Мөхәммәт Мәһдиев "Без -41 нче ел балалары" әсәрен өйрәнү буенча технологик карта
план-конспект урока на тему

Бүлек темасы  (Әсәр исеме, авторы)

Мөһәмәт Мәһдиев “ Без 41 нче ел балалары”

Планлаштырылган дәресләр саны һәм темалары

1нче дәрес темасы: М.Мәһдиевның тормыш юлы һәм иҗаты.

2нче дәрес темасы:   М.Мәһдиевның Без 41нче ел балалары әсәрен өйрәнү

Максатлар

1) дидактик: бөек язучы М.Мәһдиевның  тормыш  юлы һәм иҗаты   аша үз халкына, милләтенә хезмәт итүнең якты үрнәген бирү; әсәргә  анализ ясап, темасын, автор әйтергә теләген идеясен табу.   

2)  үстерешле: бәйләнешле сөйләмне, иҗади фикерләүне һәм әдәби әсәр анализлау күнекмәләрен үстерү.     

3) тәрбияви: укучыларда туган илгәмәхәббәт һәм тугрылык хисләрен тәрбияләү; язучы иҗатына хөрмәт уяту; кеше үз язмышына хуҗа булсын өчен, актив булырга, ныклы, иманлы булырга тиеш, дигән фикер чагылдыру

Планлаштырылган нәтиҗәлелек

Предмет  буенча:

М.Мәһдиев тормыш юлы һәм иҗаты белән дәреслектәге белешмә һәм өстәмә материаллар аша танышу, “Без 41нче ел балалары” әсәрен өйрәнү, эчтәлекне үзләштерү һәм анализлау. Укытучы белән бергәләп, үз эшеңне, иптәшләреңнең җавапларын бәяли белү.

Метапредмет нәтиҗәлелек:

• М.Мәһдиевның тормыш юлы һәм  иҗаты белән танышу;
• әдәби әсәрләрне анализлап, геройларга характеристика бирә белү;
• автор әйтергә теләгән төп фикерне таба белү,
• үз фикереңне тулы һәм төгәл әйтә белү;
• кирәк булганда үз фиереңнеүзгәртә белү;
• төрле фикерләрне исәпкә алу, үз позицияңне аңлату;
• тексттан билгеләнгән өзекне табу;
• сәнгатьле укый белү һәм сүзнең эстетик вазифасын, сурәтләү көчен аңлау;

әсәрнең тормышта кирәклеген, аларның кешегә тәрбия бирүен аңлау;

Төп ресурслар

1. 7 нче сыйныф  татар әдәбияты татар төркемнәрендә,  Татар әдәбияты  Ф.М.Мусин,И.Г.Гыйләҗева Казан, «Мәгариф» нәшрияты дәреслеге

Өстәмә ресурслар

          1.Аңлатмалы сүзлек.

2 .Татар әдәбияты тарихы. III томда

Уку эшчәнлеген оештыру

Дәресләрдә танып-белү эшчәнлеге академик Әхмәт Зәки улы Рәхимовның иҗади үсеш технологиясенә корыла.

  Ягъни дәрестә  танып белү эшчәнлеген оештыруның

• формасы – нигездә, төркемнәрдә;
• методы – нигездә, тикшерүле;
• контроль,бәя,пробелныбетерү–нигездә,үзконтроль,үзбәя;
• чаралар–нигездә, белем чыганаклары, такта, укучының эш дәфтәре;
• нәтиҗәлелек - махсус белем күнекмәләр генә түгел, универсаль гамәлләр формалашуы өчен дә җирлек тудырылу;
• максат - дидактик максат, ягъни нинди махсус белем ни дәрәҗәдә күнекмәгә әйләнергә тиешлеге конкретлаштырыла; ә тәрбияви (нәрсәгә, нинди мөнәсәбәт формалаштырырга тиешлеге) һәм үстерешле (нинди фикерләү формалары, ни дәрәҗәдә кулланышка кертелүе) конкретлаштырылмый, чөнки Ә.3.Рәхимов тәкъдим иткән  иҗади үсеш технологиясенең эчтәлеге физиология, психология, педагогика, дидактика, философия кануннарын бер төен итә. Технология төгәл гамәлдә булганда, һәр дәрестә фикерләүнең барлык формалары һәм төрләре дә кулланышка керү, предметның дидактик бурычларын хәл итү барышында укучыларда бик күп кыйммәтләргә (үз-үзенә, классташка, эшчәнлек сыйфатына, укытучыга, вакытка һ.б. бик күп кыйммәтләргә) мөнәсәбәт формалашу тәэмин ителә.

