“ФОЛЬКЛОР БӘЙРӘМЕ”
рабочая программа (7 класс) на тему

Тукай  муниципаль  районы

муниципаль бюджет гомуми урта белем бирү  учреждениесе

 «Новый  поселогы   гомуми  урта  белем  бирү мәктәбе”  

“ФОЛЬКЛОР БӘЙРӘМЕ”

                                                            Ибраһимова Рания Зөлфәтовна,

                                                  татар теле һәм әдәбияты укытучысы

2016  ел

Татар халык  уеннары

Максат: балаларны татар халык иҗатын өйрәнүгә җәлеп итү, халык җырлары, моңнары,  уеннары һәм такмакларына мәхәббәт тәрбияләү.

Җиһазлау:  татар орнаменты белән кулдан сугылган палас; йорт эченә, тәрәзә араларына сөлгеләр эленгән.

Техник чаралар: аудиоязмалар, йөгән, тальян гармун, мандолина.

Бәйрәмнең барышы.

    Артта өч тапкыр әтәч кычкыра. Бию көе яңгырый. Төрле яктан балалар йөгереп чыгып залның ике ягына басалар (командалар алдан билгеләнгән була).

Алып баручы. Кызык уен уйныйбыз,

                         Нинди икәнен әйтмибез.

Ул түгәрәк буйлап баш бармагын күрсәтеп йөри.  5-6 баланы янына чакыра. Алып баручыны уратып басалар, бер-берсенең баш бармагыннан тотып йодрыклар баганасын барлыкка китерәләр. “Йодрыклар баганасы” уены.

Бергә: Кояш чыга таң белән,

           Башлана уен белән.

“Яз җитә” (Җ.Фәйзи музыкасы, Ф.Кәрим сүзләре) җыры җырлана. Балалар барысы бергә җырлый. Капма-каршы чыгып биючеләргә кул чабып торалар.  1 нче куплет беткәч,  ике командадан да берәр бала капма-каршы биеп чыгалар, баш ияләр. Кушымта җырлана. Кушымта беткәннән соң куллары белән тотынышып, тыпырдап әйләнәләр дә урыннарына басалар.  2 нче куплет  җырлангач, ике  командадан  да икешәр  бала капма-каршы биеп чыгалар, баш ияләр. Кушымтада да шул ук хәрәкәтләр кабатлана. 3 нче куплетта өчәр бала чыга.

1 нче бала. Татарстан!  Синең  гүзәллеккә

                     Тиң булырлык җирләр бар микән?

                      Аккош кебек ап-ак Агыйделкәй,

                      Чулман, Нокрәт, Ык, Сөн, Идел,

                      Кайсы илдә генә бар микән?!

                      Татарстан алсу таң иле,

                      Гөлбакчалар  иле, дан иле!

2 нче командадан 1 бала:

                     Яшәсен, үссен мул Татарстан,

                     Туган илгә, туган  җиргә дан!

“Туган илебез” (З.Хәбибуллин музыкасы, Хәй Вахит сүзләре) җыры яңгырый. 1 куплетны 1 нче команда җырлый, азаккы өч юлны җырлаганда кул чабалар. 2 нче команда  түгәрәк ясап тотынышып йөри, кул чапканда тыпырдап биеп алалар. 2 нче куплетны  2 нче команда  җырлый, соңгы өч юлны җырлаганда кул чабалар. 1 нче команда түгәрәк ясап, тотынышып йөри, кул чапканда тыпырдап биеп алалар.

     Бер бала уртага йөгереп чыга: “Бармак санаш уены уйныйбыз!” дип белдерә.

                                              Монысы – баш бармак,

Монысы – имән бармак,

Монысы – урта бармак,

                                              Монысы – аю бармак,

  Монысы – чәнти бармак,

                                              Аның исеме ......

( ул бармак иң акыллы, иң тырыш баланың исемен ала. Бармак санаган бала чәнти бармагын сузып, күзен йомып, бер бала каршысына туктый).

Барысы бергә: исемен әйтәләр.

1 нче һәм 2 нче командадан берәр бала.

• Мондагы май кайда?
• Песи ашаган.
• Песи кайда?
• Салам астында.
• Ул салам кайда?
• Сыер ашаган.
• Ул сыер кайда?
• Көтүгә китте.

Эш бүлешү /балаларның берсе/:

• Баш бармак утын яра,
• Ә сиңа - чыгып алырга,
• Уртанчыга – мичкә ягарга,
• Ә сиңа казан  асарга,
• Чәнтигә – уен  башларга,

Балаларның  күңелен  ачарга!

Ул күзен йомып, имән бармагын сузып, түгәрәк буйлап  йөри, бер бала янына туктый.

Балалар  бергә: Гөлшат!

(Гөлшат “Куш кул” уенын башлый. Утырган балалар бер татар көенә “Куш кул” дигән җырны җырлыйлар. Гөлшат бер кыз янына барып баш ия, теге кыз баса).

                                            Уң кул, сул кул,

                                            Уң кулга сул кул.

                                             Бер-ике, бер-ике,

                                             Кул бир дә сау бул!

Җырдан соң музыка уйный, ике кыз тотынышып, тыпырдатып  әйләнәләр. Тагы ике кыз каршысына басып, баш ияләр. Җыр кабат җырлана. Шулай 12 кыз җыелганчы, уен кабатлана. 12 кыз түгәрәк ясап басалар  һәм  әйтәләр:

                                           Без, без, без идек,

                                           Без унике кыз идек,

Базга төштек,  май ашадык,

   Келәткә кердек, бал ашадык.

                                            Коега төштек,  су  эчтек,

                                            Бер тактага тезелдек,

                                            Таң  атканчы юк булдык.

