Татар театрының 105 еллыгына багышланган әдәбият дәресе эшкәртмәсе.
методическая разработка (8 класс) на тему

Татар әдәбиятыннан презентацияле дәрес эшкәртмәсе.

8 сыйныф. Рус төркеме.

Дәреснең темасы: Галиәсгар Камал. “Беренче театр.”

Дәреснең максаты:  ”Кайдан нәрсә алырга?”  темасы буенча алган белемнәрне гомумиләштерү һәм тикшерү, өйрәнелгән лексиканы диалогик һәм монологик сөйләмгә кертеп укучыларның сөйләм күнекмәләрен үстерү, татар халкының сәнгате, мәдәнияте белән кызыксыну уяту һәм ихтирам хисе тәрбияләү.

Төре:  катнаш дәрес.Дәрес-театр.

Эпиграфы: Театр-яктылыкка, нурга илтә...

                                                                                Г.Тукай.

Җиһазлау: татар театрлары турында презентация , өй эшен тикшерү һәм белемнәрне актуальләштерү өчен мультимедияле презентация, дәрескә керү өчен биремнәр язылган “билетлар” , Г.Камалның “Беренче театр”комедиясеннән өзек төшкән DVD диск, театр сәнгате символикасы төшерелгән рәсем, Г.Камалның “Беренче театр” комедиясе буенча укучыларның белемнәрен тикшерү характерындагы мультимедияле эшкәртмә (тест формасында),  рәт номерлары язылган табличкалар,татар театрының 105 еллыгына багышланган китап күргәзмәсе.

Техник чаралар: интерактив такта, мультимедияле  проектор.

Дәреслек: Ф.С.Фәизова,  В.А.Яковлева,  иҗади төркем җитәкчесе Р.Р.Нигъмәтуллина “Татарча да яхшы бел”.Рус группасы, 8 сыйныф.-Казан, “Мәгариф”,2008 ел.

                                               Дәрес барышы.

I. Оештыру моменты.

Балалар сыйныф бүлмәсенә Г.Тукай сүзләренә язылган “Театр” җырының музыкасына марш басып керәләр. Бер шеренгага басалар.

Укытучы.Тормыш- театр, ә кешеләр аның актерлары.Әйдәгез, балалар бүген 45 минутка булса да кадет мәктәбе актерлары булып алыйк! Класс-сәхнә. Мин- режиссер. Дәресебезнең эпиграфы бөек Тукай сүзләре: “Театр-яктылыкка, нурга илтә”. Дәресебез 27 март- халыкара театр көненә һәм быел татар театрының 105 еллык юбилеена  багышлана. Балалар театрга билетсыз кереп буламы?

Укучылар.Юк.

Укытучы.Ул билетлар миндә, аларга рәтләр язылган. Безнең бу мәктәп театры булгач инде анда биремнәр дә бирелгән. Ә тамашачыларыбыз бүген җитәрлек. Әйдәгез алар белән исәнләшик.

Укучылар: Исәнмесез, кунаклар! Исәнмесез, укытучы апа!

Укытучы: Исәнмесез, иптәш кадетлар! Театрда үзегезне дөрес тотыгыз, кычкырып сөйләшмәгез, игътибарлы булыгыз!

(Укучылар билетларында күрсәтелгән урыннарга утыралар. Дәрес театрдагы кебек 3 акт һәм антракт формасында үтә.Өстәмә 2 укучы- компьютерда эшләүче һәм консультант .Алар укытучы белән дөрес җавапларны баллар белән билгелиләр.)

1 рәт укучылары-кыен үзләштерүчеләр.

2 рәт- уртача үзләштерүчеләр.

3 рәт- яхшы үзләштерүчеләр.

Дәрестә дөрес җаваплар баллар белән билгеләнә. 6 төр эш була.)

II. 1 акт. Белемнәрне актуальләштерү.

А)“Кайдан нәрсә алырга темасы буенча алган лексик һәм грамматик материалны гомумиләштереп кабатлау. “ Сүзләр һәм кагыйдәләр”мультимедияле презентациясе ярдәмендә үткәрелә.  Биремнәр билетларга язылган. Балалар берничә минут әзерләнгәч, слайдлар күрсәтелә башлый һәм алар  тәртип буенча сөйлиләр.

