Рабочая программа по родному (башкирскому) языку и литературе в 3 классе (ФГОС)
рабочая программа по теме

Рабочая программа

по родному (башкирскому) языку и литературе

в 3 классе

на 2015-2016 учебный год

общее количество часов – 136

количество часов в неделю – 4

2015-2016  уҡыу йылына

3-сө класс өсөн

 туған (башҡорт) телдән һәм әҙәбиәттән

эш программаһы

дөйөм сәғәттәр һаны – 136 сәғәт

аҙнаһына – 4 сәғәт иҫәбенән

Аңлатма яҙыу.

Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙә 3-сө класс өсөн туған (башҡорт) телдән эш программаһы.

Эш программаһы 136  сәғәткә бүленгән (аҙнаға 4 сәғәт), шул иҫәптән контроль эштәр өсөн: 2- күсереп яҙыу, 2- һорауға яуап, 6-диктант, 2- изложение, 3- инша  үткәреү ҡарала.

Төҙөүсе3е : Хәбибуллина Вәсилә Абдулла ҡыҙы.

Дәреслек: Толомбаев Х.А., Нәбиуллина М.М.. Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 3-сө класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек.  – Өфө: Китап, 2010.

Программа кимәле: базис

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы. (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I – XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Тикеев Д. С., Толомбаев Х. А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С., Хөснөтдинова Ф.Ә., Хажин В.И. – Ижевск, “КнигоГрад” н9шри9те , 2008 йыл  нигеҙендә төҙөлдө.

 Рус телле мәктәптәрҙә башҡорт телен туған тел булараҡ өйрәнеүсе башланғыс кластар өсөн башҡорт теленән эш программалары. Дөйөм белем буйынса дәүләт федераль стандарттары талаптарынан сығып төҙөлдө. Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М.С., Нәбиуллина М.М. авторлығында сыҡҡан 1-4 кластар өсөн “Башҡорт теле” дәреслектәре нигеҙендә эшләнде. Төҙәүселәре: Ғәбитова З.М., Абдуллина М.Ф., Кинйәбаева Н.Н., Насырова Н.Я., Солтанова Л.И., Хажиева З.Ф..

Башҡорт теленән диктанттар йыйынтығы: Башҡорт теленән 1-4-се класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма.-Өфө:Китап, 1997.- 255бит.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты: 

Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 3-сө класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. Толомбаев Х. А., Нәбиуллина М. М.- Өфө: Китап, 2010.

1)Учебный словарь, башкиро-русский русско-башкирский,Усманова М.Г.,Саяхова Л.Г., Киньягулова З.И., Уфа: 2006  

2) Грамматика һүҙлеге (һүҙ үҙгәреше), М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап,2007

3) Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге,башланғыс синыф уҡыусылары өсөн, З.Ғ.Ураҡсин, З.Ә.Сиразитдинов, Н.Ф.Суфьянова, Өфө: Китап, 2005

4) Русско- башкирский учебный словарь, Саяхова Л.Г., Ураксин З.Г., Асадуллина Ф.Ф., Сахипова З.Г., Уфа: Китап, 2001

5) Урыҫса- башҡортса һүҙлек, З.Ғ.Ураҡсин, Өфө: Башҡорт энциклопедияһы, 2005

6) Русса- башҡортса уҡыу- уҡытыу тематик һүҙлеге, З.Ф.Әбүбәкирова, Өфө: Аукцион+, 2007

7) Хәҙерге башҡорт әҙәби теленең аңлатмалы һүҙлеге, З.Ғ.Ураҡсин, Өфө:2004

 8) Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге, М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап, 2009

9) Омонимдар ( аҙаш һүҙҙәр) һүҙлеге, М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап, 2006

10) Башҡорт аш- һыуҙары терминдарының башҡортса- русса аңлатмалы һүҙлеге, Ф.С.Аминева, Өфө: 2002

11) Башҡортса- русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге, И.Ғарипов, Өфө: Китап, 1994

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: 

Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы мәғариф  министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы»  (Уҡытыу рус телендә алып барылған  мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С., Хөснөтдинова Ф.Ә., Хажин В.И. – Ижевск, “КнигоГрад”, 2008.

