Кичээл планы "Кылыг сөзүнүң даар наклонениези"
методическая разработка (6 класс) на тему

Темазы: Кылыг сөзүнүң даар наклонениези.

Кичээлдиӊ хевири: чаа тема тайылбыры.

Сорулгалары: 1. Уругларга кылыг сөзүнүӊ даар наклонениезиниң дугайында билиндирип, ону арын болгаш саннарга өскертпишаан, чогуур кожумактарны немээрин тайылбырлап өөредир;  2. Уругларны аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадып, кылыг сөзүнүң даар наклонезин шын ажыглап билиринге чаңчыктырар; 3. Уругларны бойдуска ынак болуп, ону камнап, хумагалап,  камгалап билиринге кижизидер.

Дерилгези: мультимедиа дериг-херексел, чуруктар, карточкалар.

Кичээлдиң планы

1. Организастыг кезээ; (2 мин)
2. Катаптаашкын;(8 мин)

1. Карточкалар (3 өөреникчиге);
2. Самбыра-биле ажыл
3. Айтырыглар;
4. Түңнелчигеш;

3. Чаа тема тайылбыры;(10 мин)

1. Дүрүм-биле ажыл;
2. Ном-биле ажыл;
3. Түңнелчигеш;

4. Быжыглаашкын; (15 мин)

1. Ном-биле ажыл;
2. Чурук-биле ажыл;
3. Домактар-биле ажыл;

5. Бажыңга онаалга;(2 мин)
6. Түңнел: (3 мин)

1. Демдектер салыры.

Кичээлдиң чорудуу

1. Организастыг кезээ:

Б: Экии уруглар! Олуруп алыңар. Бо хүн кым дежурныйыл, өөренмээн улустарны адааш, чылдагааннарын чугаалаӊар.

2. Катаптаашкын:

1. Карточкалар-биле ажыл (3 шыырак билиглиг өөреникчилерге);
2. Самбыра-биле ажыл (4 кошкак билиглиг өөреникчилерге). Самбырада дөрт аӊгы сөстерни бижип каан (чоруур, суглаар, узар, самнаар) ол сөстерни өөреникчилер арыннарга болгаш саннарга өскертип бижиир.

Чижээлээрге:

    Ч.С.        Х.С.

1 а. чорууйн        1 а. чоруулуӊар

2 а. чор        2 а. чоруӊар

3 а. чорзун        3 а. чорзуннар

3. Айтырыг-харыы;

1. Эрткен кичээлде кандыг тема өөренген ийик бис, уруглар? (Кылыг сөзүнүӊ дужаал наклонениези)
2. Дужаал наклонениези 1-ги арынга тургаш чүнү илередирил? (Кылдыныг боттандырар дээн күзелди азы кыйгырыгны илередир)
3. Дужаал наклонениези 1-ги арынга кандыг кожумактар немешкени-биле тургустунарыл? ( -айн/-эйн- чаӊгыстыӊ санынга, (а) ал (ыӊар)/ - (э) эл (иӊер) –хөйнүӊ санынга). Чижээ: чуруур-чурууйн-чуруулуӊар.
4. Дужаал наклонениези 2-ги арынга тургаш чүнү илередирил? (дужаал азы дилег)
5. Дужаал наклонениези 2-ги арынга кандыг кожумактар немешкени-биле тургустунарыл? (чаӊгыстыӊ санынга кожумак чок болур, а хөйнүӊ санынга –ыӊар/-иӊер дээш өске-даа хевирлиг кожумактарныӊ немешкени-биле тургустунар). Чижээ: Чуруур-чуру-чуруӊар.
6. Дужаал наклонениези 3-кү арынга тургаш чүнү илередирил? (дужаал азы дилег).
7. Дужаал наклонениези 3-кү арынга кандыг кожумактар немешкени-биле тургустунарыл? (-зын/-зин/-сын/-син дээш өске-даа кожуматар немешкени-биле тургустунар). Чижээ: чуруур- чурузун-чурузуннар.
8. Дужаал наклонениезиниӊ 2-ги арында кылыг сөзүнүӊ сөөлүнге эвилеӊ аянны илередир кандыг кожумактар немежип болур ийик, уруглар? (-ам/-эм). Чижээ: чуруур-чуруӊарам, бер-берем-бериӊерем.

