Тартык аваз хәрефләре
план-конспект урока (5 класс) на тему

Казан шәһәре Идел буе районының “Аерым предметлар тирәнтен өйрәнелә торган 24нче урта гомуми белем мәктәбе” гомуми белем муниципаль бюджет учреждениясенең 1 кв. татар теле һәм әдәбияты укытучысы Шамсивалеева Рәзилә Минвалеевна

 Тема: тартык аваз хәрефләре

Максат: 1) тартык аваз хәрефләре турындагы белемнәрен ныгыту;

               2) сөйләмдә куллану күнекмәләрен камилләштерү;

               3) әхлакый сыйфатлар тәрбияләү.

Җиһазлау: кошлар рәсемнәре, сүзләр язылган карточкалар, җимлек,                       “Голоса птиц” дигән аудиокассета.

Дәрес барышы

1. Оештыру моменты
2. Актуальләштерү

Тартык авазларны искә төшерү

3. Төп өлеш

1. Таблицадагы сүзләрне уку һәм кагыйдәләрен чыгару.

• Бу сүзләрдә без өйрәнгән нинди тартык аваз бар? (В, W)

2. 162нче күнегү. [в] һәм [w] авазы булган сүзләрне табып язу.

[в]: витамин, …

[w]: давыл, …

          3. Сүзлек диктанты язу. Сорауларның җавапларын язып бару.

1) Нинди кош сайрый да, эт булып та «өрә», мияулый да белә? (Сыерчык)

2) Нинди кош йомыркаларын башка кош оясына сала? (Күке)

3) Нинди кош бик үткен томшыклы, каты агачлардан да корт чүпли? (Тукран)

4) Казлар, әтәчләр, күркәләр нәрсә ярдәмендә сакланалар? (Томшык)

5) Чыпчыклар нишлиләр? (Чыркылдыйлар)

6) Күгәрченнәр нишли? (Гөрли)

7) Каргалар нишли? (Каркылдый)

8) Кошлар нишли? (Сайрый)

 Кошлардан башка табигать бөтенләй җансыз кебек тоелыр иде. Россиядә 700дән артык төр кош яши. Татарстанда исә җәй көннәрендә – 200, ә кышын 40 төрдән артык кош очратырга мөмкин.

Кошлар тавышын тыңлап ял итү.

- Кайсы сүз артык? (Сайрый)

- Ни өчен? Барлык сүзләрдә дә [к], [г] тартыклары бар.

Таблица белән эш. [к], [г] тартыкларының дөрес язылышын тикшерү.

4.Карточкадагы биремне үтәү. Аны үтәү өчен тапкырлык, җитезлек сорала. Иҗекләрдән җөмлә китереп чыгару.

лар       яр       и        кош        тик       га       дәм

(Кошларга ярдәм итик.)

- Кошларга ничек ярдәм итә алабыз?

        Кошлар бик тә ашамсак кош ияләре. Кыш көне кошлар еш ачыгалар. Кар, бураннар уйнаганда һәм чатнама суыкта азык табу кыенлаша. Андый чакта күп кошлар һәлак була. Кыш көне 6 сәгать ашамый торса, кош үлә. Шуңа күрә кышын аларга ярдәм кирәк.

       5. Өй эше бирү. Шушы темага в, к, г хәрефләрен күбрәк кулланып хикәя язарга.

       6. Тәрбияви момент. Экранда шигырь.

Болай бер эшсез                                       Сулар китереп,

Өйдә ятканчы                                            Идәнне юсам,

Әнием арып,                                              Бөтен өй эче

Эштән кайтканчы,                                     Нурланыр иде,-

Бик тәмле ашлар                                       Дип уйлый Сәфәр,-

Пешереп куйсам,                                       Кыз булсам әгәр.

                    (Г.Садә. «Аклану»)

_ [к], [къ] авазры булган сүзләрне тап.

а) - Шигырьдә сүз кем турында бара?

    - Ул нинди?

б) Мин сезгә яхшы һәм начар эшләрне әйтәм. Сез яхшы эшкә – кызыл, начар эшкә кара сигнал белән җавап бирегез.

 Бик матур кыз гөлләргә су сибә.

 Бала песинең койрыгыннан тартып, аны кычкырта.

 Бала әнисенә сумкасын күтәреп кайтырга булыша.

 Малай кошларны куркыта, рогаткадан таш белән ата.

7. 165нче күнегү. Сүзләрнең транскрипциясен язарга.

[гъәди], [гъәдәт], [гъәйрәт], [гъәрлэк], [гъөмөр].

8. Карточка белән эш. Сигналлар белән [в], [w],[г], [гъ],[к], [къ] авазларын дөрес күрсәтү.

9. Экранда сүзләр бирелгән. Төшеп калган хәрефләрне кую.

.аен, .мәл, .уян, .агон, .адәт, .омер, мә.алә.

10. Кошка җимлеккә очып кунарга ярдәим ит. Һәр кошта бер сүз. Сүзләрне дөрес яз.

[гъәдәт], [wәгъдә], [гъөмөр], [аwыр], [гъәләмәт], [къәрдәш].

4. Йомгаклау.

Экранда тест сораулары

1. Татар телендә тартыкларның калын яки нечкә әйтелеше нәрсәгә бәйле?

а) тартык авазларга

б) сузык авазларга.

2. Ирен-ирен [w] тартыгы белән ирен-теш [в] тартыгы нинди сүзләрдә кулланыла?

а) алынма сүзләрдә

б) татар теленең үз сүзләрендә

3. Ирен-ирен [w] тартыгы белән ирен-теш [w] тартыгы өчен ничә хәреф кулланыла?

а) икесенә бер хәреф

б) һәрберсенә аерым  хәреф

4. Ябык (нечкә) иҗек ахырында килгән [гъ], [къ] авазларының язуда

а) ь хәрефе белдерә

б) ъхәрефе белдерә.

5. Ачык нечкә иҗек башында килгән [гъ], [къ] авазларының катылыгын язуда

а) калын сузык аваз хәрефләре белдерә

б) ъ хәрефе белдерә.