Дәрес

нең т\с, темасы

Дәрес

 Этабы һәм  башкарылырга тиешле адымнар

Укытучы эшчәнлеге

Укучылар эшчәнлеге

(башкарылган гамәл)

Фаразланган, көтелгән нәтиҗәлек

Ресурлар (методик, техник...) б\н тәмин итү

предмет нәтиҗәлелеге

(махсус белем , күнекмәләр )

метапредмет нәтиҗәлелеге

(универсаль гамәлләр)

1

2

3

4

5

6

7

                                     Мөхәммәт Мәһдиевның тормыш юлы һәм иҗаты.

М

I.        Ориентлашу,  мотивлаштыру этабы.

Уңай психологик халәт тудыру

1. Өй эшләренә анализ.        

Исәнмесез укучылар.

Хәлләрегез ничек?

Кәефләрегез күтәренеме?

Әдәбият дәресен башлыйбыз.

Без сезнең белән укучылар сугыш турында язылган әсәрләрне өйрәнүне дәвам итәбез.

Укучылар бүгенге дәрескә киләсе максатлар куябыз:

1)М.Мәһдиевның иҗаты аша сугыш чорыа багышланган әсәрләргә кызыксыну уяту.

 2)Язучы иҗатына хөрмәт уяту.

3)укучыларда тугрылык хисләрен тәрбияләү.

Өй эшләренә анализ.

Укучылар сез өйдә сугыш чорына багышланган шигыр-ләр һәм презентацияләр әзерләргә тиеш идегез.

Укучылар алып килгән шигырьләрен укыйлар:

Ф.Кәрим “Сибәли дә сибәли”

Төнге җилдә көзге яңгыр

Сибәи дә сибәли,

Янымдагы иптәш кенә

Миңа берни сөйләми.

Уема да кертмәдем мин

Аның бу төн үләсен,

Разведкадан кайткан чакта

Тиде немец пулясы...........

М.Мәһдиев тормыш юлы һәм иҗаты белән дәреслектәге белешмә һәм өстәмә материаллар аша танышу,

“Без 41нче ел балалары” әсәрен өйрәнү, эчтәлекне үзләштерү һәм анализлау.

М.Мәһдиевның тормыш юлы һәм  иҗаты белән танышу

; әдәби әсәрләрне анализлап, геройларга характеристика бирә белү

автор әйтергә теләгән төп фикерне таба белү,

• үз фикереңне тулы һәм төгәл әйтә белү;
• кирәк булганда үз фикереңнеүзгәртә белү;

2. Актуальләштерү,.

Укучылар без сезнең белән сугыш чоры һәм сугыш чорының тыл тормышы турындагы шигыр-әр укыдык .Нәрсәләр әйтә аласыз?

Ул чорда олы кешеләр һәм балалар ничек яшәгәннәр, тормыш  ничек  барган?

Төркемнәрдә киңәшеп искә төшерегез: әдәби уку дәресләрендә нәрсә белән шөгыльләнәбез?

(эш дәфтәрләренең дә өстәлдә булуы мөһим, аннан файдалана белү өчен дә шарт тудырабыз)

Әсәр  белән ничек эшлибез?

Авторның биографиясеһәм иҗаты белән ничек эшлибез? дигән сорауга

а) тактадан, яки дәфтәрдән карамыйча сөйләп бирә алсагыз  “5”ле;

 б) тактага, яки дәфтәргә  1 генә күз салып сөйләп бирә алсагыз  “4”ле;

в) тактага, яки дәфтәргә   кат-кат күз салгалап кына сөйләп бирә алсагыз  “3”ле;

Татарстанан ярты миллионга якын сугышка ките. Шуларның ике йөзгә якыны Советлар Союзы Герое исеменә лаек булды.

