Внеклассное мероприятие "Шорыкйол"
план-конспект занятия по теме

Сценарий

«Шорыкйол»

Цель:

 1) илыш йула пайрем негызеш самырык тукымлан кугезына-влакын духовный культурыштым почын пуаш;

 2) пайремын сылнылыкшым, кулешлыкшым тунемше-влаклан намиен шукташ;

 3)  кугезе йула деке пагалымашым чонышто ылыжташ.

Задаче-влак:

1. Шорыкйол пайрем эртыме нерген материалым шымлаш;
2. пайремлан келшыше сем ден муро-влакым чумыраш;
3. мероприятийлан кулшо материалым (реквизитым) погаш.

Мероприятийлан кулшо материал: пайремлан келшыше вургем, йыдал, пидме пиж ден носки, марий кочкыш ( руаш гыч ыштыме пукш, перемеч, когыльо, мелна, пуро), турлеман солык-влак, устел ден пукен-влак, гармонь.

Модшо-влак: портоза, озавате, Васли кугыза, Васли кува, мочориге-влак, йоча-влак, вудышо-влак.

Сценышке туныктышо ден вудышо лектын шогалыт. Коктынат марий тувырым чиеныт.

Туныктышо. Пагалыме йоча, туныктышо, уна-влак!  Таче ме тендам марий калыкын ик эн тошто, онай пайремже дене – Шорыкйол дене -  палдараш поген улына. Такшым гын, марийын пайремже моткоч шуко: Рошто, Уярня, кугече, Агавайрем, Семык да шуко молат. Кажне пайрем шке семынже онай, ойыртемалтше, мотор. Туге гынат, нуным теве мо ушен шога: кажне пайремым изижат-кугужат уло кумылын вученыт, ончылгоч ямдылалтыныт.

Шорыкйол пайремым кугезына-влак январь тылзыште 2-шо гыч 9-ше   числа марте пайремленыт.

Вудышо.                           Поро кече!

                                           Порын ойлена.

                                           Ава муро гае

Шочмо йылмына.

Тошто ойым

Тукымлан сакла.

Пуртус ден шум-кылым

Курым ден эмла.

Кочкыш-йуыш,

Чием ден модмаш,

Шум-чонешна шыныш,

Ваш келшен илаш!

Туныктышо. Марий калык тыматле, поро кумылан. Икте-весылан ваш-ваш полшена, энертена, шке йуланам жаплена. Калыкна ожнысек йочам пашалан туныктен, поро койыш-шоктышан лийже манын шонен. Кумыланден, шылтален, чоян лудыктен, пенгыдын куштен туныктен.

Налаш, мутлан Шорыкйолым – ий туналтышын первый пайремжым. Молан тудо Шорыкйол маналтеш?

Вудышо.. Шокыр ожнысек марийын ик эн тун вольыкшо лийын. Тудо шылым пукша, ужга ден мыжерым, портышкем ден пиж-носким чикта, турлаш межшуртым пуа. Сандене шорыкым пеш жапленыт, туло вуян лийже манын, тудын лумеш пайремым эртареныт. Шорык Шочынавалан шорык надыр дене кумалыныт.

Туныктышо. Кызыт ме чыладамат Шорыкйол пайремыш ужына.

Туныктышо ден вудышо пурат. Порт корго суретлалтеш. Покшелне устел шога. Турло чесым погымо. Портышто  портоза ден озавате  кутыркалат, устембак чесым нумалыт.

Портоза. Аваже, вучымо Шорыкйол пайремна суртышкына толын шуо вет.

Озавате. Шуашыже шуо, но уна деч посна пайрем пайремлат ок чуч шол. Калыкыште тыге ойлат: «Семже лиеш гын, каласен мурыжат лиеш».

Портоза. Тугеже колянаш огына тунал.

Омсам тукалтыме йук шокта.

Портоза. Ко тушто?

Тушкан. Ме-э-э!

