Рабочая программа по тувинскому языку
рабочая программа (5 класс) на тему

                   Министерство образования и науки Республики Тыва

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение средняя общеобразовательная школа

села Балгазын Тандинского кожууна

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

по тувинскому языку

5-х классов

Составлена по образовательной, базовой программе тувинского языка и литературы 5-11 классов.  Всего часов на изучение программы

102 часов, количество часов в неделю: 3 ч

Разработчик: Уйнуколова Сай-Суу Начын-ооловна. учитель тувинского языка и литературы

Педстаж:  14 лет

1 категория

Балгазын – 2014

Тайылбыр бижик.

 Бо программаны тургузарда, Тыва Республиканын Өөредилге министерствозунун «5-11 класстарга программалар» деп 2008 чылда унген  программазын ундезин кылдыр алган.

Ажылчын программа ниитизи-биле 102 шакка кылдынган (неделяда 3 шак).

    Тыва школаларга азы класстарга, өске-даа өөредилге черлеринге төрээн дылды өөредири уругларның угаан-медерелин сайзырарынга, оларны эки мөзү-шынарга кижизидеринге хөй-хөй таарымчалыг аргаларлыг.Төрээн дылын шиңгээдип алыры - өөреникчилерге өске эртемнерни чедиишкинниг билип албышаан, долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус дугайында билиглерни калбартып, улуг салгалдың байлак дуржулгазын ажыглап билиринге чаңчыктырар.

Программаның кол угланыышкыны дараазында сорулгаларны чедип алырынче угланган:

өөреникчилерге фонетика, лексика, сөс чогаадылгазы, грамматика (морфология болгаш синтаксис) аймаандан тодаргай билиглерни бээр, алган билиглерни практика кырынга ажыглап билириниң мергежилдерин болгаш чаңчылдарын хевирлээр;

шын бижиириниң болгаш бижик демдектерин салырының быжыг чаңчылдарын бээр;

алган теориялыг билиглеринге даянып, программа негелдезинге дүүштүр боттарының бодалдарын аас болгаш бижимел-биле харылзаалыг илередириниң мергежилдери-биле чепсеглээр;

өөреникчилерни литературлуг дылдың нормаларынгы чаңчыктырар, оларның сөс курлавырын байыдар болгаш чугаазының культуразын бедидер;

өөреникчилерниң ниитилел амыдыралынга дылдың ужур-дузазының, хөгжүлдезиниң дугайында база тыва дылдың өске дылдарның аразында ээлеп турар чериниң дугайында бөдүүн билиглер-биле таныштырар;

оларнын логиктиг боданыышкынының сайзыраарынга идиг бээр, чугаазын сайзырадыр;

төрээн дылынга камныг болгаш хандыкшылдыг болурун хайныктырар, дылдың байлаан шиңгээдип алырынга өөреникчилерниң сонуургалын күштелдирер;

өөреникчилерни патриотизмниң болгаш интернационализмниң ёзузунга кижизидер;

ном болгаш билиглерниң өске-даа үндезиннери-биле ажылдаарынга өөреникчилерни чаңчыктырар;

оларны боттары боданып өөрениринге чаңчыктырар;

шын,медерелдиг, аянныг номчуурунуң мергежилдерин сайзырадыр;

төрээн дыл кичээлдерин өөреникчилерниң мөзү-шынар, күш-ажыл болгаш эстетика талазы-биле кижизидилгезиң боттандырарынга бүрүнү-биле ажыглаар;

өөреникчилерни харыысалгалыг болурунга, өөредилгениң болгаш күш-ажылдың сагылга-чурумун сагыырынга кижизидер;

    Төрээн дыл болгаш литература кичээлдеринге өөреникчилерниң хандыкшылын, сонуургалын чедип алырда ханы уткалыг болгаш уран-чечен шынарлыг сөзүглелдерни ажыглаары, башкының чугаазының үлегерлиг болуру, хөй янзы методиктиг аргаларны, көргүзүг дериглелдерин – таблицаларны, схемаларны, чуруктарны, боттуг чүвелерни болгаш өөредилгениң  техниктиг херекселдерин ажыглаары эргежок чугула. Олар өөреникчилерниң сөс курлавырын байыдар, аас болгаш бижимел чугаазын идепкейжидер, эстетиктиг кижизидилгенин айтырыгларын шиитпирлээринге дузалаар. Өөредилге номнарынга методиктиг удуртулгалар болгаш өске-даа методиктиг дузаламчы ажылдарның башкының холунга турары албан.

