Разработка урока по теме "Хальмг домбр"
план-конспект урока по теме

Кичәлин төр:  Хальмг домбр.

Кичәлин йовуд.

I. Кичәлд белдллһн: 

1.Мендллһн.  - Мендвт күүкд, көвүд!  

Мини нерн Мария Ивановна. Эндр мадн хальмг келнә кичәл хамдан давулхм. Тадниг үзсндән икәр байрлҗанав.

 Эндр дала гиичнр ирсн бәәнә. Эргәд мендлцхәтн. Сууцхатн.

- 2.Теӊгрин бәәдл.

-Ямаран җилин цаг?

-Ода җилин цаг хавр.

-Цуһар келчкхмн.

-Хаврин сармуд келтн?

-Моһа, мөрн, хөн.

-Цуһар келчкхмн.

-Йир сән күүкд.

3. Келнә ээдрә һарһлһн

Самбрт  шүлг  бичәтә. Нег сурһульчар умшулад, дәкәд цуһар нег дууһар келүллһн.

   1. Нүдн, нүдн үз

Үзсән бичә март!

Чикн, чикн соӊс

Чиӊнәд тодлад ас.

Келн, келн, келн                                        

Келсинь чикн соӊс!

Соӊсад, чиӊнәд, үзәд

Сурһуль, медрл дас!

2. Эндр мана кичәлд  илвтә үгмүд нөкд болх. Мини ардас давтад, умшад келтн.

Илвтә үгмүд

 Дуһрул, дуһрул, дуһрад од

     Дуһрн  бәәҗ давшад од.  

II.

1.Шин төр цәәлһн.

 Наадн

 Багш:.

- Одахн  Хальмг Таӊһч ямаран байрин өдр темдглв? / Цаһан сар/

-Цаһан сар яһҗ темдглнә? /Цә чанна, олн зүсн боорцк кенә, йөрәл келнә/

-Чик, цаһан сарла өрк- бүл болһн олн-зүсн боорцк кенә. Ода боорцгин нерд яһҗ меддгитн хәләхм.

-Күүкд, хәләтн энд бичг ирҗ. Бичг дотр юн бәәхнь хәләчк? /боорцгин нерн бичәтә/

-____, умш. /Целвг/

-Целвг нертә боорцг олҗ автн. и.т.д.

-Хәләтн, күүкд эн юмб? /Эн  илвтә авдр/

-Авдр дотр юн бәәнә? ( Авдр сәкәд, домбр һарһҗ авх)

- Эн көгҗмин зевсг кен таньна? / Эн домбр/

- Тегәд цаһан сарла цуг хальмгуд цәәгән  чанад, олн зүсн боорцк кеһәд , йөрәл келәд, домбрт ду дуулад,  би бииләд нәәрән давулна

- Кичәлин төр ямаран болх ?  - "Хальмг домбр".

- Тегәд кичәлдән юуна туск медрл медҗ авхм?  /домбрин туск медрл медҗ авхм/

III. Шин төр цәәлһлһн.

 -Эндр мадн зураһар көдлхм. Зура гисн план. Мана зура юуна өӊгтә. /Шатын өӊгтә/

- Мана зура медрлин шатын  бәәдлтә.

-Эн медрлин шатар бидн эндр йовад домбрин туск медрл медҗ авхм.

-Цааранднь йовхин төлә илвтә үгмүд цуһар келхмн.

     Дуһрул, дуһрул, дуһрад од

     Дуһрн  бәәҗ давшад од.   /Кто-то из ребят выходит и передвигает фигурки/                               

  2.

- Домбрин туск  медрл авхин тѳлә ода мадн кен болхм. Умштн. /Номтнр/

- Номтнр болхмн.  Номтнр гисн кемб? /Ученые/

-  Номтнр олн зүсн домбрин  туск медрл ( материал) олҗ авна.

Багшин үг: Домбр - хальмг улсин хамгин дурта зевсг. Домбр көгҗмин зевсг. Кезән- кезәнәс нааран домбр цокҗ, нәр-наадан кеҗ, хальмг әмтн зүркән байрлулад йовдг бәәсмн.  

/Домбр юунас тогтна/

Багшин үг: Домбриг һарин эрдмчнр болн домбр цокдг әмтн бийснь кедг бәәсмн.  /Домбр үзүләд келх/

Домбр Һурвн әңгәс тогтна: хавхг – корпус, домбрин иш (гриф) болн толһа( головка). Ишнь болн цуг домбр харһа хальсн (тонкий) моднас кегднә.

Домбрин толһа хойр чиктә (колки), 2 чивһстә ( 2 струны), Домбрин ишнь олн эс гиҗ долан  бернтә (лады) болна. Хавхг деернь тевктә( подставка), дундан төгрг нүктә(голосник).

-Эн домбрин юн? /чивһсн/

-Эн домбрин юн? /2 чикн/

-Эн домрин тевк.

-Эн домбрин берн.

-Дәкәд давтхм.

- Ода болхла  домбрин әӊгн темдглхм.                                

Тана ширә деер домбрин зург бәәнә.

-Эн зург деер түрүләд домрин хойр чикнь зуртн, темдглтн.

- Домбрин тевк зуртн.