Башҡортостан  мәғариф  министрлығы  тарафынан  тәҡдим  ителгән  программа Башҡортостан Республикаһы М9л97ез районы Муниципаль районы   муниципаль  дөйөм белем биреү бюджет учреждениеһы Ерг9н урта дөйөм  белем  биреү  мәктәбене8 «Уҡыу  планы»на  ярашлы  рәүештә тормошҡа  ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

• «Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
• Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы;
• «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;
• Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы;
• Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора:

• телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;
• телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;
• бәйләнешле текст менән эш итә белергә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә  тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

 Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө.

3-сө класта башҡорт теле һәм уҡыу материалдарының йөкмәткеһе түбәндәгесә билдәләнә:

        - аралашыу, һөйләшеү өсөн диалог темалары;

        - класта һәм өйҙә уҡыу өсөн әҙәби һәм фәнни-популяр текстар;

        - фонетик, орфоэпик, орфографик, грамматик материал;

        - уҡыусыларҙың телмәр күнекмәләренә талаптар;

        - уҡыусылар үҙләштерергә тейеш булған  һүҙҙәр теҙмәһе.

3 класс өсөн программала һөйләшеү, уҡыу (класта һәм өйҙә), практик үҙләштереү өсөн тел (грамматик) материал тематик принципта урынлаштырыла. Был принцип тейешле һүҙҙәрҙе, типик һөйләмдәрҙе өйрәнеүҙә, телмәр үҫтереү эштәрен ойоштороуға ыңғай  йоғонто яһай, класта уҡытыу- тәрбиә эштәрен системалы, эҙмә- эҙ ойоштороуға, уҡыу материалын тормош менән бәйләргә, балаларҙың торош һәм телмәр тәжрибәһен байытырға һәм киңәйтергә ярҙам итә.

Программала ҡуйылған маҡсат һәм бурыстар

1. Танып белеү маҡсаты

     Уҡыусылар  башҡорт  халыҡ мәҙәниәтен, ғөрөф-ғәҙәттәрен, тарихи үткәнен, бөгөнгөһөн, киләсәген белергә һәм аңларға, хөрмәт итергә, әҙәбиәт-сәнғәт вәкилдәренең ижади ҡаҙаныштары менән үҙенең рухи үҫешен байыта алыу мөмкинлеген файҙаланырға тейеш.

            Күп милләтле Башҡортостан Республикаһы, уның халҡы, башҡорт халҡының республикала төп, ерле халыҡ булыуы, башҡорт халыҡ ижады, билдәле шәхестәр, уларҙың эштәре, ижады менән таныштырыу башланғыс этапта танып белеү маҡсатының йөкмәткеһен тәшкил итә.

2. Үҫтереү маҡсаты

            Белем биреү маҡсаты методика фәнендә бик оҙаҡ йылдар буйы иң беренсе маҡсат итеп һаналды. Ләкин башҡа дидактик маҡсаттарҙы икенсе  урында ҡарау белем биреү маҡсатының тейешле дәрәжәлә тормошҡа ашырылмауына килтерә. Шәхестең белемле булыуы уның фекерләү һәләте үҫешенән тора. Уҡытыу процесында үҫтереү, тәрбиә маҡсаттарын даими күҙаллап эшләү - сифатлы белем биреүҙең беренсе шарты (Л.С.Выготский). Был хәҡиҡәтте бигерәк тә башланғыс кластарҙа, балаларҙың белем алыу эшмәкәрлеге башланған осорҙа иҫтә тотоу мөһим.

        Башланғыс этапта балаларҙың психик үҫешен түбәндәге йүнәлештәрҙә үҫтереүгә айырыуса иғтибар талап ителә:

• Фекерләүҙе үҫтереү менән бәйле психик функциялар: логик фекерләү, сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәрен табыу, индуктив, дедуктив фекерләү;
• Хәтерҙе үҫтереү (ихтыярлы, ихтыярһыҙ), иғтибарлылыҡты үҫтереү;
• Аралаша белеү һәләтен үҫтереү (аралашыусанлыҡ, хислелек, эмпатия хистәре);
• Ихтыяр көсө, маҡсатлылыҡ , әүҙемлек кеүек һәләттәрҙе үҫтереү.