Тыва дыл кичээлдеринге чорудар ажылдарның кол угланыышкыннары.

   Тыва дыл кичээлдеринге өөредилге болгаш кижизидилге ажылын чангыс аай, тудуш харылзаалыг чорудары – программаның база бир кол негелдези.

   Тыва дыл курузунуң янзы-бүрү бөлуктерин өөредип тура, дыл дээрге кижилерниң аразында харылзажырының эң чугула чепсээ дээрзин, төрээн дылының байлак сөс курлавырлыын, ооң кижи бүрүзүнүң амыдыралынга ужур-дузазын практика кырында көргүзери чугула.

   Тыва дыл башкылаашкынының бир кол угланыышкыны - өөреникчилерниң билиглерни быжыг болгаш медерелдиг шиңгээдип алырын чедип алыры. Теоретиктиг билиглерни шиңгээдип алыры-биле кады өөреникчилер төрээн чугаазын сайзырадыр. Ол чүл дээрге чаа-чаа сөстерни, фразеологизмнерни шиңгээдип алыр, дылдың уран аргаларын (эпитет, метафора, деңнелге,…), синонимнерни, антонимнерни, сөстүң утказын көжүрүп ажыглаарынга мергежиири, морфологтуг янзы-бүрү хевирлерни болгаш вариантыларны, синтаксистиг синонимнерни, чүүл-бүрү бүдүштүг домактарны ажыглап билир, чугааның аялгазының хөй янзы аргаларын болур-чогууру-биле ажыглаар, бодалды, сеткил-сагышты, минниишкинни илередир дылды чедимчелиг ажыглаарын чедип алыр.

Тыва дыл башкылаашкынының практиктиг угланыышкынын күштелдирери өөреникчилерниң шын бижиириниң болгаш шын демдек салыр чаңчылдарын чедип алырынга үндезин болур. Ындыг теоретиктиг айтырыгларже башкы онза кичээнгейни салыр ужурлуг: сөстерни уткалыг кезектерге чарары, чугаа кезектерин ылгап билири, домактың предикаттыг төвүн (кол сөс биле сөглекчизин) тодарадып билири, домактың тургузуун сайгарып билири.

   Теоретиктиг билиглерни өөреникчилерге дыл болуушкуннарын анализтеп, деңнеп, бөлүктеп тургаш, фонетиктиг, морфологтуг, синтаксистиг, орфографтыг, пунктуастыг болгаш өске-даа сайгарылгаларны үргүлчү чорудуп тургаш шиңгээттирер.

   Башкының ажылының база бир угланыышкыны – шын бижилгениң чаңчылдарын шиңгээттирери. Орфографтыг болгаш пунктуастыг дүрүмнерни өөреникчилер билип, сактып алырындан аңгыда, оларны боттарының чижектери-биле бадыткап шыдаарын, ук дүрүмнерни практика кырынга ажыглап билирин чедип алыры чугула.

Тыва дыл эртеминиң утказы болгаш тургузуу.

   Программаның бөлүк азы тема бүрүзү ийи пунктудан тургустунган. Бирги кезээнде теория талазы-биле билиглерни тодараткан, а ийиги кезээнде бөлүкке азы темага хамааржыр мергежилдерни болгаш чаңчылдарны айыткан.

 1-4 класска ооренген чуулдерни катаптаары.  

