"Булачак укытучылар мәктәбе" электив курс программасы
элективный курс (9 класс) на тему

Татарстан Республикасы Әгерҗе шәһәре 1нче гимназиясе

      Булачак укытучылар мәктәбе

 Электив курс программасы

        Закирова Гөлназ Илдусовна,

Әгерҗе шәһәре 1нче гимназиясенең

югары квалификацион категорияле

татар теле һәм әдәбияты укытучысы

2017

Аңлатма язуы

"Мәктәп баланы укырга, яшәргә,

 эшләргә, дөрес һөнәр сайлап,

үз көнен үзе күрә белергә өйрәтергә тиеш"

(ЮНЕСКОның "Яңа меңьеллыкка" докладыннан)

Укытучы һөнәренең абруе төшү, чыгарылыш сыйныф укучыларының педагогия уку йортларына ашыкмавы, укып чыкканнарының да мәктәптән читкәрәк китәргә тырышуы уйланырга мәҗбүр итә. Безнең  халык элек-электән гыйлемгә омтылып яшәгән, укымышлы кешеләрне зурлаган, укырга яки укыганны тыңларга яраткан, китап сөйгән, китап сүзен хакыйкать сүзенә тиңләгән, балаларның интеллектуаль үсеше һәм кешелекле булып үсүе өчен зур кайгыртучанлык күрсәткән, укытучы шәхесенә карата гаҗәеп хөрмәт саклаган. “Булачак укытучылар мәктәбе” электив курсы татар мәгарифенең юл башын, күренекле укытучылар эшчәнлеген Әгерҗе төбәге мәгарифе үсеше белән берлектә өйрәнеп, мәктәпләрдә үк укытучы һөнәре белән якынрак таныштыруны күздә тота.

Укытучы образын сәнгать югарылыгына күтәргән әсәрләр укытучы һөнәренә ихтирам тәрбияли. Мәктәп тарихы музее материалларына таянып, педагогик хезмәт юлларын безнең гимназиядә башлап җибәргән галимнәр Әхмәтҗанов М., Габдуллин Г.Г. хезмәтләрен өйрәнү, бүгенге укытучылар, сыйныф җитәкчеләре эше белән якыннан танышу укытучы һөнәренә тирән кызыксыну уята.  Педагогия уку йортларына читтән торып ясалган экскурсияләр, бүгенге студентлар белән очрашу укучыга һөнәр сайлауда ярдәм итә.  

Татар әдәбиятында күп кенә язучы-шагыйрьләр үз әсәрләрендә укытучының җәмгыятьтә тоткан урынын, хезмәтенең әһәмиятен, һөнәри эшчәнлеге үзенчәлекләрен, характер сыйфатларын, халыкның белемен күтәрүгә керткән өлешен зур ихтирам белән сурәтлиләр. Халык авыз иҗаты әсәрләреннән үк килгән белемлелек, затлылыкка тартылу, укымышлы милләт буларак формалашуда укытучы шәхесенең тоткан урынын билгеләүдә әлеге курсның әһәмияте югары булыр дип уйлыйм.

        Электив курс программасы киләчәктә һөнәрләрен балалар язмышы (укытучы, тәрбияче) белән бәйләргә уйлаган гуманитар юнәлешле профиль классларында белем алучы югары сыйныф укучыларына адреслана. Ул 28 сәгатькә исәпләнә.

        Программаның яңалыгы - Әгерҗе төбәгендә татар мәгарифенә нигез салучылар, аның үсешенә җитди өлеш кертүче мәгърифәтчеләр, галимнәр, укытучылар эшчәнлеге турында мәгълүмат бирүдә.

Курсның максаты: Укытучының һөнәри һәм шәхси хәрәкәтен күзәтеп,  әдәби әсәрләр, мәктәп тарихы музее материаллары аша укыту-тәрбия алымнарын өйрәнеп, укучыларның укытучы һөнәре белән кызыксынуларына ирешү.

Бурычлар:

-укучыларны татар халкының мәгърифәте, әдәби мирасы һәм рухи хәзинәсе, аның төп чыганаклары белән тулырак таныштыру;

- укытучы һөнәренә хөрмәт хисләре аша югары әхлак сыйфатлары булган зәвыклы шәхес, татар зыялысы итеп тәрбияләү, конкурентлык сәләте булган югары дәрәҗәдәге укытучылар әзерләүгә нигез булдыру;

-укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикер йөртү сәләтен үстерү, фәнни эзләнү күнекмәләрен формалаштыру.