3. Тәрбиәүи маҡсат

        Уҡыусыларҙың тейешле дәрәжәләге тәрбиәһенән башҡа уҡытыу процесын ойоштороу мөмкин түгел. Әлбиттә, уҡытыусының шәхси сифаттары, уҡыусы менән махсус ойошторолған мөғәләмәһе уҡытыу һәм тәрбиә процесында ҙур роль уйнай. Ләкин тәрбиә процесы беренсе сиратта уҡытыуҙың йөкмәткеһе һәм методтары менән бәйле. Тимәк, уҡытыуҙың йөкмәткеһен һайлағанда, материалдың тәрбиәүи мөмкинлектәрен иҫәпкә алыу - программа һәм дәреслек авторҙары өсөн төп талап. Балаларҙың йәш үҙенсәлектәренә тура килгән, уларҙы ҡыҙыҡһындырған, әхләҡи проблемаларҙы үҙ эсенә алған йөкмәтке, беренсенән, уҡытыу процесында тәрбиәүи функция башҡарһа, икенсенән, туранан-тура коммуникатив мотивация тыуҙырыу менән бәйле. Программаға балалар араһындағы мөнәсәбәттәрҙе сағылдырған, әхләҡи проблемаға эйә булған бәләкәй күләмле әҙәби әҫәрҙәр һәм автор текстары индерелде.

4. Белем биреү маҡсаты

  Уҡыусыларҙың башҡорт теле буйынса лексик, грамматик күнекмәләре, филологик белемдәре сиктәрендә генә ҡалмайынса, телмәр эшмәкәрлегенең бөтә төрҙәрендә лә ҡулланырлыҡ кимәлдә булырға тейеш. Шул ваҡытта ғына башҡорт телен туған тел булараҡ өйрәнеү бурысы үтәлә.

• Һөйләү телмәрен үҫтереү:

1) картина буйынса һөйләү;

2) уҡыған тексты аңлы һөйләү;

3) шиғыр, тиҙәйткестәрҙе яттан һөйләй белеү;

4) йәштәштәре, ололар менән билдәле бер аралашыу сфераларында, ситуацияларҙа диалогик һәм монологик телмәр ойоштора белеү;

5) үҙенең һәм йәштәштәренең эшмәкәрлеге, тирә-яҡ мөхит хаҡында үҙенең мөнәсәбәтен белдереп, бәйләнешле һөйләй белеү.

• Ишетеп аңлау (аудирование):

1. уҡытыусының дәрес, уйын ситуациялары менән бәйле һорауҙарын, күрһәтмәләрен аңлау;
2. әңгәмәләштәшенең таныш материалға нигеҙләнгән һөйләмен аңлау, уға мөнәсәбәтен белдереү;
3. тыңлағанда һөйләм, һүҙбәйләнештәрҙе билдәләү, интонацияны айырыу;
4. әҙәби әҫәрҙәрҙең, текстарҙың йөкмәткеһен тыңлап аңлау;
5. аудиотаҫмалағы әкиәт, хикәйәне ишетеп аңлау.

• Уҡыу телмәрен үҫтереү:

1. аңлап, дөрөҫ итеп уҡыу;
2. текстағы тыныш билдәләренә ҡарап, тейешле пауза һәм интонацияларҙы үтәү;
3. тексты үҙ аллы аңлы уҡыу;
4. унан кәрәкле мәғлүмәтте табып уҡыу;
5. бәләкәй күләмле шиғырҙарҙы яттан һөйләү.

• Яҙыу телмәрен үҫтереү

1. айырым һөйләмдәрҙе, бәләкәй текстарҙы үҙгәрешһеҙ, дөрөҫ итеп күсереп яҙыу;
2. матур яҙыу күнекмәләре;
3. байрам открыткалары  яҙыу;
4. һүҙлек диктанты яҙыу.

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштырылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

1. Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;
• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);
• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;
• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;
• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

2. Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.

3. Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән 3-сө класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

күсереп яҙыу  – 2, һорауҙарға яуап  – 2, диктант  – 6 , изложение-2, инша-3

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡара-мағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

- карточкалар менән эш;

- һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

- һүҙлек диктанты;

- һөйләмдәр төҙөү;

- һүҙлек менән эш;

- һүрәтләү иншаһы;

синквейн төҙөү (слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде…)

Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш

Балаларҙың уҡыу һәләтлектәрен баһалау

Телдән яуаптар6ы ба3алау:

У7ыусылар6ың телдән 3өйләмен, уның фонетик, грамматик я4ы менән бер рәттән тасуири у7ыуы ла и9әпкә алына. Телдән 3орау форма3ында үткәрелә тор4ан күнегеү6әр һәр дәрестә алып барыла.

Тыңлап аңлау күнекмәләрен ба3алау:

1.  “тулы3ынса  аңланы”

2.  “өл0шсә аңланы”

3.  “аңламаны”

У7ыусының монологик 3өйлә1ен ба3алау:

1. - тә7дим ителгән тема ( рәсем, ситуация) буйынса хикәй2 тө60й бел3ә;

    - дөр09 интонация менән, тулы, э6м2-э6лекле  итеп, текс7а ба3а биреп, мөнәсәбәтен күр3әтеп 3өйл2й ал3а;

    - тупа9 булма4ан пауза хаталары ебәрел3ә лә, “5”ле 7уйыла.

3 –с0  класта бәйләнешле 3өйл21 – 10-12 30йл2мд2н  тәшкил итә.

2. - айырым паузалар, 1-2 3өйләм хата3ы я3а3а;

   - у7ытыусы тарафынан икенән арты7 булма4ан асы7лаусы 3орау бирел3ә,”4” ле 7уйыла

3. - теманың төп й0км2тке3ен ас3а;

    - 4-6 3өйл21 хата3ы ебәр3ә;

   -  у7ытыусы тарафынан икенән арты7 асы7лаусы 3орау бирел3ә й2ки у7ытыусы яр6амынан баш7а й0ктке3ен  3өйлә16е башлай(тамамлай) алма3а, “3”л0 7уйыла.

4. - 3өйләг2ндә э6м2-э6леклелек 3а7ланма3а;

    - паузалар6а те12л3е6лект2р кит3ә;

    - 6- нан арты7 3өйләм хата3ы һәм грамматик хата я3а3а, “2”ле 7уйыла.

Диалогик 3өйләмде ба3алау:

1. - тейешле темпта дөр09 интонация менән 3орау 7уй3а; 

   - әңгәмәләшенең 3орау6арына тулы яуап  7айтар3а, “5”ле 7уйыла

2. - дөр09 3орау биреп, ү6е лә әңгәмәләшенең 3орауына яуап бир32, ләкин 3өйлә1 ва7ытында у7ытыусы яр6амына мохтаж бул3а;

    - 2-3 30йләм хата3ы ебәр3ә, “4” ле 7уйыла.

3. - у7ытыусы яр6амында 4ына 3орау бир3ә й2ки яуап бир32;

    - 3орау6ар биргәндә, 3ү66әр һәм грамматик формалар табыу6а те12л3е6лект2р  ебәр3ә й2ки өйрәнгән теманы8 бер өл0ш0н генә ү6ләштер3ә;

   - 4-5  3өйләм хата3ы ебәр3ә, “3” л0 7уйыла.

4. - әңгәмә ва7ытында 6ур ауырлы7 мен2н генә 3орау бир3ә; 

    - 3орау6ар4а ү6 көс0 менән яуап бирә алма3а; 

   - 6- нан арты7 хата ебәр3ә, “2” ле 7уйыла.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

 Һаумы, мәктәп!- 4 сәғәт

1 сентябрь- Белем байрамы. Мәктәп, балаларҙың белем алыуы тураһында әҫәрҙәр уҡыу, әңгәмәләр үткәреү. Уҡыу һәм ятлау өсөн материалдар.Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен иҫкә төшөрөү. Һорауҙарға һөйләмдәр менән яуап биреү.

Йәйҙе иҫкә төшөрөү- 5 сәғәт

        Йәйге тәбиғәт, ололарҙың һәм балаларҙың йәйге эштәре, ялы хаҡында шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү. Йәйге тәьҫораттар тураһында әңгәмәләр үткәреү, һүрәттәр төшөрөү. Авторҙар тарафынан темаға ҡарата эшкәртелгән мәҡәләләр. Башҡорт телендә алфавит. Өндәрҙе дөрөҫ әйтергә күнегеү. Бирелгән ситуациялар буйынса бәләкәй хикәйәләр төҙөү һәм һөйләү.

