Фәнни эшләр. Доклад
статья по теме

Татарстан Республикасы Тәтеш муниципаль районыны мәгариф бүлеге Тәтеш кадет-интернат мәктәбе

Татар теле һәм әдәбияты укытучыларының район

семинары

Доклад

Мәктәптә укучыларныӊ фәнни-тикшеренү эшчәнлеген оештыру

Башкаручы:

татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Сиякина Нәфисә Равил кызы

2014

Бүгенге көндә укыту процессында укучыларны мөстәкыйль эшләргә өйрәтү мәсьәләсенә зур игътибар бирелә. Алар яӊа уку материалын үзләштерү  барышында төрле язма чыганаклардан (дәреслекләрдән, фәнни- теоретик әдәбияттан, вакытлы матбугаттан, архив материалларыннан, Интернет чаралардан, ресурслардан һ.б.) файдалана алалар.

Уку-укыту процессыныӊ катлаулылыгы укучы алдына яӊа, заманча таләпләр куя. Шундый таләпләрнеӊ берсе – үзеӊне мөстәкыйль эшләргә өйрәтү. Тел, тарих фәне билгеле бер метод һәм алымнарга таянып эш итә. Һәр методныӊ үз бурычы, үзенеӊ кулану сферасы, тикшерүчегә карата аерым таләпләре бар. Ул укучыдан фактларны җыю, төркемләү, аӊлату, анализ эшен төп фәнни максатка юнәлтүне  таләп итә.

Фәнни эш белән шөгыльләнү укучыны күп нәрсәгә өйрәтә: уйлау мөмкинлекләре киӊ ачыла, логик фикерләү дәрәҗәсе үсә, төрле чыганаклар белән мөстәкыйль рәвештә, алдагы нәтиҗәсен күреп эшләргә өйрәтә.

Фәнни-тикшеренү эшен оештыруның максатлары нидән гыйбарәт соң: укучыларның дәресләрдә алган белемнәрен системага салып тирәнәйтү; аларның иҗади активлык дәрәҗәсен үстерү; укучыларны рухи яктан бай, югары мәдәниятле, камил шәхес итеп тәрбияләү.

Түгәрәк эшенең юнәлешләрен билгеләү:

- конференцияләр,

- конкурслар,

- очрашулар,

- масса күләм мәгълүмати чаралар белән эшләү.

Укучыларда фән белән кызыксыну кинәттән генә килеп чыкмый. Аны әле кечкенә сыйныфлардан ук тәрбияләргә кирәк. Аның төп нигезләмәләренә төшендерергә кирәк. Мин бу юнәлештә бишенче сыйныф укучылары белән дә актив эшчәнлек алып барам.

Мәсәлән, 5 нче сыйныфта “Казанның тарихы урыннары” темасын үткәч, мин укучыларга әлеге тема буенча, фотоальбомнар, презентацияләр, буклетлар ясарга, рефератлар язарга тәкъдим иттем. Эшебезнең уңай нәтиҗәләрен күреп, алар үзләре дә шатландылар.

5-7 сыйныфларда чәчкән орлыкларыбыз, урта һәм өлкән сыйныф укучыларында мул уңыш җыярга мөмкинлек бирә. Балалар фәнни стиль, фәнни эш таләпләре, чыганаклар, эш тәртибе белән инде таныш булалар. Укучыларның формалашкан белемнәренә таянып, фәнни эшчәнлекне без түбәндәге тәртиптә алып барабыз.

Укучы белән шәхси әңгәмәдә кызыксыну сферасын ачыклау.

 Укучы белән фәнни эшчәнлекнең юнәлешен билгеләү:

- татар фонетикасы,

- татар теле грамматикасы,

- татар теле синтаксисы,

- әдәбият тарихы,

- әдәбият теориясе,

- аерым галимнәргә, язучыларга багышланган монографик эшләр,

- чагыштырма грамматика,

- этнокультура юнәлеше һәм башкалар.

