Чирiмнiн онi - чахайахтар ( Цвет моей земли -цветы)
план-конспект урока по теме

Уроктыӊ  этаптары

Ӱгретчініӊ тоғызы

Ӱгренҷілерніӊ тоғызы

1.Тимненiс  тоғыс (1 мин.)

-Изеннер! Чалахай  часхы  кӱннеӊ, олғаннар! Пістіӊ  пӱӱн  олаӊай  урок нимес. Урокта  аалҷылар, оларнаӊ  изеннезіӊер, кӱлінібізіӊер.

-Одырыӊар, тоғынып  пастирбыс!

Класс урокха  тимненче

Сағыстарнаӊ  ӱлезері.

Кӧрчелер.

Нандырчалар.

Адапчалар: кӱн  чахайағы, хой  порчозы…

Уроктыӊ пӧгіннерін  искірчелер.

Нандырчалар

Адапчалар: кӱн  чахайағы …

Сӧстіг  тоғыс толдырчалар. Ӧмелердеӊ  соон  сӱрістіре  хада  ӧтіг  хығырчалар.

2. Наа темаа кіріс. (3мин.)

Ӧмелерде  тоғыс. (3 мин)

- Олғаннар, уроктыӊ темазын  піліп  алар  ӱчӱн  слайдтарны  кӧріп, хакас чоныныӊ сарынын  истіп  алаалар.(1-32 слайд)

-Хайди  сағынчазар, нимедеӊер  піс  пӱӱн  чоох  апарарбыс?

(чахайахтардаӊар)

-Чахайахтар  олар  хайдағ?

-Хайдағ  ӧӊніглер  олар?

-Пістіӊ  чирібісті  аймах –пасха  ӧӊніг  чахайахтар  пар.

- Пӱӱн  урокта  піс  чахайахтардаӊар  чоох  апарарбыс. Уроктыӊ  темазы «Чирібістіӊ ӧӊі – чахайахтар».

-Хайди  сағынчазар, олғаннар  ниме піліп аларға кирекпіс пӱӱнгі урокта?

Хыйғаҷахтар, пу  урокта  піс чирібістегі  чахайахтардаӊар  оларныӊ тузаларынаӊар  піліп  аларбыс. Хайда,хайди  олар  ӧсчелер, наа  сӧстерні  пазып  ӱгренербіс. Хайди  чахайахтарны ал халарға, хайраллап  аларға  сағынарбыс.

- Хайдағ хакас чирінде  ӧсчеткен  чахайахтарны  сірер  таныпчазар?

- Пістіӊ  чирібіс пай  аймах- пасха  чахайахтарға, аннаӊар  піске                     кирек  оларныӊ  аттарын  пілерге.

Чахсы  піліп  алар  ӱчӱн  сӧстіг  тоғыс  толдырчабыс.

 Стол  ӱстӱнде  чахайахтарныӊ  сомнары,  оларны  кӧріп, сӧстіг  тоғыс  толдырчазар, сӧстерні  сӧстіксер пасчазар.

1-ғы ӧме

Хой  порчозы – подснежник

Сиӊне – марьин корень, пион

Хандых-кандык

Хабо оды – мать-и-мачеха

2-ҷі ӧме

Ат  порчозы – адонис (стародубка)

Кӱн  чахайағы – жарки

сарғай - саранка

Кӧӧк  ӧдігі – кукушкины сапожки

3-ҷі ӧме

Сибирьдегі  бруннера– сибирская  бруннера

Ӏнек  порчозы – одуванчик

Хоӊыроҷахтар– колокольчики

Аклай - ромашка

- Полған  на ӧме  сӧстерін ӧтіг паза  хада  хығырчалар.

Чахайахтарныӊ  аттарын  піс  пілчебіс. Анаӊ  андар сомнардағы чахайахтардаӊ улуғ нимес   текст пазыбызыӊар «Кізее  иӊ  кирек   чахайах» пӱдірібізіӊер (3-4 чоохтағ).. Полған на ӧме чахайахтарын  арачылир.

3.Ӧмелерде тоғыс

Теманы тыыдары

(4мин)

1-ғы  ӧме. Хой  порчозы – сибер  чахайах. Хойлар  порчоны имге  чіпчелер, оларныӊ ит-ханында  харчыхтаӊ  тоғыр им порчодаӊ тоғынылча. Порчо  асхынах  чуртапча, нинҷе-де ле  кӱн   чуртапча

2-ҷі  ӧме. Кӱн  чахайағы – чарых, ӧӧн  чахайах  пістіӊ  республикада. Кӱн  чахайахтары часхызын чарылчалар. Олар  чирдегi  кӱніҷегестерге  тӧӧйлер. Пістіӊ городыбыстыӊ  гербiнде  кӧзіділ  парған.

