разработка урока калмыцкого языка "Горясн"
план-конспект урока на тему

            Хальмг  Таңһчин  сурһулин , сойлын

                   болн  номин  Министерств                        

2010. җил  -  Гөрәснә  җил              

      Гөрәсн - хальмг  һазрин

                       зөөр болн кеермҗ                  

              ( Мультимедийн  презентац )

                         Күцәснь : Бадмин  Нина                

                                          Городовиковск  балһсна      

                                          3 тойгта  дунд  сурһулин        

                                          хальмг  келнә  багш

Кичәлин  төр :  Гөрәсн – хальмг теегин кеермҗ .

Кичәлин  күцл : Хальмг  теегин  туск  медрлинь  сергәһәд,  гөрәсн – хальмг  теегин  зөөр  болҗахиг, юуна  учрар  мана  төрскн  күчтә,  байн  болдгинь  медүлҗ , Төрскндән  дурта  болх , эврә һазрин  зөөриг  чикәр  эдлҗ , улм   өргҗүлҗ , хадһлҗ  йовх  сурһмҗ  күүкдт  өглһн.            

Кичәлин  дөңцл: 1.  Мультимедийн  презентац.

Кичәлин  йовуд: Дассан  давтлһн:                                                                          

    Чинрлгч  нерн.                

1. Ямаран келлһнә  хүвиг  чинрлгч  нерн  гидмн ?
2. Чинрлгч  нернә  темдгүд, теднә  йилһлт.            
3. Оньдин  чинрлгч  нерн, теднә  чинрин  кемҗән.          

Шин  төр  даслһн : «Гөрәсн  -  хальмг  теегин  кеермҗ»

    Хальмг  Таңһчин  һардачин  зәрлгәр  2010 җил - Гөрәснә  җил  болҗана.                  

Эн  үгмүд  тодлҗ   автн .

Бәәрлнә   -  обитают                      

Сарвһр   -  раскилистый        

Өвр   -  рога                

Нүүдг  аң  -  кочующий                                    

Хурдн  -  скорость, быстрый, быстрота      

Үлдсн  -  оставщийся        

Туугдсн  -  движимый, передвигаемый

Далн  дууна  -  70 км.                  

Бәәр  бәрлдән  -  поединок, битва                  

Хадһлх  зөвтә  -  должны  беречь                  

Ац  мет   -      как  ветка

Негдүлх  -  соединить

Мультимедийн  презентац

 1 – гч  слайд «Кичәлин төр: Гөрәсн – хальмг теегин кеермҗ    

 2 –гч  слайд  «Хальмг  тег »

 3 – гч  слайд «Гөрәсн – хальмг теегин  кеермҗ»

 4 – гч  слайд «Хальмг  теегин оон. Эр гөрәсиг оон гиҗ келнә.»

 5 – гч слайд «Оонын өвр »

  «Оон эрәтә , салсн садын ац мет өвртә. Оонын өвр ик кезәнәс нааран кү эмндг эмин тоод орна. Урднь болхла, оонын өврәр теңгсәр йовдг  кермнд эрәс кедг бәәҗ .Оонын өвр сәәнәр шинҗлхлә, бичкн – бичкн билцгүд негдүләд кесн болҗ медгднә .»

6– гч слайд «Гөрәсн цагда хойр. Цагда гүүхләрн - экәсн ард үлдхш»

7 – гч слайд  «Оонын бәәр - бәрлдән»

8 – гч слайд  «Теегин   кеерүл »                

 «Хальмг  теегин  кеермҗ -  хурдн көлтә гөрәсд. Гөрәсн – мана һазр деер ик хол цагас үлдсн аң. Өргн теегин аһуд тедн идшлнә. Эдн нигт хурас, шүрүн салькнас әәхш. Гөрәсн көк өвстә, киитн  уста һазрт бәәрлнә. Гөрәсн нүүдг аң. Нүүҗ йовх гөрәсд хәләхлә, салькнд туугдҗ йовх өргн үүлн болҗ медгднә. Эдн частан җирн – далн дууна һазрт гүүә. Гөрәсдин  то  баһрад  йовна. Әмтн  тедниг  харсх, хәләх, хадһлх  зөвтә. Гөрәсдиг   хальмг   теегт хадһлхин  

төлә, әмтн тедниг  «Улан  дегтрт »  бичүлҗ   орулв.              

 9 –гч слайд «Хальмг  теегин  кеермҗ »                                                                                                                                              «Хальмг  теегин  кеермҗ » гидг мана үүдәсн шүлг умшлһн .                                    

                     Хальмг  теегин   кеермҗ

                     Тенд  -  энд  үзгднә.

                     Төлнь  -  цагда  нертә,

                     Өргн  теегт  идшлнә.