1 рәт. Исемнең тартым, килеш төрләнешен ныгыту,тема буенча үткән лексиканы кабатлау.

 Слайд № 1. Бирелгән сүзләрне һәм сүзтезмәләрне тәрҗемә итегез.

           бизәк-...    мәдәният- ...  тартма- ...  

• минем шөгылем- ...      
•  безнең шөгылебез- ...  

Слайд № 2 

• җан иясе-...        күргәзмә- ...       тәңкә- ...    
• синең тартмаң-...        
•  аның тартмасы- ...

Слайд №3

• мәгълүмат-...   сәүдә-...  
• акча янчыгы-...  
• иду в татарский театр -  татар театр... бара...

Слайд № 4 

• табылдык-...      шөгыль-...        тамашачы- ...    
• играем в татарском театре- татар театры... уйный...

2 рәт. Сыйфатның дәрәҗәләрен кабатлау. Җөмлә төзү күнегүләре.

Слайд №5    Сүзләрне тәрҗемә ит, сорауларга җавап бир.

•  бизәкле-...       тере-...      кыйбат-...
•  Нинди?- арзан-...
• Ниндирәк?- арзан... - ...
• Самый дешевый- ...

Слайд № 6 Сүзләрне тәрҗемә ит, сорауларга җавап бир.

• заманча -  ...    халыкара -...      
• кыйммәт - ...
• Нинди? - кыйбат - ...          
• Ниндирәк?- кыйбат...  - ...
• Очень дорогой - ...

Слайд  № 7

• Сүзләрне тәрҗемә ит:

       Бизәкле, тере, кыйбат, кыйммәт, арзан, халыкара, заманча.

• Синоним һәм антоним парлар тап.

Слайд № 8 

• Сүзләрне тәрҗемә ит:

бизәкле, тере, кыйбат, кыйммәт, арзан, халыкара, заманча.

• Сүзләр белән җөмләләр төзе.

3 рәт. Затланышлы һәм затланышсыз фигыльләрне дөрес тәрҗемә итү, сораулар буенча җөмләләр төзү.

Слайд №9

                             нишли?                                                  ...

Хәмзә бай           нишләде?         көлкегә кал                ...

                              нишләр?                                                 ...

очрарга-...     түзәргә-...    орышырга-...

Слайд № 10 Сүзләрне тәрҗемә ит:

     Мавыгырга-...      табарга-...           югалтырга- ...

• Җөмләләр төзе.

Слайд №11.  Сораулар куй.

•  Качарга -...            көлкегә калырга-...       әрәм итмәскә-...    

          Җөмләләрне тәрҗемә ит:

Хабибрахман спрятался за диван-...      Зря не   тратить деньги-...

Слайд №12.  Затланышлы һәм затланышсыз фигыльләрне дөрес тәрҗемә итү, сораулар буенча җөмләләр төзү.

                         нишләргә?                        ...

Театрга            нишләү?        бар            ...

                         нишләп?                            ...

                нинди?        

театрга барган тамашачы - ...

Б) Өй эшен тикшерү.

Балалар өй эшен ничек эшләгәнне аңлаталар:

1 рәт-эш дәфтәрләре, 77-78 бит, 1, 3 күнегүләр.

2 рәт-  2,4 күнегүләр.

3 рәт- 1,2,3,4,7 күнегүләр һәм “Беренче театр” өзегенең эчтәлеген сөйләү.

Өзекне сөйләгәч, аның ничек тәмамлануына игътибар итү.Балалар белән Хәбибрахманның диван артына кереп утыруын ассызыклап китү.(Каралачак өзек Хәбибрахманның качып утыру күренешеннән башлана)

III. Белем күнекмәләрне ныгыту.

А) “ Беренче театр” спектакленнән өзек карап китү. (4 мин)

Б) Сораулар буенча сөйләшү үткәрү.

-Өзектә кемнәр катнашты?

- Хәбибрахман кем ул?

- Аның хатынының исеме ничек?

- Биби кем ул?

- Вакыйга кайда бара?

- Кем өендә?

- Хәмзә бай өйдәме?

- Ул нинди кеше?

- Беренче театр куеламы?

- Хәмзә бай театрга барамы?