Алтын көҙ килә еремә-  14 сәғәт. 

Башҡортостанда, тыуған төйәктә көҙгө тәбиғәт, ундағы буяуҙар байлығы, көҙгө муллыҡ, ололарҙың һәм балаларҙың көҙгө эштәре, осар ҡоштар, йәнлектәр тураһында әҫәрҙәр уҡыу һәм һөйләү.

Көҙ темаһына альбом төҙөү, әҙәби монтаж әҙерләү, тәбиғәткә экскурсия үткәреү, тәбиғәтте һаҡлау буйынса конкрет эштәр башҡарыу, әңгәмәләр үткәреү, тәбиғәт һәм уҡылған әҫәрҙәр буйынса һүрәттәр төшөрөү.

Предметты белдереүсе һүҙҙәрҙең (исемдәрҙең) берлек, күплек, яңғыҙлыҡ, уртаҡлыҡ, урын, ваҡыт, объект һ.б. мәғәнәләрҙе белдереүе (күҙәтеү, иҫкә төшөрөү, практик үҙләштереү)

Кешене кеше итеүсе- хеҙмәт- 7  сәғәт.

      Кеше тормошонда хеҙмәттең роле, ололарҙың һәм балаларҙың хеҙмәте, яҡшы сифаттар тураһында мәҡәләләр, хикәйәләр, шиғырҙар уҡыу һәм һөйләү, мәҡәлдәр әйтеү.

        Предметтың билдәһен белдереүсе һүҙҙәр. Билдәнең төрлөмиҡдарҙа икәнен (сифат дәрәжәләрен) белдереүсе сараларҙы күҙәтеү, практик үҙләштереү.

        Абзацтың темаһын билдәләү. Абзацты һөйләмдәргә бүлеү. Айырым һөйләмдәрҙән бәләкәй хикәйә төҙөү.

Нимә яҡшы, нимә насар?- 7 сәғәт.

        Кешеләрҙең үҙ-ара мөнәсәбәте, намыҫлы, егәрле кешеләр һәм уларҙың эштәре; ҡурҡаҡ, алдаҡсы, ялҡау кешеләр тураһында әҫәрҙәр  уҡыу һәм һөйләү; балаларҙа яҡшы сифаттар тәрбиәләү.

        Данлы кешеләр менән осрашыу, әңгәмәләр үткәреү, улар тураһында альбомдар төҙөү, ишеткәндәр буйынса һүрәттәр төшөрөү.

        Эште, процесты белдереүсе һүҙҙәр (ҡылым, хәбәр), уларҙың төп мәғәнәләренән тыш, эш башҡарыусының (эйәнең) затын, берлеген, күплеген, ваҡыт һ.б. мәғәнәләр белдереүҙәрен күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

        Әҫәрҙәге предметты һәм геройҙы (персонажды) һүрәтләү элементтары.

Әкиәттәр- 9  сәғәт.

        Башҡорт халыҡ әкиәттәрендә  кешеләрҙең яҡшы һәм насар сифаттарының сағылышы. Халыҡ әкиәттәре һәм яҙыусылар  ижад иткән әкиәттәр.

        «Әкиәт геройҙары» темаһына альбом төҙөү, һүрәттәр төшөрөү, инсценировкалар әҙерләү һәм күрһәтеү.

        Предметты белдереүсе һүҙҙәрҙең (исемдәрҙең) һөйләмдә эш башҡарыусы булып килеүен, урын, ваҡыт, эйәлек, объект һ.б. мәғәнәләрҙе белдереүен практик күҙәтеү һәм үҙләштереү.

        Әкиәт, хикәйә, йомаҡ, мәҡәлдәрҙе бер- береһенән айырыу. Бирелгән ситуацияға ярашлы бәләкәй әкиәттәр төҙөү, шул әкиәттәргә һүрәттәр төшөрөү.

Тәңкә- тәңкә ҡарҙар яуа...- 15 сәғәт.

        Башҡортостанда ҡышҡы тәбиғәт, һауа торошо, үҫемлектәрҙең һәм йәнлектәрҙең ҡышлауы; ололарҙың һәм балаларҙың ҡышҡы эштәре, балаларҙың уйындары һәм эштәре тураһында хикәйәләр, шиғырҙар уҡыу һәм һөйләү.