Электив курс программасына төп таләпләр:        

-электив курсның киләчәктә педагогик юнәлештә һөнәр сайлауда гамәли яктан әһәмиятле булуы;

-укучының танып-белү эшчәнлеге аша мөстәкыйль фикер йөртүенә ирешү, төрле чыганакларга таянып үзлектән белем алу күнекмәсе формалаштыру.

Электив курс азагына укучылар ия булырга тиешле белем һәм күнекмәләр:

-укытучы һөнәре турында тулаем күзаллау булдырыру;

-һәрбер чорда татар халкының белемгә омтылышы, мәчет-мәдрәсәләрнең роле турында белү;

-укытучы һөнәре турындагы әдәби әсәрләрне укып, анализ ясый белү;

-үзебезнең район, гимназия укытучылары эшчәнлеген өйрәнеп, укытучылар турында проектлар әзерләү, төрле конкурсларда катнашу.

Укыту эшчәнлеген оештыру. Дәрес-экскурсия, дәрес-лекция,  эшлекле уен, иҗади һәм социаль проектлар, фәнни-тикшеренү эшләрен башкару, презентацияләр әзерләүне күздә тоткан дәресләр укыту эшчәнлеген заманча югарылыкта оештыру максатыннан башкарыла.  Курсның максатына ирешү өчен башкарылган югары дәрәҗәдәге эшчәнлек бәяләнә. Укучылар - бәяләүнең тигез хокуклы  субъекты. Укытучының максаты - укучыларны гадел үзбәяләү күнекмәсенә өйрәтү.  

                                                    Тематик план.

Программа эчтәлеге.

Программа 5 бүлектән тора. Һәр бүлек үз эчендә темаларга бүленгән.

I. Кереш. “Укытучы –тормыш маягы” электив курсының максаты һәм бурычлары. Җәмгыятьтә укытучының тоткан урыны. Татар халкының гыйлемне зурлавы, белемгә омтылышы. Библиографик чыганаклар белән танышу.

II.Татар мәгарифенең юл башы.         Мәгарифне үстерүдә татар мәдрәсәләренең, аларда укыткан күренекле укытучыларның  роле. XIX  гасыр азагында җәдитчелек хәрәкәте. Р.Фәхреддиннең мәгърифәтчелек карашлары. Мәктәп-мәдрәсәләрне үзгәртеп кору, дөньяви фәннәрне укыту буенча яңа проектлар тәкъдим итүе. Дәреслекләр (татар морфологиясе) чыгару өлкәсендә эшчәнлеге. Галимнең укытучы нинди булырга тиешлеген күрсәткән педагогик хезмәте.  

Бертуган Габдулла, Гобәйдулла, Мөхлисә Бубыйларның Бубый мәдрәсәсендәге эшчәнлеге. Русиядә беренче тапкыр мөгаллимәләр чыгара башлаган кызлар мәктәбе оештырулары. Габдулла һәм Мөхлисә Бубыйлар мәкаләләрендә белем һәм тәрбия мәсьәләләренең  яктыртылуы.

III. . Әдәби әсәрләрдә укытучы образы. Әдәби әсәрләрдә чорга бәйле рәвештә укытучыга мөнәсәбәт. Җәмгыятьтә бара торган үзгәрешләрнең укытучының һөнәри һәм шәхси тормышына йогынтысы. Матур әдәбиятта укытучының мораль-этик сыйфатлары чагылышы. Укытучы образын сәнгать югарылыгына күтәргән әсәрләр.

         IV. Мөгаллимнәр мөгаллиме. Әгерҗе төбәгеннән чыккан галим М.Корбангалиевның педагогик эшчәнлеге. Галимнең татар балаларына һәм татар милләтеннән булмаган балаларга татар телен укыту буенча хезмәте. “Русларга татар телен өйрәтү өчен кулланма һәм дәреслек” бастырып чыгаруы.

Педагогик хезмәт юлларын Әгерҗе шәһәренең 34нче (хәзерге 1 нче) мәктәбендә башлап җибәргән галим-мөгаллимнәр Әхмәтҗанов М., Габдуллин Г.Г. Татар мәгарифенә кагылышлы мәсьәләләрне күтәреп, чишү юлларын күрсәтүче фәнни һәм публицистик хезмәтләре.

