Ачык дәрес
план-конспект урока (5 класс) на тему

Максат:"Фонетика", "Орфоэпия" буенча үтелгән материалны укучыларның ничек үзләштерүләрен күзәтү, нәтиҗә ясау; өйрәтелгән кагыйдәләрне практикада куллана белү; туган телгә мәхәббәт тәрбияләү, дуслык кадерен белергә өйрәтү, әхлак тәрбиясе бирү.

Дәреснең төре: йомгаклау дәресе

Дәреснең тибы:дәрес-сәяхәт

Җиһазлау: Дәрескә презентация,биремле карточкалар, башваткычлар

Дәрес барышы.

I.Оештыру моменты.Дәреснең темасы, максаты белән таныштыру.

-Исәнмесез, укучылар!Хәерле көн!Әйдәгез бер-беребезне сәламләп алыйк әле!

Хәерле көн, уң күршем!

Хәерле көн, сул күршем!

Хәерле көн, дусларым!

Хәерле көн, кунаклар!

 Без бүгенге дәрестә“Фонетика", "Орфоэпия" буенча үтелгән материалны ничек үзләштерүегезне, өйрәнелгән кагыйдәләрне дөрес  куллана белүегезне тикшерербез.Аның өчен мин сезне сәяхәткә чакырам.

II. Белемнәрне актуальләштерү.

-Сез төркемнәрдә утырасыз,бер-берегезгә ярдәм итешеп,бердәм рәвештә эш алып барырбыз дип уйлыйм. Әгәр дә биремнәрне төгәл үтәп барсак, төрле шәһәрләр аша узарбыз, ял паркында булырбыз һәм Дуслык шәһәренә килеп чыгарбыз. Сәяхәткә кузгалгачы, без сезнең белән телдән сорауларга җавап биреп китик. Һәм менә шушы автобус белән юлга чыгарбыз.

"Фонетика"темасы буенча сорауларга телдән җавап бирү.

1 ) Фонетика нәрсәне өйрәнә?

2) Орфоэпия нәрсәгә өйрәтә?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

-Яхшы, укучылар,сорауларга уңышлы җавап бирдегез.Ә хәзер сәяхәткә кузгалыйк, юлларыбыз хәерле булсын!

III.Төп өлеш.

Сузык авазлар шәһәре.

1 бирем( язмача). Матур язу.

1 төркем.

Арткы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләргә - бер сызык, алгы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Тугры дус - җанлы хәзинә.

2 төркем.

Иренләшкән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына - бер сызык, иренләшмәгән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Йөз сум акчаң булганчы,йөз дустың булсын.

Тартык авазлар шәһәре.

2 бирем( телдән).

1  төркем.

-Ничә тартык аваз бар? (28).

-В хәрефе нинди авазларга билге булып йөри?

 2 төркем.

-Тартыклар, ясалу урыннарынан чыгып, нинди төрләргә бүленәләр ?

(9 төргә).

-ң тартыгы сүзнең кайсы җирендә килә алмый?

Сингармонизм законы биеклеге.

3 бирем( язмача). (биремне язмача үтә һәм бирелгән җөмләләрнең, мәкальләрнең мәгънәләрен телдән аңлат).

Карточка№1

1 төркем.

Сингармонизмның I төрен аңлат. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзне тап.

Кешенең иң зур байлыгы - чын дусты.Китап - чын дустың синең.

Карточка№1

2 төркем.

Сингармонизмның II төрен аңлат. Мәкальдән мисал китер.

Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. Татлы сүздән тел корымый.

Ял паркы.

Физкультминутка.

4 бирем.Артык сүзне табарга.

а)авыл, савыт, завод, тавыш;

ә)чаңгы, нарат, күңел, зәңгәр;

б) һәрбер, халык, һәйкәл, һәм;

в)өстәл, почмак, үрдәк, дәфтәр.

5 бирем.Буталган хәрефләр:

1 төркем.

к,у,ы,у,ч,т,ы;

у,т,к,а,н,р.

2 төркем.

р,у,ы,н,д,к,ы;

 р,у,м,н,а.