    Состун дазылын, чогаадылга , оскертилге кожумактарын шын тодарадып, т-д, п-б деп ажык эвес уннерни шын бижиири база Я,Е,Е,Ю деп ажык ужуктерлиг состерни шын бижиирин чедип алыр. Хойнун санында чуве аттарынын падежтерге оскерлири, янзы-буру демдек аттарын чугаага ажыглаары, кылыг созун уелерге, саннарга оскертип билиринге чанчыктырар.

Синтаксис болгаш пунктуацияны ооредип тура, уругларнын чугаа культуразынче болгаш бижимел ажылдарга бижик демдектерин шын салырын базы аянныг номчулганын чанчылдарын чедип алыр. Домакка сос каттыжыышкыннарын тодарадып билиринге, домактар соонга бижик демдектерин шын салырынга, оларны чугаага шын ажыглаарын, домактын ийиги черге кежигуннери-биле бодуун домактарны делгередири болгаш оларны чугаага ажыглап билири. Чангыс аймак кежигуннерлиг, оларнын соонда азы мурнунда туннекчи состерлиг домактарны тургузуп, чугаага ажыглап билири, оларны шын аялгалыг номчууру. Адалгалыг домактарны тургузуп, чугаага ажыглап билири, оларны шын аялгалыг номчууру; Нарын домактарны шын тургузуп, оларны чугаага шын ажыглап билири

Фонетика. Графика. Орфографияны ооренип тургаш, уннер болгаш ужуктер дугайында системажыткан быжыг билиг бээр; уннер болгаш ужуктернин аразында дурум езугаар хамаарылгазын болгаш ылгалын ооредир; орфоэпиянын чамдык негелделери-биле оореникчилерни таныштырар ( бо талазы-биле оореникчилернин чугаазында таваржып турар чамдык четпестерни эдип, орфоэпияны шын сагыырынын чугулазын тайылбырлаар); орфоэпия болгаш пунктуация талазы-биле оореникчилернин чанчылдарын быжыглап ханыладыр; Орус дылдан улегерлеп алган состерни шын адаары болгаш кожумактар немеп билири; Орфографтыг словарьны ажыглап билири. Шын бижилге талазы-биле билиглерин системажыдып билири. Домактарны, чугааны аянныг номчуп, чугаалап билири. Состун фонетиктиг сайгарылгазын кылып билири. Аас чугаанын негелделерин сагып билири. Состерни шын слогтап болгаш кожуруп билиринге чанчыктырар.

Лексиканы ооренип тургаш, хой уткалыг состернин уткаларын тодарадып, оларны чугаага шын ажыглап билири. Созуглелдерде омонимнер, синонимнер, антонимнерни тып, оларны чугаага шын хереглеп база орус-тыва, тыва-орус словарьларны ажыглап билиринге чанчыктырар.

Сос тургузуу. Сос чогаадылгазы. Орфографияны ооренип тургаш, состернин тургузуун сайгарып билир. Оскертилге болгаш чогаадылга кожумактарынын утказын тодарадып, торел состерни тып, сос иштинге дагыннаан тт, сс, пп, мм, нн, кк деп уннерни шын бижииринге чанчыктырар;

Морфология. Орфография. Чугаа культуразын ооренип тургаш, чуве аттарынын бичеледир, чассыдар хевирлеринге ажыглап билиринге, адалгаларны кол состен ылгап, бодалды чугаага чиге, тода илередир болгаш херек чок черге чангыс ол-ла состерни катаптавазы-биле синоним чуве аттарын ажыглап, антоним чуве аттарын шын хереглээрин, номнар, солуннар, журналдар, чуруктар, кинофильмнер, шиилер, литература болгаш музыка чогаалдарынын аттарын улуг ужуктер-биле эгелеп бижиири база оларны кавычкалар-биле тускайлаарын, домакка состерни харылзаштырарынга чуве адынын падеж хевирлерин шын ажыглап билирин, чуве аттарынын хамаарылга хевиринге оскерлирин, орус дылдан улегерлеп алган состернин сан, падеж, хамаарылга хевирлерин шын тургузуп билири база оларны чугаага ажыглаарын чедип алыр;

   Демдек адын ооредип тургаш, оларнын утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадып, чугаага чувенин янзы-буру демдектерин, шынарын демдек аттары-биле коргузуп, демдек аттарынын чадаларынын утказын тодарадып, синоним, антоним демдек аттарын чугаанын утказынга дууштур шын ажыглап база чугаага кожурген уткалыг демдек аттарын хереглеп билиринге чанчыктырар.