Кыскача нәтиҗә ясала. (Хәмзә бай-иске фикерле. Театрга каршы. Әмма театр куела. Һ.б.)

         Антракт игълан ителә.

В) “Театр” җырының музыкасы яңгырый һәм балалар презентациягә тезелеп басалар.

Слайд №1-5.

Укучы сөйли.

Беренче татар спектакле 1906 нчы елның 22 декабрендә куела. Бу көн татар театрының туган көне дип санала. Спектакль беренче театр бинасында үтә.  Бөек шагыйребез Г.Тукай театр белән тыгыз бәйләнештә була. Г.Тукай халыкны алга, мәдәни үсешкә алып баручы сәнгатьнең кирәклеген аңлый. Күп кенә әсәрләрен театрга багышлый. 1907 елда “Театр” шигырен яза.

Слайд №6.

 Укучылар “Театр” шигырен сөйлиләр.

Кыен үзләштерүче балалар шигырьнең русчасын яттан сөйлиләр.

Слайд №7.

(Укучы Г.Камал турында сөйли)

Татар әдәбияты классигы, талантлы драматург 1879 елда Казанда туа. Мәдрәсә тәмамлагач, театр һәм рәсем сәнгате белән мавыга башлый. Аның беренче әсәрләре: “Банкрот”, “Беренче театр”, “Бүләк өчен”.Г.Камал- тәрҗемәчедә. Ул М.Горький, Н.Островский, Шекспир әсәрләрен тәрҗемә итә. Г.Камал- татар театрының атасы.

Слайд № 8,9,10.

Г.Камал исемендәге  Татар дәүләт академия театры. Аның бинасы Татарстан урамында урнашкан. Театр 1922 елдан Татар дәүләт драма театры, 1926 елдан академия исемен йөртә.

Слайд № 11,12.

 К.Тинчурин исемендәге драма һәм комедия театры. Беренче спектакль 1933 елда куела. 1988 елдан Кәрим Тинчурин исемен йөртә һәм Казан шәһәрендә, Горький урамы 13 йортта эшли башлый.

Слайд № 13,14,15.

  М.Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театры.1874 елда төзелә. 1934  елда опера театры дип атала.1956 елдан М.Җәлил исемен йөртә.1941елдан  опера һәм балет , 1988 елдан академия театры дип атала башлый.

Слайд №16,17,18.

  В.Качалов исемендәге Зур рус драма театры.Ул Россиядә иң борынгы театрларның берсе.Беренче спектакль 1791 елда куела. Аның бинасы 1833 елда төзелә.1948 елдан Качалов исемен йөртә.

Слайд № 19,20.

Татар дәүләт “Әкият” курчак театры.1934 елда нигез салына. Быел театрның яңа бинасы ачылды.

Слайд № 21,22.

Яшь тамашачы театры. 1987 елда нигез салына.1991 елда Казан Татар дәүләт яшь тамашачы театры исеме бирелә.2007 елдан театрга нигез салучы, артист һәм режиссер  Габдулла Кариев исемен йөртә.  

Слайд № 23,24.

(1 укучы  класс белән М.Фәйзи исемендәге Оренбург дәүләт татар драма театры спектакленә культпоходка бару турында сөйли) . Спектакльнең исеме “Нәзер”.Ул Т.Миңнуллин әсәре буенча куелды. Автор үзе дә безнең белән  очрашуга килгән иде.

Икенче акт. Белемнәрне куллану.

А) Культпоходка баручы 2,3 рәттәге утыручы берничә бала басып кала ,ә калганнары үз урыннарына утыра.

“Без караган спектакль”  турында диалог төзү һәм тамашачылар белән әңгәмә кору

1 укучы тамашачылардан интервью ала. Ә утырган укучылар аны рус теленә тәрҗемә итәләр.(Сез кайдан? Нинди театрларда булдыгыз? Һ.б)

Нәтиҗә ясала: хәзерге  вакытта театрга йөрергә беркем дә комачауламый. Клублар, мәдәният сарайлары һәрвакыт ачык. Беренче театрдагы хәлләр бүгенге көндә кабатлана алмый, чөнки хәзер Хәмзә бай кебек иске фикерле, театр куйдырмас өчен губернаторга кадәр барып җиткән кешеләр яшәми. Аның байлыгы күп, ә акылы аз. Шуңа күрә аның улы Хәбибрахман да көлкеле һәм белемсез итеп күрсәтелә. Г.Камал халыкның белемгә, мәдәнияткә тартылуын бернинди көчләр дә туктата алмавын күрсәтә. Нәтиҗә русчага да тәрҗемә ителә.