                          Оонын  өвр  эрәтә,

                          Билцгүд  негдүлсн  бәәдлтә.

                          Эмин  тоод  орна,

                          Оньдин  әмтнд  туслна.

                     Киитн  уста  һазрт,

                     Көк  шимтә  идгт,

                     Хурдн  көлтә  гөрәсән

                     Хальмг   теегтән үлдәхм !

                         Теднә  тооһинь   икдүлхм,

                         Төрскн  һазртан  өскхм !

                         Хәәртә   зөөрнь  болхм,

                         Хамдан  тедниг  хадһлхм !

 10 – гч слайд « Викторин »              

         1). Хальмг  теегин  кеермҗ  ямаран  аһурсн   болна ?                          

         2). Гөрәснә  тускар ю  тодлвт ?                      

             3). Гөрәсн  ямаран һазрт  бәәрлнә ?            

             4). Нүүҗ  йовх  гөрәсд  юуна  бәәдлтә  болна ?          

             5).Эн  ямаран  хурдн  аң ?            

             6). Эн  аңгин  иргчнь  ямаран ?                          

             7). Оонын  өвр  юн  болҗ  медгднә ?                

             8). Эднә  өвр  юуһарн  туста ?                

             9). Гөрәсн  юунас әәхш ?                                

            10). Эдн  юуһар  хот  кенә ?  

             11). Эдниг хальмг теегт үлдәхин  төлә әмтн  ю кех зөвтә ?

   11 - гч  слайд «Кичәлин ашлвр »

  1). Хальмг  Таңһчин  Һардачин  зәрлгәр  2010 җил  - Гөрәснә җил.

  2). Гөрәсн – хальмг теегин  кеермҗ болн  зөөр.          

  3). Өргн  теегин  аһуд  тедн  идшлнә .  

4). Гөрәсн – хальмг  теегт ик хол цагас  бәәдг  аң .                      

  5). Эн әмтнд  туста  аң.                                                                

  6). Эдниг  хальмг теегт үлдәхин, хадһлхин  төлә , әмтн  гөрәсдиг                                                                                                     харсх ,хәләх  зөвтә.

12 – гч слайд «Товчлгч  үгмүд »                                                                                           Төрскн  һазртан, хальмг  теегтән  күн  болһн дурта  болх  зөвтә. Тадн,  сурһульчнр, теегин  йиртмҗиг, эврә  һазрин  зөөриг  чикәр  эдлҗ,  улм  өргҗүлҗ,  хадһлҗ  йовхла , мана Хальмг Таңһч  улм  өсҗ ,байҗҗ  йовх .  Бәәсн  аң  - аһурсан  хәләх, хадһлх, харсх

кергтә. Гөрәсн  -  хальмг һазрин  үнтә  зөөр. Хурдн  көлтә гөрәсдиг  хальмг  теегтән  үлдәхин, хадһлхин  төлә, бидн  хамдан  эн  төрт,  мана  теегин  йиртмҗд  оньган, чидлән  өгх  зөвтәвидн !                      

13– гч слайд «Дун ( Хурдн көлтә гөрәсн )»

                Үгнь   Бадмин  Нина

 Хурдн көлтә гөрәсн                

  Хәәртә теегин кеермҗ .

   Әмтн цуһар оньган өгәд ,        

    Эднә җирһл ясрулыя .

Көлән чаңһар ишкәд ,                                                  

Кергән  шунҗ  күцәйә .                                

Хальмг теегән  шинрүләд ,            

Хамдан  менд  бәәцхәйә .                

    Ухан , седклән  негдүләд ,                          

    Уралан  Таңһчан  дахулыя .              

    Хурдн  көлтә  гөрәсән ,            

    Хальмг  һазртан  хадһлыя !          

Тәвсн  кергән  күцәһәд ,                        

Теегин  кеермҗән  икдүлйә .          

Тенд  -  энд  цагдас  гүүлдәд ,            

Төрскн  мана  байҗтха !

 Герин  даалһвр : 1.Келвр  дастн.          

 Дахуль    

1). Кичәлин  йовудар  цокгдсн  зургуд                    

1. Хальмг  теегин  аң – аһурсн .              
2. Нүүҗ  йовх гөрәсд  хәләхлә , салькнд   туугдҗ  йовх  өргн үүлн  болҗ  медгднә .                            
3. Күүндвр : « Дурта  җилин  цаг ».                      
4. Гөрәснә  туск  викторин .                  
5. Гөрәсн  әмтнд  туста  аң .                        
6. Мана  үүдәсн « Хальмг  теегин  кеермҗ »  шүлг  умшлһн .
7. Кичәлин  йовудар  хәрү  өглһн .                
8.  « Хурдн  көлтә  гөрәсн » мана  үүдәсн  ду  дууллһн .        

2). Ду  дууллһна фрагмент .

                      Викторин