Татар теле һәм әдәбияты укытучысының шәхси-иҗади планы
материал (6 класс) по теме

Татар телен һәм әдәбиятын укытуда уен технологияләре

Укучы мәктәптә үзе нәрсә дә булса иҗат итәргә өйрәнмәсә,

Ул тормышта да һәрвакыт башкаларны кабатлап кына яшәячәк.

Л.Н. Толстой

     Хәзерге вакытта укытуның максаты үзгәрде. Мәгълүм булганча, ул укучыны үзенең белем алу эшчәнлегенең субъекты буларак әзерләүдә чагыла. Мәгариф турындагы норматив актларның барысында да закон нигезендә укучының белем алу эшчәнлегенең генә субъекты булмыйча, социаль һәм үз тормышының, аны оештыруның гамәлгә ашыруның да субъекты буларак билгеләнә. Укучының дәрестә активлыгын үстерүдә нәтиҗәгә ирешүдә дәресләрне тәнкыйди фикерләү технологиясе нигезендә оештыру мөһим булып тора.

     Тәнкыйди фикерләү технологиясе фәлсәфә, психология, педагогика фәннәренә нигезләнә. Аның авторлары – америка галимнәре Чарльз Темпл, Дженни Стил, Курт Мередит, Скот Уолтер. Россиядә бу технология 1997 еллардан гына кулланыла башлый.

      Диагностика нәтиҗәләре тәнкыйди фикерләү технологиясенең тел өйрәтүдә  дә әһәмиятле, нәтиҗәлле, отышлы эш алымы булуын күрсәтә. Бу алым баланың иҗади фикерләвен үстерергә ярдәм итә.

    Тәнкыйди фикерләү технологиясе буенча эшләгәндә укытуның модуле түбәндәгеләргә нигезләнә: укыту технологиясенең үзәгендә укучы тора; уку эшчәнлегенең нигезен педагог һәм укучының хезмәттәшлеге тәшкил итә; белем алуда балалар үзләре актив катнашалар;укыту процессы укучыларның иҗади сәләтен, тәнкыйди фикерләвен үстерүгә юнәлдерелә. Тәнкыйди фикерләү технологиясе – ул мәгълүматны тормыш тәҗрибәсенә таянып кабул итү һәм ирекле фикер йөртүгә нигезләнгән технология.

     Тәнкыйди фикерләү технологиясе буенча үткәрелә торган дәрес гадәттә 3 этаптан тора:

1. Кызыксындыру – булган белемнәрне искә төшерү; яңа темага карата кызыксыну уяту; укучыларда максат булдыру. (Укучы үзалдына “Мин нәрсә беләм?” , “Нәрсә белергә телим?” дигән күзаллау формалаштырырга тиеш.)
2. Аңлау, мәгънәсенә төшенү – яңа мәгълүматны кабул итү максатларны ассызыклау. (Укучы беренче өлештә куелган сорауларга җавап таба. Монда аңа укытучы, иптәшләре ярдәм итә.)
3. Рефлексия – өйрәнелгән мәгълүматны иҗади анализлау,бәяләү, яңа максатлар кую. Укучының үзе ясаган нәтиҗәләре мөһим.

       Әлеге технология буенча төзелгән дәресләрнең этапларында үзенчәлекле, махсус алымнар кулланыла.

       Дәреснең беренче этабында идеяләр “кәрзине”, кластер,буталган логик чылбыр, фаразлар агачы, дөрес һәм ялгыш фикерләр һ.б. кулланыла.

         Икенче этапта ми һөҗүме, инсерт, фишбоун, туктап уку, саллы һәм гади сораулар, Блум ромашкасы, плюс – минус кызыклы, беләм – белергә телим – белдем таблицаларын тутыру һ.б. алымнар отышлы.

      Өченче этапта исә эссе, синквейн, рафт, борт журналы, фикерләүнең алты эшләпәсе кебек алымнар кулланыла.

      Бу алымнарның берничәсенә тукталып китик.