6 бирем. "Ун,син кайда?" уены (тактада)

-без аңа утырабыз   у- -н- - -(урындык)

-без аның белән уйныйбыз у-н- - -(уенчык)

-ул безгә еш килә - ун- -(кунак)

-жирафның ул озын -у-н (муен)

-анда агачлар күп у- - -н (урман)

-ул безне елата -у- - н (суган)

-аның колаклары озын -у-н(куян)

7бирем. Кисмә хәрефләр.

 Бирелгән авазларның парларын әйтегез һәм бер сүз килеп чыгар.

1төркем.

Борын тартыгы-[м]

-[а] авазының нечкә пары- [ә]

-[г] авазының саңгырау пары-[к]

-[д] авазының саңгырау пары-[т]

-[а] авазының нечкә пары-[ә]

-[б] авазының саңгырау пары-[п]

2 төркем.

-[т] авазының яңгырау пары-[д]

-[а] авазының нечкә пары-[ә]

- калтыраулы парсыз яңгырау тартык -[р]

-[ы] авазының нечкә пары -[е]

-[з] авазының саңгырау пары-[с]

- Әйдәгез, хәзер килеп чыккан сүзне укыйк инде?

- Бик дөрес, мәктәп һәм дәрес сүзләре барлыкка килде.

8бирем. Телдән җөмлә төзү.

-Инде бу сүзләрне кулланып, үзебезнең мәктәп турында телдән җөмләләр төзеп карыйк.

9 бирем.Соңгы  иҗеге –мак булган 6хәрефтән торган сүзләр язарга.(Такмак,шакмак,тукмак,башмак,бармак,кармак).

Фонетик анализ тукталышы.

Карточка№2

1төркем.

Болыт, юкә сүзләренә фонетик анализ ясарга.

Карточка№2

2төркем.

Сөлге, яра сүзләренә фонетик анализ ясарга.

V. Йомгаклау.

Дуслык шәһәре.

• Без сезнең белән барлык биремнәрне дә уңышлы үтәп бардык.Әлбәттә,безгә бергә төркемнәрдә эшләү җиңеллек бирде һәм без сезнең белән максат итеп куйган Дуслык шәһәренә барып җиттек.Мин сезнең һәрвакыт дус-тату булуыгызны телим.Дәрестә генә түгел, һәрчак бер-берегезгә ярдәмчел булыгыз.

   1.Өй эше бирү.Биремле карточкалар.

   1.Нәтиҗә ясау.

   2.Билгеләр кую.

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 )Нәрсә ул фонетика?

2)Нәрсә ул орфоэпия?

3)Ничә сөйләм органы бар?

4)Нинди сөйләм органнары бар?

5)Авазлар нинди ике зур төркемгә бүленә?

6)Нинди авазлар тавыш ярдәмендә ясала?

7)Нинди авазлар тавыш һәм шау ярдәмендә ясала?

8)Нинди авазлар шау ярдәмендә генә ясала?

9) [м], [н],[ң]-нинди авазлар дип атыйлар?

10) Нәрсә ул иҗек? Нинди иҗекләр була?

1 төркем.

Арткы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләргә - бер сызык, алгы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Тугры дус - җанлы хәзинә.

2 төркем.

Иренләшкән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына - бер сызык, иренләшмәгән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын.

1 төркем.

Арткы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләргә - бер сызык, алгы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Тугры дус - җанлы хәзинә.

2 төркем.

Иренләшкән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына - бер сызык, иренләшмәгән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын.

1 төркем.

Арткы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләргә - бер сызык, алгы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Тугры дус - җанлы хәзинә.

2 төркем.

Иренләшкән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына - бер сызык, иренләшмәгән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын.

1 төркем.

Арткы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләргә - бер сызык, алгы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Тугры дус - җанлы хәзинә.

2 төркем.

Иренләшкән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына - бер сызык, иренләшмәгән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын.

1 төркем.

Арткы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләргә - бер сызык, алгы рәт сузыкларын белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Тугры дус - җанлы хәзинә.