Йөгерешеп урыннарына барып утыралар.  Аудиоязмадан  курай  моңы яңгырый, бер бала уенчык курай тотып уртага чыга, курайда уйнауны тасвирлый. Көй уйналып беткәнче балалар түгәрәккә басалар һәм “Курайчы”  әйлән-бәйлән уены башлана.

1 нче командадан 1 бала һәм барысы бергә:

• Курай тавышын ишетеп,

 Без чыгабыз болынга.

• Курайчы белән бергәләп

“Кем сукты”лы уйнарга.

• Һай, һай, һай!

Матур яшел болында,

Һай, һай, һай, һай!

Уйнап алыйк без шунда.

• Кураеңны безгә бир дә

Үзең карама монда.

2 нче командадан 1 бала һәм хор:

• Түгәрәк буйлап тавышсыз

Без йөгереп йөрибез.

• Шауламагыз, шауламагыз,

Сугып алыйк  беребез.

Һай, һай, һай, һай!

Кем сукканын үзең бел.

• Мин түгел дә, мин түгел,

Кем сукканын үзең бел!

Курайчы кем сукканын белергә тиеш. Дөрес күрсәтмәсә, җәза бирәләр.

Балалар бергә: Биесен, биесен!

Татар халык биюе башкарыла.

1 нче командадан 1 бала:

Шау-гөр килә киң болыннар,

                                          Гөрли  Идел буйлары.

Котлы булсын, әй дусларым!

                                         Язгы сабан туйлары!

Илшатның бабасы (ул алдан чакырыла) тальян гармунда уйнап, залга кереп китә. Илшат аңа урындык китереп бирә.

Илшат:

                                          Бабакай, җырла әле,

Без яраткан дәртле көйләрне.

                                          Биемәгәннәр биеп китсен,

                                          Уйна әле безнең көйләрне.

Бабай “Әпипә”не уйный, балалар бөтенесе бергә бииләр (3-4 тапкыр).

2 нче командадан 1 бала:

             Җибәрделәр юлга чабыш атларын,

                                           Үтә вакыт. Менә егет

                                           Ат өстендә  килә очып,

                                           Вакыт белән узышкандай,

                                           Оча егет, оча егет.

Бер җирдә дә юктыр кебек

 Мондый ярсу, мондый уен.

                                            Кемнең генә күргәне бар

                                            Ат чабышсыз сабан туен!

“Ат чабышы” уены уйнала. Бер малай  “ат”, икенчесе “җайдак”. Төркемдә ничә малай бар, бөтенесе дә уйный. Ат чабышын күрсәткән  көй яңгырый. “Җайдак”лар чабып барган уңайга багана башында эленеп торган кулъяулыкларны алырга тиеш. Алынган  кулъяулык  йөгәнгә  бәйләнә. Кулъяулыкны ала алучыларны котлап калганнар кул чабып торалар. Уен берничә тапкыр кабатлана.

“Әтәчләр  ярышы” уены уйнала.

Алып баручы. Ике “әтәч” ярыша. Бер куллары җилкәләрендә, икенче кулы белән аягын тотканнар. Сыңар аякта сикереп, бер-берсен  түгәрәктән этеп чыгарырга тиешләр (2-3 тапкыр).

    Бер бала уртага йөгереп чыга. “Табышмак әйтеш” уйныйбыз! – дип игълан итә. Командалар табышмак әйтеп ярышалар. Дөрес җавап бирмәгәннәр җәза ала.

1 нче һәм 2 нче командалардан берәр бала:

• Айратка нинди җәза?
• Әтәч булып кычкырсын!
• Фәриткә нинди җәза?
• Куян булып сикерсен!
• Гүзәлгә нинди җәза?
• Уен башларга!

  “Күрсәт әле, үскәнем” уены  башлана.

Балалар һәм Гүзәл:

• Күрсәт әле, үскәнем,

Кошлар ничек очалар?

• Менә шулай, менә шулай,

Кошлар шулай очалар.

• Күрсәт әле, үскәнем,

Кызлар ничек бииләр?

• Менә шулай, менә шулай,

Кызлар шулай бииләр.

• Күрсәт әле, үскәнем,

Ничек күңел ачалар?

• Менә шулай, менә шулай,

Биеп күңел ачалар.

Бер бала уртага йөгереп чыга, сөйли:

    Кунаклар килде безгә,

    Иң кадерле кунаклар.

    Без аларга тәмле итеп

    Әзерләдек бәлешләр.

“Кунаклар килде безгә” җыры “Әпипә” көенә сәхнәләштерелә.

Кунаклар килде безгә,

Иң кадерле кунаклар.

Без аларга тәмле итеп

Әзерләдек бәлешләр.

Кәбестәнеке дә бар,

Бар кура җиләгеннән,

Ә арада иң тәмлесе -

Урман  бөрлегәненнән.

                  Бас, бас, матур бас,

                  Барысы да күрсеннәр.

                  Чәчкәләргә кунып йөргән,

                  Күбәләк  бу дисеннәр.

Бакчада бик күңелле,

Бертугандай йөрибез,

Ә сез безгә тагын шулай,

Кунак булып  килегез.

Җыр барышында балалар да, кунаклар да бииләр. Ике бала башлап җибәрә. Алар башкаларны, алар тагын икенчеләрне – шулай барлык балалар һәм кунаклар чакырылып беткәнче бииләр.

1 нче командадан 1 бала:

Зәңгәр күлләр, елгалар да

Җырлана  күп  җырларда.

Тауларында бай хәзинә,

Иген шаулый кырларда.

                        Татарстан – туган җирем,

                        Балачак гөрләп  үтә!

                        Туган илем – бәхет иле,

                        Шундый илгә ни җитә?!

Бәйрәмнән соң  кунаклар  чәй  эчәргә  чакырылалар.