3-ҷі  ӧме. Аклай   чахайах – арығ  чахайах. Аклай  орыс чоныныӊ  чир – чайааныныӊ символы  полча.

- Хайдағ  ӧменіӊ  чахайағы, иӊ кирек, олғаннар?

Прай  чахайахтар  чир ӱстӱнде  сіліглер, ӧӊніглер  паза  тузалығлар, прайзы  киректер.

Идер  тоғыс: Полған на ӧмее  сиспек  пирілче. Нандырығ  пазл чыып алза, табарзар.                              

1-ғы ӧме –  Хазыӊнар  аразында  ӧсче,

Кӱн  хараана  ӧрінче

Хызыл  сарығ  ол  ӧӊніг

Хызыл  книгаа  ол  кірче       (кӱн  чахайағы)

2-ҷі ӧме -    Тағларда  ол  чурттығ,

Хосхар  айында  ол  тӧреен  кӱнніг.

Тадылығ  чызынаӊ  ол  хаҷан  даа,

Хойларны  тойға  ол  хығырча  (хой  порчозы)

3-ҷі  ӧме - Ах кӧгенек кис салып,

Чазыда  чайхал  турча.

Ортызында  кӱн  салып,

Паарсас пiске  сыйлапча (аклай)

Сірер олғаннар  пілчезер кӱн  чахайағы  хакас  чоныныӊ иӊ  ӧӧн  чахайағы полча.

Пазл ойын  оӊдайынҷа  сиспекке  нандырығ  таапчалар.

 Полған на ӧме  чапчаӊ  тоғынча. Сиспекті толдыразынаӊ ,ӧтіг   хығырчалар.

Тоғынчазар.

-Хайдағ  чахайах  орыс чоныныӊ ӧӧн  чахайағы  полча?

(ромашка – аклай)

Паза  сірер  пілерге  кирексер аклай чахайах  Сӧбіре  ӱлӱкӱнніӊ  символы  полча. Ол  ӱлӱкӱн  от  айыныӊ  8-ҷі  кӱнінде  таныхталча. Аны 2008  чылдаӊ  сығара  ӱлӱкӱннепчелер.

Полған  на ӧме тимненче арачылирға позыныӊ чахайағын.

Уроктыӊ салтарлары(2 мин)

- Парлар, олғаннар, Хызыл  книгаа  кір  парған  чахайахтар.

Хайдағ  книга олғаннар «хызыл»  тіп  адалча?  Ноға  ол книганы сығарғаннар?

 Кӧӧк  ӧдігі, сибирьдегі  бруннера, кӱн  чахайағы, хандых паза даа  пасхалары Хызыл книгаа  кір парғаннар.

Сағыстарыӊныӊ  ӱлезіӊер ниме идерге  кирек  чахайахтарны  хайраллап  алар  ӱчӱн

. - Пос  чирін, чир-чайаанын, кибірлерін хайраллап  алар ӱчӱн ӱгренгені асхынах. Тӧреен  чирібісті, ӧзімнердi,  аӊ-хустарыбысты  хайраллап аларға  кирек, поғдархирға  кирек, улуғлирға  кирек.

Нандырчалар.

Паалағлар турғызары (1мин)

Ибдегі  тоғыс

Ӱгретчініӊ салтарлары

Пӱӱн  урокта  хайди  сағынчазар  тоғынғабыс .Уғаа  чахсы. Хыйғаҷахтар  прайзы.

Ибде  чахайахтардаӊар  кибелістер  таап, ӱгрен  килерге. Хынған  чахайахты  хоостап   килерге.

- Чахайахтарыӊны  сулейкезер  салып, пір  чоохтағнаӊ  уроктаӊар  чоохтаныбызыӊар.

-Олғаннар, мин сағынчам,пӱӱнгі  урок  тиктеӊ нимес  иртті. Сірер  чирібістіӊ  чахайахтарынаӊар  наа  пілістер  алып  алдар. Мин сағынчам,пу  пілістер  сірерге  чуртаста  туза поларлар.

Олғаннар  дневниктерінзер  паалағлар  турғызып, ибдегі  тоғыс  пасчалар.