң  салым-чаяаны аңгы-аңгы. Салым-чаяан шыпшык бедиктерде чытпайн турар. Оларны шын илередип, чогуур үезинде тодарадып, ажыдары – башкы кижиниң хүлээлгелери. Ынчангаш бодумнуң  кичээлдеримни чогаадыкчы чүүлдер кылырынче шилчидер мен.

              Делегейде мөңгези-биле артып калыр бергедээшкиннер болгаш мергежилдер, үнелиг чүүлдер хөй. Шак ындыг мөңгеде артып калыр мергежилдерниң  санынга башкы деп мергежил кирер. Мергежил бүрүзүнүң байдалы  өскерлип, чамдык мергежилдерниң шилилгези  эвээжеп, көвүдей-даа бээр, а чамдыктары шуут чиде бээр.  «Башкы  мөңге… Башкы - Мөңге чүүлдерниң  кезии…» деп Алдан педагогтуг лицейниң  доозукчузу Денис Тахватулин бижээн.

      Кайгамчык эки сөстери дээш аңаа четтирдивис!