IV.Өченче акт.Белемнәрне тикшерү. Слайд №1.

“Беренче театр” әсәре буенча тест биремнәре эшләү. 

Слайд № 2. Әсәр нинди жанрда язылган?

А.Драма

Б.Комедия

В.Трагедия.

Слайд № 3.Вакыйга кайда бара?

А.Авылда, мулла өендә

Б.Казанда, бай йортында

В.Театр бинасында

 Слайд № 4. Кайсы герой уңай холыклы?

А.Хәмзә бай.

Б. Хәбибрахман

В.Факиһә

 Слайд № 5.Төп проблемасы нинди?

А.Аталар һәм балалар

Б.Ир белән хатын

В.Халыкның яңа тормышка тартылуы 

Слайд № 6. Проблема ничек чишелә?

А.Хәмзә бай көлкегә кала

Б. Театр куелмый

В.Театрга беркем дә бармый

Слайд №7. Җаваплар буенча үз эшеңне тикшерү. Үзбәя.

V. Дәрескә йомгак ясау. Дәреснең эпиграфына әйләнеп кайтабыз. “Театр-яктылыкка, нурга илтә.” Бөек Тукайның сүзләре нәрсәне аңлата?

Укучылар. Яктылык, нур- ул киләчәк тормыш, белем, сәнгать. Г.Камал “Беренче театр” комедиясендә халыкның белемгә, мәдәнияткә тартылуын бернинди көчләр дә туктата алмавын күрсәтә. Бүген без тормышыбызны театрсыз күз алдына китерә алмыйбыз. Чөнки ул азат, мөкатдәс, бөек, хөр, киң.

Укытучы. Үткән темабыз “Кайдан нәрсә алырга “- дип атала иде. Бүгенге дәрестән чыгып бу сорауга ничек җавап бирә алабыз?

Укучылар: театрга, кинога, концертка билет алырга һәм дуслар, әти-әниләр, туганнар  белән файдалы ял итә белергә кирәк.

Консультантлар белән бергәләп билгеләр кую.

Кулланылган әдәбиятның исемлеге

 I.«Мәгариф» журналлары:

    2000 ел, №9;

    2001 ел, №4;

    2007 ел, №3;

    2009 ел, №1.

II.Китаплар:

  1. Батулла Р. “К.Тинчурин”, Казан, Татарстан китап нәшрияты,2003 ел.

  2. Гәниева Ф,Яруллина Р, Саттарова А. Справочник  “Татар  драматурглары”, Казан, Татарстан китап нәшрияты,2007 ел.(98б, 134б, 217б)

  3.Тукай Г. “Шигырьләр” Казан, Татарстан китап нәшрияты ,2011 ел.

  4.Фотоальбом “Г.Камал исемендәге театр” Казан,Татарстан китап     нәшрияты,1967 ел.

III.Презентация өчен материаллар:

 1. Беренче тапкыр татар театры куелган бинаның фоторәсеме http://www.afisha.ru/kazan/

http://img.trip-guide.ru/img/316/7358.jpg

2. Җәлил исемендәге театр бинасының  фоторәсеме http://kazan24.ru/images/news/dzal_3_original.jpg

3. Камал театры бинасының фоторәсеме http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Театр_имени_Камала.

 jpg http://www.kamalteatr.ru/tat/

4.Качалов исемендәге театр бинасының фоторәсеме

http://kzn.kassir.ru/data/2011/09/12/2068977476/2kachalova.jpg

5.Курчак театры бинасының фоторәсеме

http://img94.imageshack.us/img94/9264/ekiyat.jpg

6. Тинчурин исемендәге театр бинасының  фоторәсеме

 http://e-kazan.ru/upload/places/photo_big_82.jpg

7.Яшь тамашачылар театры бинасының фоторәсеме

http://lebed-tour.ru/tours/Kazan/exskyrsii/images/ExrursionKazan10-4.jpg