Сан адын ооренип тургаш, чыырынын сан аттары болгаш оларны шын бижиирин, чурагайлар-биле айыткан сан аттарынын кожумактарын шын бижиирин, сан ады чуве ады-биле каттышканда, чуве адын чангыстын санынга ажыглап билирин, уе санын ( чыл,ай, хунну) шын ажыглап билири. Чувелернин санын чоокшуладыр сан аттары-биле коргузуп билири, сан аттарын албан езузунун база эртем чугаазынга ажыглап билир кылдыр чанчыктырар.

    5 классты доозуп тура, уругларның  билген турар ужурлуг кол-кол  

      мергежилдери болгаш чаңчылдары:

Состерни фонетика, тургузуг, морфолгия талазы-биле, ийи чугула кежигуннуг домактарны синтаксис талазы-биле сайгарып билир.

Состун грамматиктиг утказын, тускай болгаш дузалал чугаа кезектерин тодарадып билир.

Чуве аттарынын, демдек аттарынын, сан аттарынын утказын, кол морфологтуг демдектерин, синтаксистиг ролюн тодарадып билир. Укталган чуве аттарын, демдек аттарын тургузуп, чугаага шын ажыглап билир.

Пунктуациядан. Домактарда ооренген дурумнеринге бижик демдектерин тыпкаш, оларны тайылбырлап билир.

Адалгалар барда бижик демдектерин салыр. Эвилелдер чокка болгаш база, а, ынчалза-даа деп эвилелдер-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннерлиг домактарга бижик демдектерин салып билир. Туннекчи состернин соонга ийи сек салыр, мурнунга тире салыр.

Нарын домактарда ынчалза-даа, харын деп удурланыштырар, чуге дээрге, ынчангаш деп чагырыштырар эвилелдернин мурнунга биче секти салып билир. Дорт чугааны кавычка-биле ангылаар, авторнун состеринин соонга ийи сек, мурнунга тире демдекти салып билир.

Орфографиядан. 1-5 класстарга ооренген.шын бижилге дурумнери таваржып турар черлерни тып, тайылбырлап шыдаар.

 Сос иштинге дагыннаан ажык эвес уннерни (тт,сс, пп,кк, нн,мм) ийи ужук-биле бижиир.

Географтыг аттарны, кудумчулар болгаш шолдер аттарын, тоогулуг болуушкуннар, чоннун байырлалдарынын аттарын улуг ужук-биле бижиир. Номнар, солуннар, журналдар, чуруктар, кинофильмнер, шиилер, литература болгаш музыка чогаалдарынын аттарын улуг ужуктер-биле эгелеп бижиир болгаш оларны кавычкалаар.  

ϴѳредилге-тематиктиг план

КУРСТУҢ КОЛ ДОПЧУЗУ

 Киирилде кичээл: «Дыл – кижилернин харылзажып чепсээ»» (1ш)

1-4 КЛАССКА ϴϴРЕНГЕН ЧУУЛДЕРНИ КАТАПТААРЫ (6шак+1 ч\с+1 ш хыналда)

Состун уткалыг кезектери. Кыска болгаш узун ажык уннер.Эгезинге т-д бижиир состер. Эгезинге п-б бижиир состер. Чуве аттарынын саннарга болгаш падежтерге оскерлири. Демдек ады. Арыннын ат оруннары. Кылыг созунун арыннарга, саннарга, уелерге  оскерлири

Синтаксис болгаш пунктуация (17шак+1ш хыналда+3 ш ч/с)