V. Безнең гимназия. Гимназия тарихы, беренче директор, укытучылар турында мәктәп тарихы музее материаллары. Бүгенге укытучылар, сыйныф җитәкчеләре хезмәте.  Мәктәпнең педагогия уку йортлары белән элемтәсе. Педагогия уку йортларында белем алучы студентлар. Укытучының хокуклары, бурычлары.

VI. Йомгаклау. Электив курс буенча проект . “Укытучы-тормыш маягы” әдәби- музыкаль кичәсе.        

                                    Кушымта №1

Р. Фәхреддин-педагог темасы буенча реферат темалары:

1. Үз шәхесемне тәрбияләүдә Р.Фәхреддин хезмәтләренең әһәмияте.

2. Р.Фәхреддин хезмәтләрендә толерантлык проблемалары.

3. Р.Фәхреддин иҗатында мәгърифәтчелек идеяләре.

4. Р.Фәхреддин нәсыйхәтләренең милли мәгариф системасында тоткан урыны.

5. Р. Фәхреддиннең педагогик мирасында рухи-әхлакый проблемалар.                                

                                      Кушымта №2

                 Иж-Бубый мәдрәсәсе –мәгърифәт учагы.

        (тест биремнәре)

1.19 гасыр ахырында Татарстанның Әгерҗе төбәгендә укыту-тәрбия һәм эчке тәртипләре белән алдынгылыкка ирешеп, Русиядә дан казанган уку йорты.

 а) “Мөхәммәдия”мәдрәсәсе;

 б) “Хөсәения” мәдрәсәсе;

 в) “Иж-Бубый” мәдрәсәсе;

 г) “Галия” мәдрәсәсе;

2. Иж-Бубый мәдрәсәсендә белем бирүче атаклы мөгаллим

 а) Р.Фәхреддин;

 б) Г.Нигъмәтуллин;

 в) З.Камали;

 г) Ш.Мәрҗәни;

3. Гобәйдулла Бубый белем алган шәһәр

 а) Истамбул;

 б) Каһирә;

 в) Мәдинә;

 г) Мәккә.

4. Гуманитар цикллар буенча укытуны алып барган мөгаллим .

 а) Гобәйдулла Бубый;

 б) Габдулла Бубый;

5. Мәдрәсәгә беренче тапкыр русча укытучы килгән ел.

 а) 1903;

 б) 1904;

 в) 1905;

6. Мәдрәсәдә беренче тапкыр кызлар өчен уку сыйныфлары ачкан мөгаллимә.

 а) Мөслимә;

 б) Хаҗия;

 в) Мөхлисә;

7. Беренче тапкыр өч айлык мөгаллимнәр һәм аерым мөгаллимәләр сыйныфы ачылган ел.

 а) 1907;

 б) 1908;

  в) 1909;

8.Мәдрәсә ябылган ел.

  а) 1910;

  б)1911;

  в) 19124

9. “Калын караңгылык эчендә беренче шәм...” Иж-Бубый мәдрәсәсе турында әйтелгән бу сүзләрнең авторы

 а) Нәҗип Думави;

 б) Җәмал Вәлиди;  

в) Гасыйм Мансуров;

     Кушымта№3

Сочинение өчен темалар:

1. Минем яраткан укытучым.

2. Сыйныф җитәкчесе – икенче әнием.

3. Мин – 2030нчы ел укытучысы.

4. Һәр дәрес – зур яңалык.

5. Беренче укытучым.

6. Мәктәп директоры булсам...

7. Бубыйлардан килгән зыялылык.

Проект эшләре өчен темалары:

1. Алар-безнең укытучылар.(стенд)

2. Ветеран-укытучылар.(электрон журнал)

3. Истәлекләр. (фото һәм истәлекләр альбомы)

4. Карт әбием(бабам) - Бубый мәдрәсәсе шәкерте.

5. Минем сыйныф җитәкчесе. (компьютер презентациясе)

6. Укытучы – тормыш маягы (әдәби-музыкаль кичә)

                           Укытучы өчен әдәбият

1. Әхмәтҗанов М. Тормыш мизгелләре.-Татарстан Республикасы “Хәтер” нәшрияты, 2002.

