"Нилхин туск авъясмуд"
методическая разработка (8 класс) на тему

Нилхин туск авъясмуд
(нәр-наадн)

Күсл: Нилх төрснә өмн, төрснә хөөн бәрдг олн – зүсн авъясмуд ахрар келҗ, наадар дамҗулҗ үзүлх.

Кергтә юмс: ишкә гер дотр бәәдг өлг-эд, наадһа, хальмг цә, боорцг.

                                                                         Йовуд.

Давулач 1: Мендвт, күндтә мана гиичнр!

                Эндр, бидн, нилх төрхин ɵмн, тɵрснǝ хɵɵн бǝрдг олн – зүсн авъясмуд ахрар келҗ, наадар дамҗулҗ үзүлхǝр бǝǝнǝвидн. «Экин седкл үрнд – үрнǝ седкл – кɵдǝд» гиһǝд кезǝнǝ келчксн үлгүр эндр ɵдр күртл чинрǝн гееһǝд уга.

Давулач 2: Эк үрнǝ тɵлǝ бǝǝдг. Үрнǝннь тɵлǝ кесг авг – бǝрц, авъясмуд медх зɵвтǝ.

1. Саата Бер гүүҗ йовсн туула тал хǝлǝдго, үрн туула урлта болх гиҗ ǝǝдг.
2. Давс үүлдго, үрн цагасн ɵмн һарч одх гиҗ ǝǝдг.
3. Деес алхдго, киисндǝн орагдг гиҗ ǝǝдг.
4. Сүк кɵлǝрн алхдго, үрнǝ җирһлднь күнд йовдл харһдг.
5. Һарад уга бичкнд урдаснь юм нерǝдҗ авдго.

Давулач 2: Саата Бер хот эдллһнд бас цер бǝрдг бǝǝҗ.

6. Солю хот идшго (чонын махн, темǝнǝ махн),
7. Əмтǝхн хот идшго, үрнǝ чирǝд шарх һарх.
8. Заһс идшго: бичкнǝ нүднь бүлтхр болх гиҗ йорлдг.

          (Күүкдин уульлһн) эцкнь һарад махлаһан шивнǝ.

9. Бадминас кɵвүн һарв! –
10. Үрн Һарсна хɵɵн кергтǝ юминь хулдҗ авдг.
11. Һарсна хɵɵн чигн бичкнд дала юм авдмн биш.
12. Бичкнд авсн дала юмн дǝн болдг.

Давулач 1: Үрн тɵрснǝ хɵɵн  үрǝн бас юмнас саглдг.

13. Ноха миисǝс саглдг, бичкн юмн ǝǝһǝд чочдг.
14. Бичкн тал хǝлǝҗǝһǝд макдмн биш.
15. Күүнǝ нүдн күрдг.

Давулач 2: Һарсн нилхиг уһадг йоста. Кезǝнǝ нилхиг эмгн күн уһадг бǝǝҗ.

Ээҗ – Уснднь эгл давс тǝвдг – махмуднь чаңһрх гиҗ келдг.

           Уһачкад саңгин идǝһǝр ǝрүслдмн. (Эвелина зажигает саңгин идǝн)

16. Ɵмнк җирһлиннь килнц ǝрлһҗǝх темдг.

Давулач 1: Нилх тɵрǝд тав – зурһа хонлха нер ɵгдг.

17. Нилхт нер ɵглһн байрта йовдл.
18. Күүнǝ нерн эврǝннь җирһлд нɵкд – тусан күргдг.

Давулач 2: Кезǝнǝ хальмгуд һарсн үрндǝн ээҗ – аавиннь нер ɵгдго бǝǝҗ.

Яһад гихлǝ тер нердиг бер келшго болҗана. Хадмлад, хадминнь нериг бас                  келдго авъяс бǝǝсмн.

19. Зǝрминь зурхачар нер ɵгүлдг, зǝрмдǝн ээҗ – аавнь нер гидг бǝǝҗ.

Аав – Би ачдан эврǝн нер ɵгнǝв. Мини ачин нерн Утнасн болг. Ут наста болтха!