Сос каттыжыышкыны. Сос каттыжыышкынында чугула (озек) болгаш чагырткан состер.Домак дугайында билиг. Медээ, айтырыг, кыйгырыг домактары. Алгы домактары.Пунктуация дугайында билиг. Домак кежигуннери. Домактын чугула кежигуннери. Домактын ийиги черге кежигуннери. Немелде. Байдал. Тодарадылга. Делгеренгей эвес болгаш делгеренгей бодуун домактар. Чангыс аймак кежигуннерлиг домактар. Делгеренгей болгаш делгеренгей эвес чангыс аймак кежигуннерлиг домактар. Эвилелдер-биле холбашкан чангыс аймак кежигуннерлиг домактар. Чангыс аймак кежигуннерде туннекчи состер. Адалгаларлыг домактар. Бодуун болгаш нарын домактар. Оларга бижик демдектери. Дорт чугаа дугайында билиг.Диалог дугайында билиг.Синтаксис болгаш пунктуация деп адырга катаптаашкын кичээл.

Фонетика. Графика. Орфография (12шак+2 ш хыналда+2ш ч/с).

Чугаа уннери. Ажык болгаш ажык эвес уннер. Кыска болгаш узун ажык уннер. Ок-биле адаар ажык уннер. Кадыг болгаш чымчак ажык уннер. Куштуг, кошкак болгаш эн кошкак ажык эвес уннер. Ыыткыр, дулей, аяар ажык эвес уннер. Ажык эвес уннернин ужуктеринин бижииринин онзагайы. Фонетикага катаптаашкын. Чугаа уннерин бижикке илередири. Алфавит. Кадыг(ъ) болгаш чымчак(ь) демдектерни хереглээри. Сос иштинге кошкак ажык эвес уннернин ыыткыр болгаш дулей хевирлеринин солчуру. Я,Е,Е,Ю деп ужуктер болгаш оларны ажыглаары. Орус дылдан улегерлеп алган состерни шын бижиири.

Лексика. (6 ш+1ш хыналда+1 ч/с)

Лексика дугайында билиг. Сос болгаш оон утказы. Хой уткалыг состер. Омонимнер. Состернин дорт болгаш кожурген утказы. Синонимнер. Антонимнер.

Сос тургузуу. Сос чогаадылгазы. Орфография.(8 шак+1 хыналда+1 ч/с).

Торел состер. Состун дазылы болгаш кожумактары. Состун чогаадылга кожумактары. Состун дозу болгаш оскертилге кожумактары. Нарын состер болгаш оларны шын бижиири. Сос иштинге дакпырлаан сс, пп, мм, нн, кк, тт деп ужуктерни шын бижиири. Состу кожуреринин чуруму. Торел состер, состун дазылы, оскертилге болгаш чогаадылга кожумактарын катаптаар.

Морфология. Орфография. Чугаа культуразы  (13ш+1 ш хыналда+2 ч/с).

Тускай болгаш дузалал чугаа кезектери. Чуве ады. Чуве адынын утказы болгаш грамматиктиг демдектери. Чуве аттарынын адалга болуру. Нарын чуве аттары. Чуве аттарынын бичеледир, чассыдар хевирлери. Ниити болгаш хуу чуве аттары. Чуве аттарынын саны. Сан кожумактарын шын бижиири. Чуве аттарынын падежтерге оскерлири. Адаарынын падежи. Хамаарыштырарынын, бээринин, онаарынын падежтери. Турарынын, унеринин, углаарынын падежтери. Улегерлеп алган чуве аттарынын падеж болгаш сан кожумактарын шын бижиири. Чуве аттарынын хамаарылга хевиринге оскерлири. Чуве аттарынын хамаарылга кожумактары болгаш оларны шын бижиири. Улегерлеп алган чуве аттарынын хамаарылга кожумактарын шын бижиири.

Демдек ады. (5 шак+1хыналда)

Демдек адынын утказы болгаш грамматиктиг демдектери. Нарын демдек аттары. Шынарынын болгаш хамаарылганын демдек аттары. Демдек адынын чадалары. Демдек адынга туннел катаптаашкын.