Портоза. Теже ко?

Тушкан. Йоча-влак!

Озавате. А мый, мочориге-влак, шонышым.

Портоза. Пайрем годым чылам пурташ кулеш, шке поро кумылетым ончыктыман. Пурыза!

Йоча-влак юарлен пурат. Шке коклаштышт модыт, шукедылыт.

Портоза. Каласыза, йоча-влак, тендам тышке мо кондыш?

Икымше йоча. Весела кумыл! Вет ме каникулыш лектын улына!

Кокымшо. Яра жапнат шуко.

Кумшо. Тыланда ала иктаж-могай полыш кулеш?

Озавате. Тачыже пайрем да… Устелторымат погымо.

Портоза. Тау, йоча-влак! Вескана иктаж сомыл лектеш, а таче модын-веселитлен эртарыза. Мемнан портыштат тидлан вер сита.

Икымше йоча. Йоча-влак, айста «Сур меран, тавалте!» модыш дене модына.

Йоча-влак модаш туналыт. Нуно йыр шогалыт, ваш-ваш кидым кучат, мурен-мурен ик могырыш пордыт. Онго покшелне «меран» шога да муро почеш мо ышташ кулмым шукта. Йоча-влак тыгай мурым мурат:

Сур меранем, торшталте,

Йырге пордын савырне!

Сур меранем, кушталте,

Йырге портын савырне!

Сур меранем, тавалте,

Йырге портын савырне!

Сур меранем, совалте,

Йырге портын савырне!

Сур меранем, каласе,

Йырге портын савырне!

Сур меран йоратыме енжым каласа. Каласыме ен онго покшек лектеш, сур меран лиеш.

Кумшо йоча. Ала, йоча-влак, тенданат модаш кумылда лекте?

Зритель кокла гыч иктаж йочам лукташ лиеш.

Адак омсам пералтыме йук шокта. Модшо-влак шыпланат.

Портоза (омса деке миен). Ко тушто?

Тушкан. Ме-э-э!

Озавате. Ындыжым каза пача гаяк шоктас.

Портоза. Теже ко?

Йук. Васли кугыза ден Васли кува.

Тушкан. Ме-э-э! Мочориге-влак.

Йоча-влак ордыжкырак лийын шогалыт.

Портоза. Пурыза. Пурыза!

Васли кугыза. Салам лийже, оза-влак, шольо ден шужарем-влак!

Портоза. Шокшо салам чылаландат!

Озавате устел деке лишемеш, пу кумыжышто улшо пукшым пуэдаш туналеш. Портоза Васли кугыза ден Васли кувам пайрем чес дене сийлаш пижеш.

Ик мочериге. Ик пача веле! Ик пача веле! Ик пача веле!

Озавате. Ой-ой, пеш шагал пачам соредас…

Вес мочериге. Тугеже, ковай, пукшетым ит чамане.

Озавате пукшым ешарен пуа.

Тушкан. Ынде кум пача! Кум пача! Кум пача!

Озавате. Тау, тау! Пукшым кочса, вара модса, муралтенат куртыда. Вет таче Шорыкйол. Теле пайрем.

Портоза. Шольым, шужарем, уныкам-влак, каласыза-ян: теле моло пагыт деч мо дене ойыртемалтеш?

Йоча -влак. Кече кучыкемеш, кече шуэнрак онча, янлык-влак вургемым вашталтеныт, йырваш ошо, мардеж коштеш, шургым йушто йошкарта.

Васли кугыза (тояжым пералтен). А мый эн ончыч портоза дечын йоднем. Ну, ончыкто, мыняр йыдалым ыштенат, мыняр кемым ургенат?

Портоза. Ешемлан ситыше.

Портоза йыдал ден кемым луктын ончыкта.

Васли кугыза. Тугеже кылмен кошташ огыт тунал. Пеш сай. (Озаватылан) А тый мо дене куандарен кертат?