2. Габдуллин Г.Г. Школоведение. Казань: Газетно-журнальное издательство, 1997

3. Гайнетдинов М. Укытучылар мәктәбе. Мәгариф.-2001.-№9

4. Исмәгыйлева С. Татар әдәбиятында укытучы образы. Мәгариф.-2008.-№10

5. Исмәгыйлева С. Уйларын уйдырып салган мөгаллимнәр. Мәгариф.-2009.-№10

6. Исмәгыйлева С. Г.Бәширов әсәрләрендә укытучы язмышы.Мәгариф. -2010.-№3

7.Мәгариф турында РФ законы. 10.07.1992 N 3266-1

8. Мәрданов Р., Миңнуллин Р., Рәхимов С. Бертуган Бубыйлар һәм Иж-Бубый мәдрәсәсе: Тарихи-документаль җыентык.-Казан: Рухият, 1999. -240б.

  9.Нигъмәтов. Төп максатыбыз: заманча фикерләүче белгечләр әзерләү.Мәгариф.-2006.-№10

10. Рәхимкулова М. Р.Фәхреддиннең педагогик карашлары.Хәзинә. -1999.

11. Филиппов А. Хәтер яңарту: Түнтәр мәдрәсәсенә һәм мәктәбенә — 200 ел // Ватаным Татарстан.-1999.-10 декабрь.

12. Харрасова Р. Мондадыр безнең бабайлар түрләре, почмаклары // Мәгърифәт.-1999.-11 декабрь.

13. Хәйри Ә. Р.Фәхреддин –педагог.Мәгариф.-2005.-№1

14. Шәрәфетдинов З.Т. Даутов Г.Ф. XX йөз башы татар мәгарифе тарихында Р.Фәхреддин.-Яр Чаллы. “Идел-йорт”нәшрияты, 2000.-92б.

 15. http://adiplar.narod.ru/ibrahimov4.htm

16. http://edu.ksu.ru/tatar/tatnote/tat_st_filol/page=2/id=2469/

                               Укучылар өчен әдәбият

1. Әпсәләмов Г. Яшел яр.Тат.кит. нәшр.,Казан.1972

2. Зарипов Р. Казан арты университеты // Шәһри Казан,-1999.-22 декабрь.

3. Мәдрәсәләрдә китап киштәсе: Мәшһүр мәгърифәт үзәкләре тарихыннан. (Төз.Рөстәм Мәһдиев). Казан:Татар.кит.нәшр., 1992.-238б.

4. Мәктәп тарихы музее материаллары.

5. Мәрданов Р., Миңнуллин Р., Рәхимов С. Бертуган Бубыйлар һәм Иж-Бубый мәдрәсәсе: Тарихи-документаль җыентык.-Казан: Рухият, 1999. -240б.

6. Мәһдиев М. Фронтовиклар.

7. Миңнуллин. Үзебез сайлаган язмыш.

8. Татар халык мәкальләре.

9. Рәхимкулова М. Р.Фәхреддиннең педагогик карашлары.Хәзинә. -1999.

10.  Халиков Х. Иң шатлыклы көнем: Шигырьләр, әкиятләр, уеннар. Казан: Тат.кит.нәшр., 1983. 88б.

Электив курсны апробацияләү анализы.

“Булачак укытучылар мәктәбе” электив курс программасы 2013-14нче уку елыннан башлап Әгерҗе шәһәренең 1нче гимназиясендә 10нчы сыйныф укучылары белән сынала. Эшчәнлек проект технологиясенә нигезләнеп алып барыла. Тәҗрибә күрсәткәнчә, эшчәнлеккә юнәлтелгән укыту һәм проектлар методы 21нче гасыр мәктәбе алдында торган бурычларны уңай хәл итә. Укучылар уку материалын  тоемлый, үз эшчәнлеге аша үткәрә. Курс укытучыга югары сыйныф укучыларының яшь үзенчәлекләренә һәм кызыксынуларына карап, иҗади эшнең төрле формаларын, ә укучыларга гамәли күнекмәләрне  куллану  мөмкинлеге бирә.  

 Курс барышында әзерләнгән материаллар белән укучылар гимназия район күләмендә үткәрелүче иҗади конкурсларда, конференцияләрдә уңышлы катнашалар.

Электив курс укучыга һөнәр сайлауда, тормышта үз урынын табуда ярдәм итәргә тиеш. 2013-2014 (Яр Чаллы педагогия училищесы 1 укучы, Алабуга педагогия институты – 3 укучы), 2014-2015 (Алабуга дәүләт педагогия институты – 5 укучы), 2015-2016 нче уку елларында (Яр Чаллы дәүләт педагогия институты – 2 укучы) гимназия укучыларының педагогия уку йортына укырга керүе электив курс эшчәнлегенең максатка ярашлы оештырылуын күрсәтә.