Сан ады. (3 ш+2ш хыналда+1ш ч/с)

Сан адынын утказы, болуктери. Чыырынын сан аттары. Чурагайлар-биле айыткан сан аттарынын кожумактарын шын бижиири.

Башкының ѳѳредилге-методиктиг комплекси

ϴѳреникчилерниң ѳѳредилге-методиктиг комплекси

ϴѳреникчинин алган билиин хынаарының нормалары болгаш критерийлери:

Уругларның алган билиглерин дараазында методтарның янзы-буру хевирлери-биле хынаар:

- аас-биле ажылдаары;

- диктант (хыналда, словарьлыг, шилилге, сактып бижиир, чогаадыкчы);

- сѳзуглелдиң комплекстиг сайгарылгазы;

- тест;

- сѳзуглелдиң планын тургузары;

- чогаадыг;

- сюжеттиг чурук-биле харылзаалыг чугаа тургузары.

Аас-биле ажылдааны дээш:

«5» демдекти, кажан ѳѳреникчи: 1) ѳѳренген чуулун, дылдың дурумнерин долузу-биле шын илередип шыдаар болза; 2) ѳѳренген чуулун боду сайгарып, практика кырынга шын ажыглап, чугле номдан эвес, а бодунун чижектерин киирип билир болза; 3) ук материалды литературлуг дылдын нормаларынга дууштур илередип билир болза.

«4» демдекти, бир эвес ѳѳреникчи «5»-тиң негелделери-биле бир дѳмей болгаш чугле 1,2 частырыглар кылыптар болза база илередип турар чуулунде 1-2 хире шын эвес чуулдер бар болза салыр.

«3» демдекти, бир эвес ѳѳреникчи ѳѳренген чуулунун кол кезиин билип алган, ынчалза-даа харыызы долу эвес, бодунун бодалдарын, чижектерин четче илередип шывадас болза.

«2» демдекти, бир эвес ѳѳреникчи ѳѳренген матералдын хѳй кезиин билип албаан, чугаалап турар чуулунун утказын эки билбес болгаш шын эвес илердип турар болза.

Диктантылар демдектери:

«5» демдекти частырыг чок ажылга болгаш чангыс улуг эвес орфографтыг база чангыс улуг эвес бижик демдээ часкан болза салыр.

«4» демдекти, кажан оореникчи 2 орфографтыг, 2 пунктуастыг частырыглыг болза азы 1 орфографыг база 3 пунктуастыг частырыгга азы 1-даа орфографтыг частырыг чок болгаш 4 пунктуациялыг частырыглыг болза салыр. Оон ынай «4» демдекти, кажан оореникчи 3 домей орфографтыг частырыг кылган болза база салып болур.

«3» демдекти, 4 орфографтыг, 4 пунктуастыг частырыглыг диктантыга азы 3 орфографтыг, 5 пунктуациялыг частырыгга азы орфографтыг частырыг чок, 7 пунктуациялыг частырыглыг болза салыр. «3» демдекти 6 орфографтыг, 6 пунктуациялыг частырыгга салып болур, бир эвес оларнын аразында улуг эвес домей частырыглар бар болза. частырыглар бар

«2» демдекти 7 орфографтыг, 7 пунктуациялыг частырыгга азы 8 пунктуастыг, 6 орфографтыг частырыглыг болза азы 5 орфографтыг база 9 пунктуациялыг частырыгга азы 8 орфографтыг база 6 пунктуациялыг частырыглыг болза салыр.

Онаалга демдектери

«5» демдекти, кажан оореникчи шупту онаалгазын шын кылып каан болза.

«4» демдекти, бир эвес оореникчи дорттун уш кезиин шын кылып каан болза

«3» демдекти бердинген онаалганын чартыындан эвээш эвести шын кылып каан болза

«2»-ни бердинген онаалганын чартыындан хой кезии кылдынмаан болза

Чогаадыг демдектери:

«5» демдекти

1. теманы хандыр болгаш бадыткалдыг ажыткан. Ажылдын сѳзүглелин болгаш анаа хамаарышкан ажылдарны кончуг эки билирин херечилеп турар бадыткалдарлыг.

