"Как учить написанию статьи на уроке родного языка"
методическая разработка (5 класс) на тему

6-гы класстыё ==реникчилеринге «Мээё адымны ч\ге ынчаар адааныл?» деп темага угаап боданыышкын с=з\глелин бижиирин с\мелеп болур. Кичээл болурунуё мурнунда х\н уругларга дилеп-тывар онаалганы бээр: бодунуё адыныё т==г\з\н, ооё ч\н\ идередип турарын, ада-иези орун азы оглун ч\ге ыяап-ла ол ат-биле адап алганын билип алгаш кээр.    

Чижек кичээлдиё чорудуунуё чадалары мындыг хевирлиг бооп болур:

Кичээлдин темазы: Чогаадыг «Мээё адымны чүге ынчаар адааныл?»

Сорулгазы: 1. +өреникчилерге угаап-боданыышкын сөзүглелин бижидип өөредири.

2. Уругларнын делегей көрүүшкүнүн байыдары болгаш бодунга хамаарылгазын экижидери.

3. Уругларныё аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.

Кичээлдин чорудуу:

1. Кичээлче киирилде.

Башкы:

- +г-б\ле. Бо с=ст\ адаптарга безин, кижиниё сагыш-сеткили хайнып кээр. Бо с=с ава кижиниё чылыг-чымчак \н\н, ада кижиниё сагыш салыышкынныг шириин чугаазын дораан-на сагындырып келир. Сени =г-б\леёге т=р\тт\н\п келириёни четтикпейн манап, ооё соонда шупту дугурушкаш, тааржыр атты шилип адап каан болгай. Ат дээрге кижиниё амыдыралында улуг рольду ойнап турар. Кижиниё салым-хуузу адындан дыка хамааржыр деп улус чугаалажыр болгай. А ада-ие т=л\нге ат берип тура, аёаа аас-кежикти, чедиишкиннерни, эки амыдыралды й=рээп тургаш, адаар. Силерниё адыёарны чассыдыр адап кыйгырарга, сагыш-сеткилиёер ==р\п, чымчай бээрин билир-ле болгай силер. Шупту ч=пшээрежир силер бе?

- (+өреникчилерниң харыылары)

- Адым - мээё ==р\шк\м,

Аас-кежик хайырлаар.

Адым ч\н\ илереткен?

Айтырттынып, билип алыйн.

-Б=г\н бис «Мээё адымны ч\ге ынчаар адааныл?» деп чогаадыгны бижиир бис, уруглар.

2. Херек ужурлуг билиглерни сайгарып к==р\.

Башкы:

- Кижиниё адын т=р\тт\нерге-ле адап каар болгаш, ону кижи б\г\ назынында эдилээр болгай.

- Кым бодунуё адыныё ч\н\ илередип турарын билирил?

- Кым бодунуё адыныё т==г\з\н билирил?

Бо \еде ==реникчилер бодалдарын илередип, бижиир ч\\л\нге белеткени бээр. Уруглар боттарыныё аттарыныё дугайында чугааны кылырлар.

3. План тургузары. С=з\глелдиё тургузуу-биле ажыл.

- Бижиир чогаадыывыстыё хевири кандыг болур ужурлугул? (Угаап бодаашкын хевирлиг, ч\ге дээрге ч\ге? деп айтырыгга харыылаар ужурлуг бис).

- Эгезинде ч\н\ё дугайында бижиир бис? Ооё соонда? С==л\нде ч\н\ бижиир бис? – деп айтырыгларны уругларга салыры чугула.

- Киирилде кезек-биле т=нч\ кезектер бот-боттарын катаптавас ужурлуг деп ч\\лд\ уругларга сагыныдырар.

- Бижиир чогаадыгныё эгезин болгаш т=нч\ кезээн уругларга адап болур:

Эгезинде: «Мени ….. адаан», «Мээң адым … илередип турар», «Мээё адым ч\ге ындыгыл?» база т=нч\з\нде «Ынчангаш мени ынчаар адаан», «Мээё адымныё т==г\з\ шак-ла ындыг» дээн чижектиг кылдыр бижиирин уругларга с\мелеп болур.

- Чогаадыгныё кол кезээнге ада-ием мени ч\ге ынчаар адааныл, кандыг аттар аразындан шилип турганыл, оон ыёай канчаар адаарын бодап турганнарыл дээн ышкаш бодалдарны сайгарып к==р\ чугула. Ч\ге мээё адымны шак-ла мынчаар адааныл? Ынчаар адаарынга ч\\ кол  салдарлыг болганыл?

4. Чогаадыгны бижиири. Уругларныё автор ролюнга чогаадыкчы ажылы.

Ажылды баштай багай саазынга бижиир, уруглар боттарыныё бодалдарын илередир. Грамматиктиг болгаш орфографтыг частырыгларынче база улуг кичээнгйни салыры чугула.

Уругларныё «Мээё адымны ч\ге ынчаар адааныл?» деп кыска чогаадыгларыныё чижектери:

а) «Мээё адымны ч\ге ынчаар адааныл?»

«Мен ада-иемниё хеймер уруу мен. Бодумдан улуг ийи угбам бар.

Авам-ачам меёээ дыка ынак  деп билир мен. Мен т=р\тт\н\п кээримге, кым деп адаарын шупту боданып эгелээннер. Чинчи, Шуру, Чайзат, Алдын-Чечек дээш кандыг-даа аттарны кырган-авам, кырган-ачам суглар с\мелеп турган дээр. Ынчалза-даа авам бодунуё ынак ыраажызы аныяк Алсунуё ады-биле адап алган. Канчап билир, с==л\нде Алсу ышкаш чараш ыраажы болурун дээн к\зели-биле авам мени адаан.

Ынчангаш авамныё адап берген адынга дыка ынак мен. Улус мени Алсу деп кыйгырарга, чоргаарланыр мен».

б) «Кандыг-даа кижи боду аттыг. Ооң ады бир-ле төөгүлүг болгаш илередип турар чүүлдүг. Мээң адым база-ла бичии кыска-даа бол төөгүлүг. Мээё адымны Алдын-Херел дээр. Ч\ге мени ынчаар адааныл деп авамдан айтырарымга, х\рээге ламаларга киргеш, ададып алган бис дээр чораан. Алдын-Херел дээрге улуг судур ном ады деп билир мен. Ол ат ээзинге дузалыг, эки чуртталгалыг болурунга тааржыр. Мээң адым база-ла меңээ эки салдарлыг болур деп бүзүрээр мен. Ынчангаш бодумнуё адымга ынак мен.  Адымны амдыгааштан тура сыкпайн, эки ==ренир дээш кызып турар мен».