«Орто класстарда алтай тил ле литературанын урокторында улекер эп –суме ажыра уренчиктердин jилбузин бийиктедери»
материал на тему

Диятова Л. В

Чаган – Узун jурттын П. И. Оськинанын

 адыла адалган

орто текши уредулу школы

Ченемелдин ады:

«Орто класстарда алтай тил ле литературанын урокторында улекер эп –суме ажыра уренчиктердин jилбузин бийиктедери»

Ченемелдин табылган айалгазы

Jаны эл – тергеелик стандарттын ууламjылары аайынча болзо, билгирге уренчик таскамал иш ажыра келет. Ол таскамалды алары – уредучинин аайлу, чын эдип тургускан ижинен камаанду. Бугунги кунде уренчикке салынган некелте – «уренип билери», алган уредуни jурумде улалтары, jедимду кижи болор аргалузы.

Алтай тил ле литератураны школдо эмдиги ойдо уренип турган айалганы корзобис, балдардын предметке jилбузи jабызап jат деп темдектеер керек. Балдар ла ада – энелер оско предметтерди баштапкы jерге тургузып, алтай тил ле литература чек учында тура берди. Бу теманы талдап аларга мындый удурлаштырулар экелди:

уредуни jаны некелтелерге                                      уренчиктердин jилбузи

 келиштире тургузар керек                                             предметке jабыс болгоны

уренчиктер бедрениш,        балдар билгирге белен уренип калган,

jонjурумдик иш, улекерлер        бедренишке, jайаандыкка куунзебейт

будурер керек

Амаду: алтай тил ле литературанын урокторында уреду улекер иш ажыра уренчиктер бойына билгирлер ачар айалга тозоор, предметке jилбузин бийиктедер

Амадуга jединер задачалар:

1. урокто ло урокто эмес иште улекер эдилгени тузаланар, башка – башка кеберлу улекерлер будурер
2. улекерлер будурериле коштой  jаныс ла предметный эмес, jе онойдо ок текши уреду эдилгелерге таскадар
3. jонjурумдик айалгаларга белен болорына уредери, кажы ла балага танынан башкарынар арга берери

Ченемелдин одотон ойи:

2014 – 2015  jыл – теориялык ой, апробация

2015 – 2016 – практикалык ой, будурер ой

2016 – 2017 – ишти кондуктире будурери

2017 – 2018- турулта эдери, ченемелле улежери

Ченемелдин билим тозолгози

Улекер уреду XX чактын бажында табылган. Улекер уредунин тозолгони американ билимчи Джон Дьюинин адыла колбулу. Онын шуултезиле, эн ле чындык ла jедимду уредунин тозогози – ол улуска тузалу болоры.

Улекер уреду керегинде коп билимчилердин, методисттердин ижинде jарталган: Я. А. Ротковичтин, Г. Б. Голубтын, Е. С. Полаттын. Алтай тилдин билиминде  Е. Д. Чандыева «Алтай тил ле литеатурала улекер ишти ууламjылаары» деп ижинде бу суракты jарт эдип берип салган. Ижимде бу шуултелерге тайандым.

Е. С. Полат уреду улекерге  мындый jартамал берет:

Уреду улекер

Улекер ишти уредуде тузаланарынын тос амадузы – кандый ла билгир аайынча, кандый ла айалгада уренчикте бойынын корум – шуултези болорын кичеери ле темиктирери.

Ченемелдин технологиязы

Кандый ла амадулу, кандый ла кеберлу улекер будурзе, кыйалта jогынан текши аайы болор. Оны мындый схемала jартаарга jараар.

        концепциязы        пландаары

                                      турултазы                                       будурери

Улекер иштин одор аайы:

1. Бедренер болук
2. Будурер ишти темдектеер болук
3. Таскамал болук
4. Коргузер болук
5. Кемjиир ле баалаар болук

Ченемелдин jанызы

Ченемел ижимнин jаныртузы:

1. Улекерлер башка – башка кеберлу болгоны (jайаандык,  jондык, ойын, таскамал, jетиру)
2. Улекерлер метапредметный турулталарга jединерине jарамыкту болгоны
3. Кемjу листтер белетеп турганым

1. Jайаандык улекерлер (литературный энирлер, улгер, куучын чумдеери, спектакль, jурук)

2. Jондык улекерлер – уренчиктер jондык улекерди будурип тура, айландыра эл – jонло колбу тудат

3. Таскамал (прикладной) улекерлер – бир чокым таскамал амадула колбулу, статья бичиир, стенгазет чыгарар, ойынчык jазаар ла о.о

4. Jетиру улекер – кандый бир jетиру jууганы,тоолорло, туукилик керектерле колбулу; анкетированиенин турулталары, буклет, брошюра чыгарары

База бир jанырту деп ижимде баалаар листтер белетеп турганымды темдектеер эдим. Темдектезе, jондык улекерди баалаарга тургускан листтин улгузи

Ченемелдин jедимдери

Ченемел ижимде jедимдерге jеткем. Алтай тил ле литературала уредунин кеми, чындыйы бийиктеген, балдар предметле jилбиркеп уренет.

Предметле уредунин кеми (%)

Уренчиктер будурген улекерлериле башка – башка корулерде jедимду туружат

Кору – конкурстардын турулталары

        Ченемелдин тузалангадый аргазы

Ченемел ижим  элден озо алтай ил ле литературанын уредучилерине болуш болор деп иженедим.  Онойдо ок улекер уредуни ижинде тузаланып турган уредучилерге jилбилу болор де сананадым.