        Уҡылған әҫәрҙәр буйынса Яңы йылға ҡарата һүрәттәр төшөрөү, шыршы байрамына әҙерләнеү һәм уны үткәреү. Әҙәби геройҙарға характеристика элементтары.

        Предметтың билдәһен белдереүсе һүҙҙәрҙең һөйләмдәге мәғәнәләрен күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

        Текст. Тексты өлөштәргә бүлеү, өлөштәргә исем биреү. Текстың темаһын һәм төп фекерен практик үҙләштереү.

Уралып ятҡан Уралда..- 29 сәғәт

        Урал, уның тәбиғәте, байлығы, йылғалары, күлдәре, тауҙары, ҡалалары, экономикаһы, башҡорт әҙәбиәте, сәнғәте, күренекле кешеләре тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.        “Башҡортостан- тыуған төйәгем” темаһына әҙәби монтаж, альбомдар әҙерләү, уҡылған әҫәрҙәр, тәьҫораттар буйынса әңгәмәләр үткәреү, һүрәттәр төшөрөү.

        Предметтың эшен белдереүсе һүҙҙәрҙең һөйләмдәге мәғәнәләрен, функцияларын күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

        Бутап бирелгән һөйләмдәрҙән текст төҙөү. Изложение һәм инша элементтары менән практик танышыу һәм үҙләштереү.

Ҡаһарманлыҡ юлынан- 12 сәғәт

        Һалдат хеҙмәте- һәр ир-егеттең изге бурысы. Халҡыбыҙҙың ил дошмандарына  ҡаршы героик көрәше тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.

        Ветеран һәм йәш һалдаттар менән осрашыу, әңгәмәләр үткәреү, һалдаттарға бағышланған  альбом  төҙөү.

        Предметтың иҫәбен (һан), эш- хәлдең билдәһен (рәүеш) белдергән һүҙҙәр. Шул һүҙҙәрҙең мәғәнәләрен һәм телмәрҙә ҡулланылышын күҙәтеү һәм практик үҙләштереү.

        Автобиография элементтары. Изложение һәм инша элементтарын өйрәнеү.

8 март- ҡатын- ҡыҙҙар көнө- 6 сәғәт

        Илебеҙҙә ҡатын- ҡыҙҙар хеҙмәте, республикалағы данлы ҡатын- ҡыҙҙар, уларға ихтирам тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.

        Алдынғы ҡатын- ҡыҙҙар менән осрашыу, әңгәмәләр үткәреү; “8 март- әсәйҙәр байрамы” тигән иртәлек әҙерләү һәм үткәреү, альбом төҙөү, һүрәттәр төшөрөү.

        Предметтың эшен, билдәһен, эш хәлдең билдәһен белдереүсе һүҙҙәрҙең телмәрҙәге (һөйләмдәге) роле һәм үҙенсәлектәре (ҡабатлау, тәрәнәйтеү).

        Текста элементар һүрәтләү саралары.

Яҙҙар килә шаулап- гөрләп…- 15сәғәт

        Башҡортостанда яҙғы тәбиғәт, уның күренештәре, хайуандар һәм үҫемлектәр тормошондағы үҙгәрештәр, кешеләрҙең яҙғы хеҙмәте тураһында мәҡәләләр, шиғырҙар, хикәйәләр уҡыу һәм һөйләү.

        Ҡоштарҙы ҡаршылау, бүлмә гөлдәре үҫтереү, баҡса эштәре тураһында әңгәмәләр үткәреү, темаға ҡарата һүрәттәр төшөрөү.

        Башҡорт телендә һөйләмдең интонацион төрҙәре. Уларҙа тыныш билдәләре, тасуири уҡыу (иҫкә төшөрөү, ҡабатлау, нығытыу).

        Текст. Уның өлөштәре, өлөштәргә исем биреү. Ябай план менән практик танышыу.

Ти662н й2й ет2- 7 сәғәт

Йәй- 6 сәғәт

        Йәйге күренештәр, балаларҙың йәйге эштәре һәм ялы. Уйындар тураһында шиғырҙар, хикәйәләр, мәҡәләләр уҡыу һәм һөйләү.