Шагыйр-ләребезнең әсәрләре дә халыкка сугышка чакыруга,дошманга нәфрәт тәрбияләүгә багышланган.

Сугыш чоры татар шигрияте ,шул рәвешле,халыкның табигый мәнфәгатләрен ,кешеләргә хас булган иң изге,гадәти,шуңа күрә аеруча кадерле булган хс- кичерешләрне  чагылдырды.

Әдипләр белән танышабыз. Әсәрләр укыйбыз. Авторның  укучыга (безгә) әйтәсе килгән фикерен табабыз.

Көтелгән җавап:

• Авторның тормыш юлын укыйбыз.
• Әдип турында алган мәгълүматларны искә төшерәбез (алдагы елларда үтелгән булса).
•  Мөһим фактларга игътибар итәбез, истә калдырабыз.
• Хронология таблицасын төзибез
• Укыганны үз сүзләребез белән сөйлибез.
• Авторның үзенчәлеген һәм әһәмиятен ачыклыйбыз.

***

• Әсәрне укыйбыз.
•  Аңлашылмаган сүзләрне ачыклыйбыз.

 Әдәби әсәрнең исеменә игътибар

• итәбез.
•  Авторны истә калдырабыз.
• Персонажларны табабыз.
• Укыганны үз сүзләребез белән сөйлибез.

Әсәрнең нәрсә турында булуын ачыклыйбыз

        3. Уку мәсьәләсен конкретлаштыру   ситуациясе   процессы

М.Мәһдиевның тормыш юлы һәм иҗаты турында укыйбыз.

 Тәнкыйтче ,галим Татарстан Республикасы халык язучысы М.Мәһдиев әдәбиятка  “Без-41нче ел балалары”повесте белән килеп керде.

Алдагы елларда “Каз канатлары” (1975)

“Кеше китә- җыры кала”(1978) “Торналар төшкән җрдә”(1979) “Бәхилләшү”(1987)

 Һәркайсы үзенчә яңрашлы,халыкчан  рухлы ,камил телле әсәрләре дөня күрә.

   “Күпчелек замандашлары кебек, ул да күбрәк сугышка хәтле һәм сугыш елларындагы колхоз тормышы, авыл кешеләре турында яза. Ләкин аларның берснә  дә охшамаган, берсенә дә иярми, берсен дә кабатламый” ,-дип яза әдәбият белгече Ф.Миңнуллин.

  Чыннан да аның иҗатында сугыш алды, афәт чоры һәм 50-60 нчы еллар татар авыл тормышы киң колочлы , кабтланмас шәхес язмышлары аша тасвирлана. Ул халык тормышын, көнкүрешен яхшы белә.

 “Без- кырык беренче ел балалары “әсәрендә бу ачык чагыла.

 М.Мәһдиев үзен әдәбиятка алып кергән юнәлешенә тугрылыклы кала ,утызынчы-алтмышынчы  еллардагы татар авылы язмышына,чордашларның авыр, ләкин беркайчан да югалып калмый торган олы рухларына мәхәббәтен яшермичә яза,                  шуларга мәдхия яудыра.

4. Үзбәя

Ориентлашу,  мотивлаштыру этабының эффективлылыгын ачыклау максаты б\н

критерий бирә:

 шул  нигездә балалар үз-үзләренә билге куялар, ягъни үз эшчәнлекләренең кайсы критерийга туры килүен билгелиләр

II.        Уку мәсьәләсен(УМ) чишү этабы.

1.        Уку мәсьәләсен

адымлап чишү

Проблемалы ситуация тудыру.

- Әдипнең тормыш юлы белән таныштык, аңлашылмаган сүзләрне ачыкладык. Әсәрне укый башлаганчы, мин сезгә бер өлешен сөйлим әле, яхшылап тыңлагыз.

