Внеклассное занятие "В мире лексики"
презентация к уроку (5 класс) на тему

Муниципалдыг бюджеттен хамаарылгалыг ниити өөредилге албан чери.

Хандагайтының ниити билигниң ортумак школазы.

Өвүр кожууннуң өөредилге черлериниң башкыларының башкылал мергежилиниң муниципалдыг мөөрейи.

Оюн-маргылдаа: “Сөстер делегейинде”

                                                                 Эрттирген клазы: 5 “а” класс.

                                                                Башкызы: Ооржак Ролланда

                                                                  Анай-ооловна-Солчур ортумак

                                                                школазының тыва дыл, чогаал  

                              башкызы.

Хандагайты-2014 чыл.

Сорулгазы: лексикага хамаарышкан билиглерин ханыладыр; сагынгыр-тывынгыр, эптиг-демниг, мөзүлүг чоруктарга кижизидер; дыл эртеминге хамаарышкан ниити билиглерин сайзырадыр.

Дерилгези: мультимедиапроектор, слайдылар; Д.А.Монгуш “Тыва дылдың тайылбырлыг словары” (1-ги, 2-ги том), Е.А.Гришина “Иллюстрированный словарь иностранных слов”.

Белеткел ажылдары: очколар (саннар орнунга) жетоннар кылып алыры; командаларның ат, кыйгы чогаадып алыры.

1. Организастыг кезээ (башкының өөреникчилер-биле мендилежири, бодун таныштырары).

-Силер база бот-боттарыңар, аалчылар-биле хүлүмзүржүп мендилежиптиңерем. Ам-на харыылап эгелээлиңер!

2. Кол кезээ:

 1-ги слайд “Бодангаш тып!”-өөреникчилерге логиктиг тывызыкты тыптырар:

“Олар кандыг-даа боор. Кижилер-биле дөмей: төрүттүнүп кээр, чиде бээр, өске чурттардан база кээр. Чамдыктарын ойзуп база адаар, а өскелерин шуут адап болбас. Чүлерил ол?”. (сөстер)

2-ги, 3-кү слайд-оюн-маргылдааның темазын болгаш сорулгаларын өөреникчилерниң боттарынга номчудар.

Оюн-маргылдааның эртер чуруму: өөреникчилер 2 командага үстүп алгаш, ат, кыйгы чогаадып алгаш, бот-боттарынга байыр чедиржир. Ынчангаш 9 аңгы хевирниң оюннарынга харыылап, аразында маргыжар.

4-кү слайд “Лексика” деп анимациялыг схема.

5-ки слайд “Терминнерни тып!” ( 4-кү слайдының схемазынга даянган анимация харыыларлыг дүрүмнер):

1.Дылда бар бүгү-ле сөс курлавырын ...... дээр. (лексика)

2.Эргижирээн сөстерни ...... дээр. (архаизмнер)

3.Чаа сөстерни  ...... дээр. (неологизмнер)

4.Адаары хоруглуг сөстерни ...... дээр. (табулар)

5.Ойзу адаан сөстерни ...... дээр. (эвфемизмнер)

6.Чоок уткалыг сөстерни ...... дээр. (синонимнер)

7.Удурланышкак уткалыг сөстерни  ....... дээр. (антонимнер)

8.Бот-боттарындан чардынмас быжыг сөс каттыжыышкыннарын ...... дээр. (фразеологизмнер)

9.Чүвеге, болуушкунга, кылдыныгга ат берип турда тывылган утка сөстүң .........  ........  болур. (дорт утказы)

10.Кандыг-бир чүвениң өске чүвеге дөмейлешкек демдээн барымдаалап адаан утканы сөстүң ..... ..... дээр. (доора утказы)

11.Адаары болгаш бижиири дөмей, а утказы аңгы сөстерни  ...... дээр. (омонимнер).

6-гы слайд “Дыштаныптаалыңарам!” (оюн “Ужар-ушпас”-башкы ужар чүүлдерни илереткен сөстерни адаарга-холдарын ийи кыдыынче хергеш турар, а ушпас чүүлдерге-олурар): дуруяа, тавак, бора-хөкпеш, аяк, самолёт, ном, вертолёт, лаа.

7-ги слайд “Нарын сөстер”-2 таланың  сөстерин ажыглап тургаш, чаңгыс нарын сөс тургузар:

          Сарыг                                                       хүн                                                                                

          Бо                                                              ала

          Доруг                                                        он

          Сес                                                             чаг                                                                      

                     (Саржаг, бөгүн, дорала, сезен).

8-ки слайд “Утказын тодарат!”- “алдын” деп сөстүң дорт, доора утказын тодарадыр:

Алдын сырга-алдын күс

Алдын билектээш-алдын холдуг

9-ку слайд “Чоок уткалыг сөстерни чыг!”-сөстерниң синонимнерин тывар:

Хат-........

Изиг-......

10-гу слайд “Лексиктиг лото”-сөстерниң антонимнерин тывар:

Белен-..., каткы-...., эки-..., муңгарал-..., хөй-..., олурар-..., угаанныг-..., кыш-..., ак-..., кежээ-...

11-ги слайд “Чоок болгаш удурланышкак уткалыг сөстерин тып!”- “адыыргак” деп сөстүң баштай синонимнерин, оон антонимнерин тывар.

12-ги слайд “Фразеологизмнерниң антонимнерин тывар”:

Ак сагыштыг-

Доң баарлыг-

Балдыры дыңзыг-

Холу бош-

13-кү слайд “ Чуруктуг ребустар”-сөстерни тыптарга,  кайы дылдан үлегерлеттингенин башкы немей тайылбырлап бээр: автомат-грек дылдан, банк-француз дылдан, акула-бурунгу норвег дылдан.

14-кү слайд “Бажыңга онаалга”-кайы онаалганы кылырын өөреникчи бүрүзү шилип аар:

А) Ынак чечээниң дугайында чогаадыгны синоним, антонимнер ажыглап тургаш бижиир.

Б) Сөстер дугайында кыска шүлүк чогаадыр.

3. Түңнел кезээ (домактарны төндүр харыылаар).

Маргылдааның оюннарындан мен ....  .... ..... ..... ..... би лип алдым.

Маргылдааның оюннарындан мен ....  .... ..... ..... ..... сонуургадым.

15-ки слайд-башкының өөреникчилерге күзээшкиннери:

Чечен-мерген, ааскыр-сөскүр, чедиишкиннерлиг болуңар, уруглар!