Укучылар фәнни-гамәли конференциядә уӊышлы чыгыш ясасын өчен аларда башта эзләнүчәнлек сәләтен үстерегә кирәк:

1 этап

• Диагностика (балаларныӊ мөмкинлекләре ачыклана)
• Фәнгә сәләтле укучылар сайлана;

2 этап

• Эзләнү өчен шартлар тудырыла;

3 этап

• Индивидуаль консультацияләр;

4 этап

• Проект өстендә эш:

1. Планлаштыру
2. Чыганаклар белән танышу һәм алар өстендә эш
3. Эш нәтиҗәләрен язарга һәм аны якларга өйрәтү;

5 этап

• Йомгак, анализ ясау.

Укучылар белән фәнни-тикшеренү темасын сайлаганда, аныӊ актуальлегенә, өйрәнелү дәрәҗәсенә, чыганаклардан һәм фәнни әдәбияттан файдалана алу мөмкинчелеген, укучыныӊ кызыксынуын истә тотарга киӊәш ителә.

Балалар белән фәнни-тикшеренү эше барышында без түбәндәге максатларны күз алдында тотабыз:

• Фән белән кызыксынуны арттыру;
• Фәнни-тикшеренү эшенә өйрәтү;
• Тәнкыйди фикерләү һәм анализлау сәләтен  үстерү;
• Патриотик тәрбия бирү.

Фәнни-тикшеренү эше алып бару алгоритмы:

1. Тема сайлана;

2.Тема буенча мәгълүмат җыю, аны эшкәртү һәм системалаштыру;

3. Фәнни-тикшеренү эшенә бәйле таләпләр белән танышу;

4. Эшкә максат куела;

5. Максатка ирешү өчен бурычлар билгеләү;

6.Шул бурычлардан чыгып, фәнни хезмәтнеӊ эчтәлеген төзү;

7.Максатка ирешү юлын модельләштерелү. Модельләштерүнеӊ максаты булып фәнни-теоретик фикерләрне формалаштыру, барлык тикшерелгән материалларны бер калыпка салу.

Фәнни эшнеӊ нәтиҗәсе булып, укучыныӊ:

• Конференцияләрдә катнашуы
• Фәнни газета журнал һәм җыентыкларда бастырылуы
• Махсус күнекмәләр барлыкка килү

Укучыларныӊ фәнни хезмәтләренә куела торган таләпләр:

• Фәнни хезмәт басма рәвештә 12-15 биттән артмаска, электрон вариантта да булырга тиеш.
• Эчтәлек, кереш, төп өлеш, нәтиҗә, кулланылган әдәбият һәм фәнни хезмәтнеӊ тезисы булырга тиеш.
• Рәсем, схема, фотосурәтләргә исем бирергә, битләрне нумерацияләргә тиеш.

Фәнни эшне бәяләү критерийлары

• Теманыӊ актуаль булуы;
• Максат һәм бурычларныӊ дөрес куелуы;
• Кулланылган әдәбият һәм чыганакларныӊ 3 тән ким булмавы;
• Эзләнү, яки эксперимент, нәтиҗә яки тәкъдим өлешләре булуы;
• Фәнни эшнеӊ оформление буенча таләпләргә туры килүе;
• Укучыныӊ эшен яклау моменты 5-7 минуттан артмаска тиеш.

Чыгыш ясаганда түбәндәге сөйләм формалары кулланыла:

Безнең күзәтүләр буенча, ... Безнең фикеребезчә,...

Галим (исем фамилиясе)бу фактны болай аңлата: ...

Бу проблема түбәндәге авторларның хезмәтләрендә чагыла: ...

Фәлән чыганактан алынган мәгълүматлар буенча, ...

Бу мәсьәләне ачыклау өчен, без түбәндәге авторларга мөрәҗәгать иттек:.

Тупланган мәгълүматлар түбәндәгеләрне раслый: ...

Без үткәргән тикшеренүләрдән күренгәнчә, ...

Сүзне йомгаклап, шуны әйтергә кирәк (шуны әйтү урынлы булыр): ...

       Чыгышымны мондый сүзләр белән тәмамлар идем: ...

Игътибарыгыз өчен рәхмәт...