Кластер төзү алымы – булган белемнәрне системага салудан гыйбарәт. Кластер сүзе бәйләм, тәлгәш дигәнне аңлата. Ул материалны график калыпка салуны күз алдында тота. Төп мәгънәне белдергән сүз үзе уртага языла, аннан төрле якка киткән уклар бу сүзне  ачыклаучы башка сүз сүз, сүзтезмәләр белән бәйли. Шулай итеп, бер сүзне, төшенчәне ачыклый торган бик күп мәгълүматлар җыела. Укытучы бөтен җавапларны тактага яза. Кластерны дәреснең төрле этабында кулланып була.

    Глоссарий төзү. Укучы текстны укып чыга, таныш булмаган сүзләрне билгели. Укытучы аларга аңлатма бирә. Укучы шул аңлатма буенча рәсем ясый. Рәсемнәр ясалып беткәч, укытучы аларны җыеп ала һәм яңадан кабатлап, сүзләрен язып чыга.

     Фикерләүнең алты эшләпәсе. Бу алым рефлексия этабында кулланыла. Класс 6 төркемгә бүленә. Һәр төркем үзенең эшләпәсен киеп карый: бер проблема 6 яктан ачыклана.

    Ак эшләпә: нинди мәгълүмат белдегез? Фактлар.

    Сары эшләпә: өйрәнгән мәгълүматның уңай яклары. Позитив фикерләр.

    Кара эшләпә: нинди тискәре яклары күренде? Тәнкыйть күзлегеннән карау.

    Кызыл эшләпә: сездә нинди хисләр туды? Эмоциональ кабул итү.

    Яшел эшләпә: иҗади фикерләү, фаразлар.

    Зәңгәр эшләпә: фикерләүне гомумиләштерү. Йомгак ясау.

Синквейн алымы. Синквейн – француз сүзе, бишьюллык шигырь дигәнне аңлата.  Аны язу тәртибе түбәндәгечә булырга мөмкин:

1 нче юл – теманы ачыклаучы сүз, исем. (мәсәлән, “Исем” темасы – агач, ат кеше)

2 нче юл – темага туры килә торган 2 сыйфат ( яшел, матур; туры, көчле; акыллы, юмарт)

3 нче юл -  туры килә торган 3 фигыль (үсә, яфрак яра, корый; чаба, кешни, ашый; көлә, укый, төзи)

4 нче юл – теманың эчтәлеген ача торган фраза, җөмлә. (термин буларак билгеләмәне язарга мөмкин)

5 нче юл – укучының темага карата үз фикерен белдергән нәтиҗәсе (теманың синонимы, резюме – исем, теманы ачыклаучы сүз. Мәсәлән “Исем” темасына синоним –атама).

  7 юлдан торган шигырь Диаманта дип атала.  Монда соңгы ике юлы сыйфат антонимнарын табу, исем антонимнарын табу юллары.

Тәнкыйди фикер йөртү технологиясе нигезендә оештырылган дәресләрнең мөһим өлеше булып уен технологиясе тора.

      Уен – гаҗәеп киң төшенчә. Шиллер уенны “һәр сәнгатьнең нигезе” дип санаган.  Уен – мәҗбүрилектән котылу юлы, иҗат эшенең беренче адымы. Ләкин шунысын онытмаска кирәк:  уен оештырганчы, төп бурычны билгеләү, укучыларны теоретик яктан әзерләү, аның шартлары һәм үзара аралашу кагыйдәләре белән таныштыру мөһим. Уеннарны берничә төргә бүлеп  йөртәләр: дидактик уеннар (укучыларда белем – күнекмәләр формалаштыруга һәм камилләштерүгә, танып – белү эшчәнлеген киңәйтә),тәрбияви уеннар, иҗади уеннар, коммуникатив уеннар. Үткәрү методикасы буенча да алар бик күп төргә бүленә: предметлы уеннар, сюжетлы,рольле,эшлекле һ.б. Формалары ягыннан: телдән, язма, өстәл һәм хәрәкәтле уеннар була.

    Башлангыч сыйныфларда һәм бишенчедә фонетик, лексик грамматик уеннар һәм авазларны, сүзләрне дөрес әйтер өчен сынамышлар, шигырьләр, тизәйткечләр, табышмаклар файдалану - уңышлы санала.

   Мисал өчен түбәндәге уеннарны әйтеп китәргә мөмкин:

• “Календарь” уены. Тактага 1дән алып 7гә кадәр саннар языла. 7 укучыга атна көннәре язылган карточкалар бирелә. Укучылар, чиратлашып, билгеле сан янына басарга һәм көн исемен әйтеп бирергә тиеш (“Дүшәмбе – атнаның беренче көне”).
• “Кемнең хәтере яхшы?”  уены. Бер укучы нинди дә булса җөмлә әйтә, икенчесе аны кабатлый һәм үзеннән бер җөмлә өсти. Иң ахыргы укучы тулы текст сөйләргә тырыша.
• “Шакмак” уены. Шакмакның якларына сүзләр языла(әни, әти, әби, бабай)Уйнаучылар шул шакмакны ыргыталар һәм шул сүз белән җөмлә төзеп әйтәләр. Бу уенны төрле тема бунча үткәреп була.
• “Серле тартма” уены. Ике укучының кулында берәр тартма. Аларда әйберләр, рәсемнәр бар. Балалар, тартмадан нәрсә дә булса алып,”Бу кем?”, “Бу нәрсә?” дигән сорауларга җавап бирәләр. Өкәнрәк сыйныфларда тартмага герой исемнәрен язып салырга була. Шуларны берләштереп, әсәрнең исемен һәм авторын әйттерергә була.  

Татарстан Республикасы

Ютазы муниципаль районы

Урыссу гимназиясе

Тема:

Татар телен һәм әдәбиятын укытуда уен технологияләре

Татар теле һәм әдәбияты

 укытучысы Ахунова В.С.

                           2016 - 2017 нче уку елы

Татарстан республикасы

Ютазы муниципаль районы

Урыссу гимназиясе

Татар теле һәм әдәбияты укытучысының

шәхси-иҗади планы

                                                         Төзеде:

Татар    теле    һәм    әдәбияты

укытучысы  Ахунова В.С.

Укытучының үз белемен күтәрү планы

Урыссу гимназиясе              2014 -2017  уку елы

Исем-фамилиясе__Ахунова Венера Салих кызы

Белеме (кайчан һәм кайда тәмамлаган) 1995 нче ел, АДПИ

Белгечлеге буенча эш стажы  21

Курсларда кайчан һәм нинди проблема буенча укыган  2014 нче ел 31.10 – 22.12  “Организация работы учителей татарского языка и татарской литературы в условиях реализации ФГОС второго поколения основного общего образования” – 144 ч. Удостоверение 162402046230        г. Казань

Методик тема өстендә эш

1. Методик тема __Халык педагогикасына таянып, укучыларның сөйләм телен үстерү.

2. Тема өстендә кайчан эш башланган _2012

3. Кайчан тәмамлау күздә тотыла  2017

4. Тема буенча максат һәм бурычлар  Укучыларның сөйләм теләм телен үстерү;

Сөйләм камил, аңлаешлы, төзек булсын өчен укучыларны халык педагогикасы белән кызыксындыру, әдәби әсәрләр укуга җәлеп итү;

5.  Алдынгы тәҗрибәләрне өйрәнү (нинди дәресләр каралган, әдәбият укылган һ.б.)  - Мәгариф, Гаилә һәм мәктәп журналлары белән даими танышып бару;

- укытучыларның дәресләренә керү;

- семинардарда катнашу.

6. тема буенча практик чыгышлар (практик эшләр, ачык дәресләр һ.б.)

 - Татар теле һәм әдәбияты укытучылары семинарында чыгыш ясау;

- ачык дәрес һәм чара күрсәтү;

7. Тема буенча иҗади хезмәттәшлек  Сообществолар

8. Эш нәтиҗәләре  төрле чараларда, конкурсларда, конференцияләрдә катнашу ;

9. Тема буенча әдәбият  - К.Насыйри хезмәтләре;

- Р.Фәхреддинов хезмәтләре;

- Татар халык педагогикасы әсәрләрен тирәнтен өйрәнү.

Тема: “ Татар теле һәм әдәбиятыннан Федераль дәүләт стандартларын гамәлгә ашыру”

1. Фәнни – теоретик белемне күтәрү

2. Педагогик-психологик осталыкны үстерү

3. Зәвык дәрәҗәсен күтәрү

4. Укыту процессында кирәкле булган

норматив документлар белән танышу

5. Ата-аналар белән эш

VI. Кабинетта эш

7. Иҗтимагый-сәяси белемне күтәрү

Файдаланган әдәбият:

1. А.Г. Галимова. Татар теле һәм әдәбияты укытучысына. – Казан: Яңалиф, – 2005. – 148 б.

2. Иҗади эшләргә өйрәнәбез: укытучылар өчен кулланма / Солтанова М.Ә.. – Казан: Яңалиф, - 2006. – 78 б.

3. Мәгариф// Алда башкарылачак эшләр. - № 3. – 2003. – б. 23-26.

4. Мәгариф// Матур үрнәк. - № 11. – 2005. – б. 11-13.

2014 -2015 нче уку елының беренче яртыеллыгына

“Укытучының үз белемен күтәрү планы” буенча

татар теле һәм әдәбияты укытучысы Ахунова В.С.

отчеты

Укытучының үз белемен күтәрү күп кырлы булырга тиеш. Һәм ул эзләп табарга, укырга, аңларга, кулланырга кебек сүзләрдән тора. Шушыларны истә тотып түбәндәгеләр эшләнде:

• Үз коллегаларым Хакимова Ф.Ф., Зиннәтуллина Р.Х. дәресләрендә булдым, тәҗрибә уртаклашу уздырдык;
• Мәгариф, Гаилә һәм мәктәп, Фән һәм мәктәп журналларында, газеталарда басылып чыккан кызыклы материаллар белән танышып барырга тырыштым;
• Татар халкы, аның мәдәният тормышы яктыртылган тапшырулар карарга, укучыларга җиткерергә, алар белән әңгәмәләр оештырдым;
• Тел укытучылары оештырган чараларда, семинарларда катнаштым;
• Укучылар белән фәнни хезмәтләр язганда район һәм мәктәп китапханәләренә мөрәҗәгать иттек;
• Ата - аналар җыелышларында укучыларның яшь үзенчәлекләре буенча, интернет материалларын кулланып, докларлар әзерләнде;
• Татар теле һәм әдәбият дәресләрендә фәнни слайдлар куллану, белем бирү сайтларыннан файдаландым;
• Укучылар белән  “Сәламәт тәндә – сәламәт рух” темасына әңгәмәләр, класс сәгате, чаралар уздырылды;
• Мәктәп, район,  республика уздырган конкурсларда (“Тылсымлы куллар”, “Илһам” конкурслары, К.Тинчуринның туган көне уңаеннан уздырылган республика фестивалендә “Монолог ”, “Рәсем”, “Өзек сәхнәләштерү” номинацияләрендә катнаштык, Р.Төхфәтуллин , И.Хәлфин иҗаты буенча уздырылган республика конференцияләрендә уңышлы чыгыш ясадык)
• Белем бирү оешмаларында булырга тиешле норматив документларын булдыру өстендә эшләдем;
• БДИ һәм Республика тесты буенча яңалыклар белән таныштым, укычылар белән фикер алышу уздырдым;
• Белем дәрәҗәсен бәяләү критерийларын өйрәндем, гамәлә кертү өстендә эшлим;
• Татар теле һәм әдәбияты буенча төрле тестлар, перфокарталар, презентацияләр ясыйм, дәресләрдә кулланам;
• Дөньякүләм, респуликада, районыбызда булган яңалыклар белән танышып барырга тырышам, укучылар белән әңгәмәләр уздырам.

2014 -2015 нче уку елының  икенче яртыеллыгына

“Укытучының үз белемен күтәрү планы” буенча

татар теле һәм әдәбияты укытучысы Ахунова В.С.

отчеты

Укытучының үз белемен күтәрү күп кырлы булырга тиеш. Һәм ул эзләп табарга, укырга, аңларга, кулланырга кебек сүзләрдән тора. Шушыларны истә тотып түбәндәгеләр эшләнде :