2 төркем.

Иренләшкән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына - бер сызык, иренләшмәгән сузыкларны белдерүче хәрефләр астына ике сызык сыз.

Йөз сум акчаң булганчы, йөз дустың булсын.

1  төркем.

-Татар телендә барысы ничә тартык аваз бар?

-В хәрефе нинди авазларга билге булып йөри?

 2 төркем.

-Тартыклар, ясалу урыннарынан чыгып, нинди төрләргә бүленәләр?

-ң тартыгы сүзнең кайсы җирендә килә алмый?

Карточка№1

1 төркем

Сингармонизмның I төрен аңлат. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзне тап.

Кешенең иң зур байлыгы - чын дусты. Китап - чын дустың синең.

Карточка№1

2 төркем.

Сингармонизмның II төрен аңлат. Мәкальдән мисал китер.

 Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. Татлы сүздән тел корымый.

Карточка№1

1 төркем

Сингармонизмның I төрен аңлат. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзне тап.

Кешенең иң зур байлыгы - чын дусты. Китап - чын дустың синең.

Карточка№1

2 төркем.

Сингармонизмның II төрен аңлат. Мәкальдән мисал китер.

 Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. Татлы сүздән тел корымый.

Карточка№1

1 төркем

Сингармонизмның I төрен аңлат. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзне тап.

Кешенең иң зур байлыгы - чын дусты. Китап - чын дустың синең.

Карточка№1

2 төркем.

Сингармонизмның II төрен аңлат. Мәкальдән мисал китер.

 Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. Татлы сүздән тел корымый.

Карточка№1

1 төркем

Сингармонизмның I төрен аңлат. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзне тап.

Кешенең иң зур байлыгы - чын дусты. Китап - чын дустың синең.

Карточка№1

2 төркем.

Сингармонизмның II төрен аңлат. Мәкальдән мисал китер.

 Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. Татлы сүздән тел корымый.

Карточка№1

1 төркем

Сингармонизмның I төрен аңлат. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзне тап.

Кешенең иң зур байлыгы - чын дусты. Китап - чын дустың синең.

Карточка№1

2 төркем.

Сингармонизмның II төрен аңлат. Мәкальдән мисал китер.

 Сөйдергән дә тел, биздергән дә тел. Татлы сүздән тел корымый.

1 төркем.

к,у,ы,у,ч,т,ы;

у,т,к,а,н,р.

2 төркем.

р,у,ы,н,д,к,ы;

 р,у,м,н,а.

-без аңа утырабыз   у- -н- - -

-без аның белән уйныйбыз у-н- - -

-ул безгә еш килә - ун- -

-жирафның ул озын -у-н

-анда агачлар күп у- - -н

-ул безне елата -у- - н

-аның колаклары озын -у-н

Карточка№2

2төркем.

Сөлге, ярасүзләренә фонетик анализ ясарга.

-без аңа утырабыз   у- -н- - -

-без аның белән уйныйбыз у-н- - -

-ул безгә еш килә - ун- -

-жирафның ул озын -у-н

-анда агачлар күп у- - -н

-ул безне елата -у- - н

-аның колаклары озын -у-н

1төркем.

Борын тартыгы

-[а] авазының нечкә пары

-[г] авазының саңгырау пары

-[д] авазының саңгырау пары

-[а] авазының нечкә пары

-[б] авазының саңгырау пары

2 төркем.

-[т] авазының яңгырау пары

-[а] авазының нечкә пары

- калтыраулы аваз

-[ы] авазының нечкә пары  

-[з] авазының саңгырау пары

Карточка№2

1төркем.

Болыт, юкә сүзләренә фонетик анализ ясарга

-Борын тартыгы

-[а] авазының нечкә пары

-[г] авазының саңгырау пары

-[д] авазының саңгырау пары

-[а] авазының нечкә пары

-[б] авазының саңгырау пары

-[т] авазының яңгырау пары

-[а] авазының нечкә пары

- калтыраулы парсыз яңгырау тартык

-[ы] авазының нечкә пары  

-[з] авазының саңгырау пары