Творческая работа "Билгтя орк-бюл"
методическая разработка (5 класс) на тему

Марhан: «Билгтә өрк-бүл» ( Цаhан Сарин авъясд нерәдгдҗәнә).

Күсл: өрк – бүлдән Цаhан Сарин авъяс, урн  үгин зөөр олзллhн, боорцгин нерд, чинр медүлх, сурһмҗ өгх,  хальмг келәрн күүндх, келән ясрулх, байҗулх.

 Марhана теткүл: олн-зүсн боорцг, күүкдин зурсн зургуд, компьютер, көгҗм, олн-зүсн өӊгтә цаасн, хәәч, фломастер,  Күндллhнә hашгуд.

Марhана орлцачнр: 5-7-гч классин сурhульчнр өрк – бүлтәhән (эк-эцкнр, аав-ээҗнр, ахнр-дүүнр).

Марhана йовуд:

1. Хальмг айс соңсгдна, “Иткл” гидг баһчудын багин билг-эрдм үзүллһн. Презентац.
2. Орлцачнр, гиичнр орман эзләд сууцхана, ширә деер боорцгуд, хальмг цә, шикр-балта бәәнә.

3.  Багш. Мендллһн.    Йөрәл.

                      Күндтә аавнр-ээҗнр, эк-эцкнр, күүкд-көвүд!

                           Суусарн байн болҗ,

                            Əмәрн өнр болҗ,

                            Аһрусарн олн болҗ,

                            Дән - даҗг уга,

                            Гем - шалтг уга,

                            Өрк-бүлтәһән, элгн-садтаһан

                            Оньдин дөрвн цагт

                            Амулң менд бәәтн!

Эн җилмүдт Хальмг Таңһчд хальмг келән, авъясан өөдлүллһнә, делгрүллһнә кергт ик оньг өггдҗәнә. Тиигәд мана школд олн – зүсн марһан, керг-үүл давулгдҗана. Теднә дунд эндрк  мана марһан  «Билгтә өрк-бүл» болҗана.

Марһана гешүд көдлх (нер - усынь келх).

Мана марһана  йовуд:

1. Өрк – бүлтәһән таньлдлһн (визитка, 3-5 минут, өрк – бүлиннь, унг-тохминнь тускар презентац чигн олзлна).
2. Өрк-бүл болһна нерәдлһн (цааснд бичәтә боорцгин нер шүүҗ авна «Целвг», «Тоhш», «Җола», «Кит», «Хорха боорцг», «Хуцин толhа», н.ч.).
3. Йөрәлин марһан.

Сурhульч 1:

Шугран В.      Һуйр элдәд,                 Боорцг, боорцг,

                        Һал шатанав.               Бол, бусл,

                        Бичкн күүкән                      Тоста, шикртә,

                        Борцгар тоонав.          Тоһш зүстә.

                  Өрк-бүл болһн шүүҗ авсн боорцгин чинр-янзинь келҗ өгх.

      Йөрәл тәвтн! 

     Хальмг улс ямаран чигн керг – үүл йөрәләр эклдмн.

Йөрәл гисн –сәәхн,

Йоста сәәни үндсн.

Өрк – бүл болһн өгсн нег төрәр (Цаhан Сарин, цәәhин, гиичин, шин хувцна, бичкдүдин, хаалhин, хүрмин, н.ч.) йөрәл келҗ өгх.

       4.  «Үгин урлдан». 

Сурhульч 2: Бадм-Хааhин И.С., шүлгч, багш хальмг келнә тускар иим сәәхн шүлг бичсмн.

                                 «Родной язык».

                        Воспетый  Пушкиным  калмык                                                                                                    

                        Да не будет мертвым  твой язык!

                        Когда на нем все будут рады

                        Беседовать – лучше нет награды.

                        Коль чудо жизни станем мы беречь,

                        В чреде времен не иссякнет наша речь.

                        Уходит сумрак. Горит рассвет.

                        Язык, как солнце излучает свет.

                        И вновь шумит зеленая листва

                        На дереве народного родства.

Өрк – бүләс  нег күн  хальмг келнә тускар эврән бичсн шүлг (хальмгаhар, орсаhар чигн) келҗ өгх.

 Тер хоорнд өрк-бүл болһн олн-зүсн өӊгтә цаас, меддг шүлгүд, үлгүрмүд, йөрәл олзлад, hарин, билгин эрдмән үзүлх. Өгсн төрәр  проект тогтах.