Ээҗ – (ɵвдг деерǝн суулһчкад) Чини нерн Утнасн – 3 дǝкҗ.

Давулач 1: Эврǝн нерǝн медҗ ɵрǝл келх) – Мини му ачин

                                                   Авсн нернь ɵлзǝтǝ болтха,

                                                   Цаһан хаалһта болҗ,

                                                   Ардаснь олн дүүнр дахулҗ,

                                                   Аав – ээҗинь нер дуудулҗ,

                                                   Ɵлзǝтǝ үрн болҗ ɵстхǝ!

(Эк ду дуулад, көвүһән унтулна)

18.Өөрхн элгнь  мал заадг.

19.Би авһнь ачдан  унһ зааҗанав.

20.Би ик наһцхнь туһл зааҗанав.

21.Би күргн ахнь хурһта хө зааҗанав.

Эк (цә өгчәнә) – Мана көвүнә малынь йөрәтн.

                Ээҗ- Мана ачин малнь,

                 Олн болҗ, тег дүүрч,

                 Дала-нала болҗ,

                 Эврә бийнь өсҗ-босҗ,

                 Гем-шалтг уга,

                 Амрч-җирһҗ йовхиг,

                 Олн бурхд хәәрлтхә!

22. Хүрмд ирсн улг белгтә ирдг. Белгин тоод бәрнә орна.

Давулач 2: Бәрнәг зах угаһар кедг болвчн, гиҗг тустнь захин ормд кенчр кизәр шиднә. Захта хувцн чинртәд тоолгдна “Күн ахта- девл захта” гидг.

23. Нилхд нер ɵгсн ɵдр мелǝллһнǝ хүрм кенǝ

24.Кɵвүндǝн нерǝдǝд ду дуулый?        Дуулый, дуулый.

25.Би, ээҗнь бас дуулнав.                     Дуултн, дуултн,ээҗ (ямаран сǝǝхн дун)

26.Ода би ачдан дуулнав.                     Дуултн, дуултн, авһ

27.Ода би, дуулнав.                             –Дуул, дуул Кирсан. (ямаран сǝǝнр дуулдг кɵвүн)

                                   (бичкнǝ уулльһ, эк һартан авх)

Давулач 1: Һарсн үрн җил болтл үснднь һар күрдмн биш.

Давулач 2:Җил болхла наһцхнь үснднь һар күрлг.

                                   (хǝǝч улан зǝңгдǝһǝр боочкад, ааһта цаһан идǝн, хадг)

Эцк-(наһцхинь ɵмн зогсад) - Та, алдр, үс тǝǝрч хǝǝрлтн.

27. Кɵвүн үриг барун заһрмгаснь, авад хǝǝчлнǝ.

    (үсинь тавг деер, хадг эзнднь)

29.Цаһан хадг кɵвүнǝ эцкднь. Кɵвүн үрǝр байн болтн!

28.Үсинь хайдм биш. Улан шар ɵңгтǝ кенчрт бооһад оркчкна.

                      (цаһан идǝ хуваһад ɵгнǝ, наһцхнь цɵрǝл тǝвнǝ)

                                                                Мана му зееһин

                                                                Орань цаһан буурл болҗ,

                                                                Аавиннь нас наслҗ,

                                                                Алтн торһ хадһлҗ,

                                                                Ээҗиннь нас наслҗ,

                                                                Эрднин торһ хадһлҗ йовтха!

Давулач 1: Нилхиг зɵвǝр ɵстлнь юунас болвчн хǝлǝҗ, асрхмн болҗана. Нилхин, бичкнǝ авъясмуд орн. Əдниг медҗ авхла йир сǝн болх гиҗ санҗанав.

Давулач 2: Иигǝд кергǝн тɵгсǝҗǝнǝвидн.

                   Йɵрǝл:   Ирсн тадн болвчн,

                                 Ирүлсн мадн болвчн,

                                 Кеҗǝх кергǝн кемтг уга күцǝҗ,

                                 Эрүл-менд байрта-бахта бǝǝхиг,

                                 Олн деедс евǝх болтха!

Давулач 1:Менд байрта харһий!