2. частырыг чок болза

3 утказы дес-дараалаштыр, шилчилгелерни шын ажыглап тургаш, чогаалдын композициязынын кезектерин чогуур пропорцияларга литературлуг дылдын нормаларын сагып бижээн

4. утказынга улуг, каржы эвес хажыдыышкынны, домактын тургузуунда 1-2 частырыглыг бооп болур

Шын бижилгези: 1 улуг эвес орфографтыг азы пунктуациялыг частырыг; азы 1 пунктуациялыг, 1 грамматиктиг частырыглыг болза.

«4» демдекти

 Теманы бадыткалдар дузазы-биле ажыдып шыдаан. Сѳзүглелди билир деп чуве киирген эпизодтардан, болуушкуннардан иле. Чогаадыгнын композициязын сагаан: киирилдези, кол кезээ, туннели тодаргай. Тыва литературлуг дылдын нормаларын сагып бижээн. Чогаадыгнын дылы тода, чедингир. Утказында 2-3 хире улуг эвес частырыглыг, домак тургузуунга 2-3тен ковудевес частырыглар.

Шын бижилгези: 2 орфографтыг, 2 пунктуациялыг частырыг; азы 3 пунктуациялыг, 1 орфографтыг частырыг

 «3» демдекти

Ниитизи-биле утказынга чоокшуладыр бижээн, ынчалза-даа болуушкуннарны чангыс аайжыдып каан, чамдык черлерде туннелдер чок, кезектеринин аразында харылзаа шоолуг сагыттынмаан. Логиказында четпестерлиг. Туннелдер кылырында улуг эвес хажыдыышкыннарлыг.

Утказында 3 хире улуг эвес частырыглар, домак тургузуунда 3-4-тен ковудевес частырыглар.

Шын бижилгези: 4 орфографтыг, 3 пунктуациялыг, азы 2 пунктуациялыг, 5 орфографтыг частырыглар.

 «2» демдекти

Темазын ажыдып шыдаваан азы темага дуушпес; кандыг-даа туннелдер чок, анаа-ла болуушкуннарны дес-дараалаштыр бижээн; сѳзүглелге даянмаан; ниити сѳстерден, домактардан тургустунган. Кезектериниң аразында харылзаа чок, сѳс курлавыры ядыы, домактары чевен. Литературлуг нормаларны сагываан, чогаадыгнын стилин сагываан.

Утказында 3 хире улуг эвес частырыглар, домак тургузуунга 3-4-тен кѳвүдевес частырыглар.

Шын бижилгези: 4 орфографтыг, 3 пунктуациялыг, азы 2 пунктуациялыг, 5 орфографтыг частырыг.

Эдертиг демдектери:

А) Эдертигнин сѳзүглелинин утказын долу дамчыткан болза, «5» демдек салыр.

Сюжеттен улуг эвес хажыдыышкыннарлыг, чедир киирбээн бир эпизод (абзац) бар болза, «4».

2 чедир эпизодту киирбээн; сѳзүглелде кирген лексиканы, деннелгелерни, ѳcке-даа чурумалдыг аргаларны

ажыглааны чегей болза, «3»

 утказын дамчыдып шыдаваан, бодунун состери колдаан болза, «2».

Б) эдертигге орфография, пунктуация, стилистика талазы-биле частырыгларын тус-тузунда санаар: 0\0\0, 0\0\1, 0\1\0, 1\0\0 болза, «5», оскээр чугаалаарга, улуг эвес эскеррбейн эрттирип болгу дег частырыг бар болза, 2-3 частырыг бар болза, «4», 4-6 частырыг бар болза, «3», 7-ден ковудээрге, «2».

1 ол-ла частырыгны 3  кылган болза, 1 частырыг кылдыр санаар, дараазында ушту база бир кылдыр санаар. Чангыс дурумге кылган частырыгны база ынчаар санаар.