        Тәбиғәткә экскурсиялар ойоштороу, әңгәмәләр үткәреү, йәй күренештәре тураһында һүрәттәр төшөрөү.

        Грамматик күнекмәләрҙе тәрәнәйтеү, ҡабатлау.

Уҡытыу предметының уҡытыу планында тотҡан урыны.

Туған (башҡорт) теле һәм әҙәбиәте булараҡ  3  класта база  кимәлендә өйрәнелә,  аҙнаһына 4 сәғәт бүленгән, йылына  136  сәғәт  тура килә.

Уҡыу йылы аҙағына планлаштырылған һөҙөмтәләр

А. Шәхси сифаттарҙы үҫтереү.

1. Үҙ аллы эш итеү, белем алыу процесына етди һәм яуаплы ҡарау;

2. Атай-әсәйгә, тиҫтерҙәренә, уҡытыусыларға, яҡындарына, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булыу;

3. Мәктәп йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына ҡарата һаҡсыл булыу;

4. Тыуған илде яратыу, ерҙе, телде һаҡлау;

5. Һаулыҡты нығытыу.

6. Ҡунаҡта, кинола йәки экскурсия һәм башҡа йәмәғәт урындарында әҙәпле булыу, файҙалы ял итеү;

7. Кеше менән аралашыу этикетын үҙләштереү.

Б. Предмет һөҙөмтәләре.

1. Уҡытыусы уҡыған йәки һөйләгән, үҙе уҡыған тексты аңлай алыу.

2. Уҡыған әҫәр, картина, экскурсия, ҡараған фильм, билдәле ситуация буйынса әңгәмәлә ҡатнаша алыу.

3. Тексты шыма, аңлы, дөрөҫ, тотош һүҙләп уҡыу; логик баҫымдарҙы, паузаларҙы дөрөҫ әйтеү.

4. Һүҙ төркөмдәрен айыра белеү.

В. Универсаль уҡыу эш төрҙәрен үҙләштереү.

1. Үҙ аллы белем алыу, мәғлүмәт йыйыу һәм уларҙы ҡуллана белеү.

2. Дәрес барышында уҡытыусы менән берлектә эшләү; дәрескә маҡсат ҡуйыу һәм уны дәрес һуҙымында күҙ уңында тота белеү һәм тормошҡа ашырыу, эште дөрөҫ планлаштырыу, эҙләнеү эше алып барыу.

3. Эҙләнеү эше һөҙөмтәләре буйынса презентация эшләү.

4. Тиҫтерҙәре һәм оло кешеләр менән итәғәтле һөйләшеү, кеше менән мөнәсәбәт ҡороу оҫталығын үҙләштереү.

5. Эшләгән эштәрен дөрөҫ баһалау һәм кәрәк саҡта төҙәтмәләр индереү.

Уҡытыу процесында уҡытыу-методик һәм материаль-техник ҡулланмалар

Уҡытыу процесында ҡулланылған технологиялар

Башҡорт телен һәм әҙәбиәтен уҡытыуҙа отошло тип һаналған инновацион технологиялар: белем биреүҙә үҫтереүсе уҡытыу технологияһы, проектлау технологияһы, проблемалы уҡытыу, информацион технологиялар - үҫтереүсе уҡытыу системаһы - уҡыусының үҙенең ижади эшмәкәрлегенә, һәр яҡлап үҫешкән шәхес булып формалашыуына алып килеүсе тенологияларҙы ҡулланам.

  Уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар исемлеге

Төп әҙәбиәт

1. Толомбаев  Х.А.,  Нәбиуллина М.М.  Башҡорт  теле:  Рус мәктәптәренең 3-сө  класында уҡыусы башҡорт балалары  өсөн  дәреслек. – Өфө: Китап, 2010.

2. Башҡорт  теленән   диктанттар  йыйынтығы. 1-4-се  класс уҡытыусылары  өсөн ҡулланма. Сәлихова М.Т., Шафикова С. Х.- Өфө: Китап, 997.

3. Башҡорт  теленән  изложение  текстары  йыйынтығы. 1- 4 - се  класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма– Өфө: Китап, 2006.