(Үлгүрнь: «Өрк-бүл», «Цаһан Сар», «Хавр», «Школ», «Дегтрин саң», «Теегин аңгуд»). Һәәхүл кеhәд, проектан харслhн. Ге

        5. «Үлгүрмүдин марһан», үлгүрин нег әңгинь би келнәв тадн хойрдгч әңгинь күцәҗ келтн (селәдәр келх).

1.  Орчлң нарар гегәрдг,

 күн эрдмәр гегәрдг.

3. Ноха угад, hаха хуцдг.
4.    Зун үкртә болхар, зун иньгтә бол.
5. Садта күн, салата модн.
6. Күн дөӊгәр, шовун далвагар.
7. Алтн шорад даргддго.
8. Тенг күн сурhхдан дурта, ухата күн сурхдан дурта.
9. Сурhульд көгшн уга.
10. Цә шингн болвчн, идәни дееҗ болдг.

11.  Мал асрхла, амн  тоста.

12.  Сурhмҗиг - әмтнәс авдг, ухаг - үлгүрмүдәс авдг.

13.  Экин седкл үрнд, үрнә седкл көдәд.

14.  Салькн хурдн, салькнас санан хурдн.

15.  Тәрсән хурадг, өгсән авдг.
16.  Келән hолсн күн, экән hолснла әдл.

             6. “Хальмг дуд”. Өрк болһн гертән белдсн нег ду дуулҗ өгх.

Сурhульч 3: Тиигәд мана марhан төгсв. Гешүд 4-5 минутд ашлвр һарһх.  Мадн болхла, цуг орлцачнрт ик гидг ханлтан өргҗәнәвидн. Мана хальмг келн – мана hарт! Хальмг келәрн күүндтн, дуултн, келтн. «Энтн мана hольшг, хурц, мергн, өвкнрин авъяста, сәәхн, төрскн келн», - гиҗ эндр тадн әрүн седкләсн медүлснь лавта.

7. Гешүд ашлвр һарһна. Күндллhнә hашгудар, белгүдәр дииләчнриг  ачлна, номинацар бас темдглнә: «Дууч өрк – бүл», «Йилhән сән хальмг келтә өрк – бүл», «Уӊг-тохман меддг өрк – бүл», «Йөрәлч өрк – бүл». Зурган цокллhн.

Белдснь: Гаряева М.Н., хальмг келнә багш,

Яшкулын олна дундын школ.

Пояснительная записка.

    Данный конкурс  «Билгтә өрк-бүл», посвященный празднику Цаган Сар, можно использовать как внеклассное мероприятие среди учащихся 5 - 6 классов  и их семей.

Цель конкурса: развитие и сохранение калмыцкого языка, проявление уважительного отношения к старшим, почитания традиций и обычаев калмыцкого народа, знание устного народного творчества, поощрение знатоков калмыцкого языка, устного народного творчества, начинающих авторов.

    Для успешного проведения конкурса организаторам следует провести небольшую подготовительную работу.

      Классные руководители, учащиеся 5 – 6 классов  оповещаются заранее (дата, время, этапы конкурса), в фойе школы повесить объявление, участники заранее готовят домашнее задание.

   Организаторы, с помощью активистов школы (или ответственного класса) и Совета «Родной язык» должны:

- заранее провести ярмарку, на вырученные средства испечь борцоки разных видов («Цаhан Сарин боорцгуд»), купить дипломы и подарки для поощрения;

-  украсить зал рисунками, стенгазетами учащихся по теме «Мини өрк-бүл», «Төрскн келн», «Цаhан Сар»;

-   приготовить цветную бумагу, картинки, фломастеры, ножницы, ½ часть ватмана;

- подготовить сценарий;

- создать жюри конкурса.

   В данной методической разработке используются разные виды современных технологий: ИКТ, презентации, видеоролики, мини – проекты, развитие речи.

     Методическая разработка поможет в работе учителям калмыцкого языка и литературы, воспитателям национальных классов в изучении родного языка, почитания обычаев калмыцкого народа,  сплочении классных коллективов, поднимет духовную ценность семьи, выявлению одаренных детей.  При непосредственном общении с носителями калмыцкого языка, учащиеся смогут понять - насколько богат, лаконичен, меток, красив наш родной язык!