- Домбрин төгрг нүкн зуртн.

-Домбрин долан берн  хар ширәр темдглтн.

 -Домбрин хойр чивһсн  ширдтн.

- Саша домбрин  юунас тогтна?

-Йир сән. Илвтә үгмүд келхмн.

-Ода мадн кен болхм? /Көгҗмчнр- музыканты/

3.Цааранднь көгҗмчнр болхм.

• Граматическ наадн.

Домбр- хальмг урн үгин билгт орна. Кезәнә Җаӊһрчнр Җаӊһр келхләрн домбрт келҗ дуулдг бәәҗ. Улгүрнь: Ээлән Овла.

Хальмг улс  домбрин айст ду дуулна, би биилнә, домбрт магтал , шаваш  келнә,  домбр цокна. Үлгүрнь Хальмг Таӊгчин нертә домбрч Булгун Манджуракова. Өдгә цагт домбрт цокад, келдг, ду дуулдг Дима Шараев, Феликс Шорваев болн нань чигн баһчуд.

-Хальмг улс домбрт ю кенә? / Домбр цокна, дуулна, келнә, биилнә/

- Ноһан карточк авад домбр гидг үгтә үгмүд ирлцүлтн.

Домбр(т)     биилнә

                     гүүнә

                     келнә

                     зууна

                     дуулна

                     цокна

-Саша самбрт һарад  көдл.

- Саша умш, цуһар бийән шинҗлтн.

• Домбрин айс тань.

- Айс соӊгсад, ямаран көгҗмин зевсг наачахнь  медәт келтн. /гармошка, барабан, домбра/

-Йир сән. Айс  соӊсхла ю кех дурнтн күрнә?/Биилх/

- Самбр хәләһәд "Бичкн арлын хулсн" гидг ду дуулад, биилхм.

Бичкн арлын хулсинь
Биилн йовҗ  хадлав,
Бийән гисн чамасн
Би юућан хармнхв.

Дундк нуурин хулсинь
Дуулн йовҗ  хадлав,
Дуран гисн чамдан
Дурго юӊгад болхва.

Сеер деернь ћархнә
Серлӊ салькн серҗӊӊә
Серлӊ -дерлӊ чамлаћан
Сергәд суус гиләв.

-Йир сән. Ода илвтә үгмүд келхмн.

 -Ода мадн кен болхм? Умштн.

4. Ода мадн   Шүлгчнр  болхм.  Домбрин туск шүлг  умшхм.

 Мана хальмг бичәчнр: Лиҗин Эрнцн, Бадмин Серәтр, Шугран Вера болн нань  чигн бичәчнр домбрин тускар буульмҗтаһар бичсмн.

               Деформированый шүлг.

- Бадмин Серәтр бичсн шүлг умшхм.

• Хамдан умшад, зургудын ормд үгмүдин келхм.

Домбр долан  , 

Деерән хойр ,

Дундан тѳгрг  ,

Дѳрвлҗн бичкн  ,

Хѳѳнә гесн

Харһа модн     .

Теегин иньг – хальмгин  / Степной друг калмыка/

Таңсглдг нег зѳѳр. /Лелеемое одно богатсво/

• Ода болхла карточктан  зургин үгмүдин бичтн.
•  Саша айслулҗ шүлг умш.

-Сән. Ода илвтә үгән келәд цааранднь давшхм..

-Ода мадн кен болхм? /Орчулачнр- переводчики/

5. Ода  цугтан орчулачнр болхм.

• Нег сурhульчар зэӊг умшулад, хойрдгч сурhульчар орчулхмн.

Это моя домбра. У домбры две струны, два колышка,  семь ладов. Я люблю играть на домбре.

Эн мини домбр. Домбр хойр чивһстә, хойр чиктә, долан бернтә. Би домбрт цокхтан  дуртав.

• - Ода күүкд, тана өмн дәкәд нег карточк бәәнә? Эн карточк хәләһәд. Хоорндан  күүндвр -диалог тогтатн.

-Сән. Ода илвтә үгән келәд цааранднь давшхм..

IV.Ашлвр.

-Ямаран  хальмг көгҗмин зевсгин туск күүндләвидн?

- Хальмг домбр кедү бернтә? /Хальмг домбр хойр бернтә/

- Домбр хальмг улсин ямаран зөөр?

- Ода, күүкд, кичәлд яһҗ көдлсән шинҗлтн. Медрлин шат  хәләһәд ухалтн, ямаран кичәлин әӊг чамд йир икәр таасгдв.  

- Тана өмн зург бәәнә. Эн зурган авад кичәлин таасгдсн әӊгд зурган тәвтн.

Түрүләд күүкд самбрт һартн, хойрдат көвүд самбрт һартн.

- Эндр бидн домбрин туск невчк медрл медҗ авувидн. Зуг медрлин шат  чиләд уга. Тер учрар би таднд домбрин туск бичкн дегтр таднд белглҗәнәв. Тана дурн күрхлә тадн домбрин туск медрлән царанднь гүүдлҗ чадхит.

Темдг

- Мана кичәл тѳгсүв. Кичәлдән сәәнәр көдлсн күүкдт тавн гидг темдг тәвҗәнәв.                             Күүкд, менд байрта харһцхай!