Өҫтәлмә әҙәбиәт

1. Ғәбитова З.М. Телмәр  үҫтереү дәрестәре.  – Өфө: Китап, 2009.

2. Башҡортса – русса  мәҡәлдәр  һәм  әйтемдәр  һүҙлеге. –  Өфө: Китап, 1994.

3. Әүбәкирова  З.Ф., Әүбәкирова  Х.E.,  Дилмөхәмәтов М.И.   Мин  башҡортса   уҡыйым –  Өфө: Китап, 2007.

4. Башҡорт  теле  таблицаларҙа,  схемаларҙа  hәм  ҡағиҙәләрҙә.  Әүбәкирова  З.Ф.–  Өфө, 2006.

5.Тел  төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.

6. «Башҡортостан  уҡытыусыһы»,  «Аҡбуҙат»,  «Аманат» журналдары, “Йәншишмә” гәзиттәре.

7. Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр:  Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.

8. Аслаева Р.Ғ. Телмәр һәм зиһен. – Өфө, 2005.

9. Аслаев Т.Х., Исламғолова Ы.Ә. Уйнат, уйлат баланы: Уҡытыусы өсөн ҡулланма. – Өфө, 1993.

10. Аҙнабаева Ф.Г., Нафиҡова З.Г. Тылсымлы өндәр: Методик ҡулланма. – Өфө: БМКИ, 2004

11. Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө:Китап, 1996.

12. Башҡорт алфавиты һүрәттәрҙә.

13. Ураҡсин З.Ғ., Сиразетдинов З.Ә., Суфьянова Н.Ф. Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге: Башланғыс класс уҡыусылары өсөн. – Өфө, 2005

14. Сынбулатова Ф.Ш. “Туған тел” дәреслегенә методик ҡулланма. 1-2 кластар. – Өфө, 2008.

15. Нафиҡова З.;.,Аҙнабаева Ф.;. Тылсымлы өндәр (методик ҡулланма) .- Өфө, Зәйнәб Биишева исемендәге “Китап”нәшриәте, 2010

16. Жемчужины детской башкирской литературы. /Составитель – В.С.Мавлетов/ –  Уфа, 2005.

17. Хисаметдинова Ф.Г. Кескәйҙәр өсөн башҡорт теле. – Өфө: Башҡортостан энциклопедияһы, 2002.

18. Солтанг2р2ева Р. Мин –т2би42т бала3ы.-)ф0: Китап ,2001.

19. Ту4ы6баева Ф. Мин у7ыр4а яратам.-)ф0: Китап,2009.

20.Ту4ы6баева Ф.Бе6 у7ыр4а 0йр2н2бе6.-)ф0: Китап,2008.

21. (ки2т –хыял ас7ысы,йома7- зи3ен ас7ысы -)ф0: Китап,2007.

22. Песня о родной Уфе: Уфа,1997

23. Интеллектуаль уйындар.

Материаль-техник ҡулланмалар

Телевизор; видеоплеер; магнитофон; DVD; компьютер; проектор; демонстрацион экран.

Уҡытыу процесында ҡулланылған уҡытыу электрон ресурстар

Бының өсөн бөгөнгө көндә башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса компьютерға һалынған программалары, әсбаптары бар.

1. Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М. С., Сиразетдинов З. Ә. Башҡортса өйрәнәйек. Урыҫ мәктәптәренең 1-4 – се синыфтары өсөн башҡорт

теленән электрон дәреслек. – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.

2. Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видеоәсбап.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф  министрлығы. 2005.

3. Башҡорт теленән электрон һүҙлектәр.

1. Урыҫса- башҡортса һүҙлек (УраксинЗ.Г. Русско- башкирский китабы буйынса төҙөлгән)

2. Аңлатмалы һүҙлек. УраксинЗ.Ғ.

3. Орфография һүҙлеге. Суфьянов Н.Ф.

4. Дөйөм һүҙлек.

Туған (башҡорт) телдән һәм әҙәбиәттән

тематик планлаштырыу

III класс, йылына – 136 сәғәт

Аҙнаға 4 сәғәт иҫәбенән

Туған (башҡорт) телдән һәм әҙәбиәттән

календарь –тематик планлаштырыу

III класс, йылына – 136 сәғәт

Аҙнаға 4 сәғәт иҫәбенән