“Без –кырык беренче ел балалары”н журналда укыган бәхетле балалар инде гомерене соңгы өлешенә кереп бара,ә повест картаймый ,аның елмаюлы ,көләч кояшлы теле,ачлыкны,фаҗигане яш үтәли

булса да көлеп,шаярып уздыра белгән Гыззәтуллин, Зарифуллин,Әркәшә,Баязитова,Нина,Әлтафилары  һаман унҗиде яштә.Чор таләбенә җавап булурак туган  ,сәнгатчә  нәфис әсәр вакыт басымына бирешми тарих  бизмәнендә үзенчә үлчәнә торган могҗиза икәнлегенә инандыра бу мисал.

“Без-кырык беренче ел балалары” әәрендә үк Мәһдиев прозасының асыл сыйфтлары тулы көчкә ачыла.

Әсәрнең уңышын сугыш чоры кыенлыкларын,шәхес культының халыкның зыялы уллы зәһәр кыруын , татар миләтенең һәр яктан кысылуын реалистик сурәтләве генә билгеләмәде. Язучы халыкны борчыган,чәчләрен агарткан кыен,четерекле төеннәрне табигый һәм бай тел канатында ,кабатланмас язмышлар аша тасвирлау осталыгына ирешә,тормышны үзе ниче күргән,аңлаган,таныган кыяфәтендә ,бизәмичә күрсәтә,бер нәрсәдән дә төзәтеп бумаслык афэт ясамый.

Чынбарлыкны ,хәтта сугыш кебек гайре тбигый хәлне дә вакытлы, узачак  газап итеп бәяләвенә аның якты,изге,хакыйкый табигый башлангычларның җинеп чыгуына ышанычлы ярдәм итә. Язучыың бөтен иҗаты өстендә бервкытта да офык артына төшеп югалмый торган мәңгелек кояш нуры балкый.

• төрле фикерләрне исәпкә алу, үз позицияңне аңлату;
• тексттан билгеләнгән өзекне табу;

III. Рефлексия,бәя этабы.

1.Рефлексия.

        .

- Нәрсә эшләргә тиеш идек? (УМ искә төшерелә)

• Ничек эшләдек? (чишү юллары искә төшерелә)

• Нинди нәтиҗә ясадык? Бәядә укучының авторга мөнәсәбәте күренә

;

• М.Мәһдиевның тормышын һәм иҗатын өйрәнергә тиеш идек.

• Авторның тормыш юлын укыдык.
• Әдип турында алган мәгълүматларны искә төшердек.
•  Мөһим фактларга игътибар итәбез, истә калдырдык.
• Хронология таблицасын төзедек
• Укыганны үз сүзләребез белән сөйләдек.
• Авторның үзенчәлеген һәм әһәмиятен ачыкладык.

Катнашучылар-ның башкарган эшенә (гамәленә карап) бәя бирдек

2.Дәрестәге эшчәнлеккә үзбәя

Көтелгән эш һәм җавап (биография буенча):

а) текстка, яки планга карамыйча, эчтәлеккә якын итеп үз сүзләре белән сөйләп бирә алсагыз - “5”ле;

 ә) текстка, яки планга берәр генә күз салып,  текстка якын итеп, үз сүзләре белән сөйләп бирә алсагыз- “4”ле;

б) текстка, яки планга кат-кат күз салып кына сөйләп бирә алсагыз  “3”ле;

.

Үз эшчәнлегеңне  

адекват бәяләү - әхлаклылык күрсәткече!!

3. Өйгә эш алу.

эш 3 дәрәҗәдә тәкъдим ителә:

1. Репродуктив  эшчәнлеккә.Әсәрне тулысынча укып килергә һәм аңлашылмаган сүзләрне язып алырга
2. Конструктив эшчәнлеккә  М.Мәһдиев тормыш юлы һәм иҗаты буенча  5сорау төзергә

• Иҗади эшчәнлеккә. Әсәр буенча сугыш чоры темасына кечкенә генә инша язарга

 Үзенең мөмкинлегеннән чыгып – көче җитәрдәй эшне сайлый.