• Алдынгы эш тәҗрибәләрен өйрәнү: Г.Рәхимовның “Үстерешле укыту методикасы” буенча эш тәҗрибәсе булдыру, тел дәресләрендә куллану; А.Г. Яхин программасын  өйрәнү, өлешчә  кулландык;
• Февраль һәм апрель айларында татар теле атналыклары уздырдык, төрле чаралар уздырдык. (мәсәлән: Газета чыгыру:
• Р.Миңнуллин – 5”А” класс
• Ш.Галиев – 5 “Б”класс
• Г.Тукай – 6 класс
• М.Җәлил – 7 класс
• Ф.Яруллин – 8 класс
• К.Тинчурин – 9 класс
• Г.Камал – 10 класс
• Т.Миңнуллин – 11класс;   Матур язу конкурсы; Казан театрларына багышланган стенд; Могҗизалар кыры “Татар театры һәм күренекле артистлар”; Башлангыч класслар өчен уеннар оештыру; Муса Җәлилне искә алу кичәсе; “Батыр Анага мәңгелек дан!” – тәрбия сәгате; “Ике телем – ике канатым” интеллектуаль уены)
• Казан белем үстерү институты уздырган курсларда белемемне күтәрдем;
• Татар халкының культурасын, тарихын, мәдәниятын өйрәндем, балаларда милли зәвык тәрбияләргә тырыштым;
• Туган як халкының бай мирасын өйрәндек, аларны эш тәҗрибәсендә кулланып, шәҗәрәләр төзедек;
• Үз коллегаларым Хакимова Ф.Ф., Зиннәтуллина Р.Х. дәресләрендә булдым, тәҗрибә уртаклашу уздырдык;
• Мәгариф, Гаилә һәм мәктәп, Фән һәм мәктәп журналларында, газеталарда басылып чыккан кызыклы материаллар белән танышып барырга тырыштым;
• Татар халкы, аның мәдәният тормышы яктыртылган тапшырулар карарга, укучыларга җиткерергә, алар белән әңгәмәләр оештырдым;
• Тел укытучылары оештырган чараларда, семинарларда, конференцияләрдә катнаштым;

2015 -2016 нчы уку елына

“Укытучының үз белемен күтәрү планы” буенча

татар теле һәм әдәбияты укытучысы Ахунова В.С.

отчеты

Укытучының үз белемен күтәрү күп кырлы булырга тиеш. Һәм ул эзләп табарга, укырга, аңларга, кулланырга кебек сүзләрдән тора. Шушыларны истә тотып түбәндәгеләр эшләнде:

• Үз коллегаларым  Садыйкова Ф.И. ., Зиннәтуллина Р.Х. дәресләрендә булдым, тәҗрибә уртаклашу уздырдык;
• Мәгариф, Гаилә һәм мәктәп, Фән һәм мәктәп журналларында, газеталарда басылып чыккан кызыклы материаллар белән танышып барырга тырыштым;
• Татар халкы, аның мәдәният тормышы яктыртылган тапшырулар карарга, укучыларга җиткерергә, алар белән әңгәмәләр оештырдым;
• “Тамчы шоу” интеллектуаль уен тапшыруында катнашып, 1нче урынга лаек булдык. Укучыларыбыз дипломнар  белән бүләкләнделәр.
• “Илһамлы каләм” конкурсында Миннеханова Л. белән Сабиров В. Үзләре иҗат иткән әсәрләре белән ярышның икенче этабында катнаштылар һәм сертификатлар белән бүләкләнделәр.
• Октябрь аенда “Калфаклы сандугач” республикакүләм конкурс – фестиваленең муниципаль этабын   әзерләдем һәм уздырдым. Алып баручылар – дипломнар, оештыручы  буларак мин Рәхмәт хаты белән бүләкләндек.
• Тел укытучылары оештырган чараларда, семинарларда катнаштым;
• Укучылар белән фәнни хезмәтләр язганда район һәм мәктәп китапханәләренә мөрәҗәгать иттек;

- Татар теленнән беренче яртыеллыкка  төрле тест һәм олимпиада нәтиҗәләре

• Татар теле һәм әдәбият дәресләрендә фәнни слайдлар куллану, белем бирү сайтларыннан файдаландым;
• Белем бирү оешмаларында булырга тиешле норматив документларын булдыру өстендә эшләдем;
• БДИ һәм Республика тесты буенча яңалыклар белән таныштым, укычылар белән фикер алышу уздырдым;
• Белем дәрәҗәсен бәяләү критерийларын өйрәндем, гамәлә кертү өстендә эшлим;
• Татар теле һәм әдәбияты буенча төрле тестлар, перфокарталар, презентацияләр ясыйм, дәресләрдә кулланам;
• Дөньякүләм, респуликада, районыбызда булган яңалыклар белән танышып барырга тырышам, укучылар белән әңгәмәләр уздырам.