Озавате. Чечас ужат, Васли кугыза! Мый клат гыч вашке пуртем. Кызыт пазар акан, у илышыш куснымеке, шукыжым шканак ышташ перна. Оксамат ыштен налаш лиеш. Вот мыят шке марий тувырым ургем, пазарыш каен ужалем. Турлымо пашамат, уна, уло (ончыкта). Илаш кулеш вет.

Васли кугыза. Туге-туге. Сергей Чавайн манмыла, «паша мемнам чикта, паша йукта, паша сай илаш туныкта». Шоляш, а тый тудын «Книга» почеламутшым шарнет? (Ик йоча деч йодеш).

Ик йоча. Школышто тунемынна.

Васли кугыза. Тугеже чылаланна каласкален пу.

Ик йоча «Книга» почеламутым каласкален пуа. Васли кугыза вес йоча деке мия, йодеш.

Васли кугыза. Ну, а тый кузерак тунемат?

Кокымшо йоча. Турлыжат лиеда.

Васли кугыза. А кузе тиде чырыкшым тунемын пытаренат?

Кокымшо йоча. Чыташ лиеш.

Васли кугыза. Кузе тыге? Кузе чыташ лиеш?

Васли кува. Кумытанет уло мо?

Кокымшо йоча. Икте лектын. ИКН предмет дене.

Васли кува. Могай предмет дене?..

Кокымшо йоча. Марий калыкын историйже да культурыжо предмет дене.

Васли кува. Вот кузе!

Васли кугыза. Йокылымыны! Торлаташ! Шке кундемет нерген, шочмо калыкет нерген сайын палаш кулеш. (Йоча-влак деке савырнен) Те «Мик-мек» тукымыш ида савырне. Чыла предметым сайын тунемза! Ато!.. (тояж дене пералтен) Умылышда?!

Портоза. Ушанена. У ий у куаным конда. (Васли кувалан) Каласе, туня мучко могай увер коштеш?

Васли кува. Чыла сай лийшаш. Тыят, мыят, весат ушан дене илышаш улына.

Васли кугыза. А таче пайрем, сандене веселитлаш кулеш. Мемнам эше вес портыштат вучат. Тендан семынак сийлаш ямдылалтыт. Тыге, мочериге-влак?

Мочериге-влак мурым мурен чеверласат.

Тау, тау, сийланда,

Кугу тау тыланда,

Туло лийже шорыкда,

Шуко шочшо пачада.

Ме вес портыш каена,

Тек озаже куана.

Туло лийже шорыкда,

Шуко лийже пачада.

Озавате (кажныжым вучкалтен).

Угыч тол!

Угыч тол!

Учыч тол!

Мочериге-влак.                              Шорыкйол!

Шорыкйол!

Шорыкйол!

Васли кугыза ден Васли кува озавате деке лишемыт.

Васли кугыза. Тау, сийлымыланда, порын вашлиймыланда. Киндыда перкан лийже! Вольыкет туло, мукшет туло лийже. Шурнет лектышан лийже.

Васли кува. Чылалан пиал шыргыжше! Унам вашлияш кумылда лектын шогыжо.

Васли кугыза. Йоча-влак, айста вес суртыш ончалына. Поро пашам ыштымыжым мокталтена, йогыланымыжым вурсалтена.

Чылан лектын каят.

Портоза. Аваже, мыланна портышто шинчаш йокрок ок лий?

Озавате. Йокрок манын мом ыштет.

Портоза. Айда меат тушкашке лектына, калыкын койышыжым ончалына.

Озавате. Каена айда!

Туныктышо. Теве тыгайрак суретым кажне суртышто Шорыкйол пайрем годым ужаш лийын.

Кузе мыланна Васли кугыза каласен кодыш, ме марий калыкнан историйжым, йулажым палышыш да пагалышаш, марий йылмынам йоратен тунемшаш улына. Ушанен кодына, ме мик-мек тукымыш огына савырне.