Түңнелчигеш: Дужаал наклонениези деп чүл, ол чаӊгыстыӊ болгаш хөйнүӊ санынга, 1-ги,2-ги,3-кү арыннарга кандыг кожумактар дузазы-биле тургустунарыл база чүнү илередирил деп чүүлдерни катаптадывыс, уруглар. Дараазында чаа темаже кирээлиӊер.

3. Чаа тема тайылбыры:

- Бо кичээлде бистер кылыг сөзүнүӊ даар наклонениези деп чүл, кандыг айтырыгларга харыылаттынар, чүнү илередир болгаш кандыг кожумактарныӊ немешкени-биле тургустунарыл деп чүүлдү өөренир бис, уруглар. Номнарыӊарныӊ 110 дугаар арынын ажыткаш, ажылчын кыдырааштарыӊарга бо хүнгү ай-хүннү болгаш теманы бижип алыӊар уруглар.

1. Ном-биле ажыл: (Дүрүмнү ыыткыр болгаш тода кылдыр номчудар)

- Ынчангаш номчаан дүрүмүвүстен  билип алган  чүүлдеривисти катаптаптаалыңар:

1. Кылыг сөзүнүӊ даар наклонениези кандыг айтырыгларга харыылаттынар болгаш чүнү илередир болду, уруглар?  (Даар наклонение канчалза? деп айтырыгга харыылаттынар болгаш өске бир кылыг сөзүнүӊ кылдыныыныӊ боттанырынга эргежок чугула кылдыныгны илередир)
2. Даар наклонение кылыг сөзүнүӊ дөзүнге кандыг кожумактар немешкени-биле тургустунарыл? (-за/-зе/-са-се)
3. Даар наклонениениӊ чөрүлдээ хевири деп чүл? (Даар наклонениениӊ кылыг сөзүнүӊ сөөлүнге –даа деп артынчы немежир азы ооӊ мурнунга –даа деп артынчылыг сөс турар болза, ону даар наклонениениӊ чөрүлдээ хевири дээр, чүге дээрге ооӊ кылдыныынга өске кылыг сөзүнүӊ кылдыныы чөрүштүр боттаныр (азы боттанмас)).

4. Быжыглаашкын: 

1. Ном-биле ажыл: Мергежилге 255, ар. 111.
2. «Бойдусту камна»: (Чуруктарны көрүп тургаш  чаӊгыстыӊ болгаш хөйнүн санынга база 1,2,3-кү арыннарга кылыг сөзүнүӊ даар наклонениезин тургуспушаан, чагыг домактардан аас-биле чогаадыр)

Айтырыглар:

3. Домактар-биле ажыл:

Онаалгазы: Дараазында домактарны номчааш, хөй сектер орнунга кылыг сөзүнүн даар наклонениезиниӊ кожумактарын немевишаан, дүжүрүп бижиир болгаш ук сөстерниӊ турар санын болгаш арынын тодарадыр.

1. Мен даарта эмчи бар……… эки боор. Бо хүн арай аарыксап хүнзедим. 2) Бо хүн суггур чаъс чагган. Чойган аргаже кир…… хөӊнүг. Ол мөөгүлээринге дыка ынак кижи. 3) Бистиӊ өг-бүлевис спортчу мөөрейге кириш……… ыяап-ла бирги черни алыр боор бис. Чүге дизе ачам мөге, авам чадаг чарышка шыдаар, мен волейболдаар мен, а акым тергиин дээн баскетбол ойнакчызы болгай. 4) Силер шагаа байырлалын сонуурга……….? Бажыӊга чалгааранчыг ышкажыл. 5) Эжим, сен бо хүн чор……. эки боор.

4) Ном-биле ажыл. Мергежилге 260, арын 112.

V.  Бажыңга онаалга:

1. Дүрүмнерни доктаадыр.
2. Мергежилге 261,арын 112.

VI.Түңнел:

- Бо кичээлде бистер кылыг сөзүнүӊ даар наклонениези деп чүл, ол кандыг айтырыгга харыылаттынарын, кандыг кожумактар дузазы-биле тургустуннарын өөрендивис. Оон ыӊай кылыг сөзүнүӊ даар наклонениезин чаӊгыстыӊ болгаш хөйнүӊ база 1-ги, 2-ги, 3-кү арыннарга канчаар тургустунарын көрдүвүс.Кичээлге идекпейлиг киришкениӊер дээш, четтирдим, уруглар.

1. Демдектер салыры: