Г.Ибраһимовның "Яз башы" хикәясенә анализ.
план-конспект урока (5 класс) по теме

•     Хикәягә анализ ясау схемасын искә төшерү.

             1нче слайд.

• язылу елы, жанры
• темасы, идеясе
• проблемасы, конфликты
• сюжет-композициясе (экспозиция, төенләнеш, вакыйгалар үстерелеше, кульминация, чишелеш)
• образлар бирелеше
• хикәянең теле, әһәмияте һ.б.

III. Төп өлеш.
1. Укытучының кереш сүзе. 

-  Әйдәгез әле, укучылар, Г.Ибраһимовның башка хикәяләрен дә искә төшереп китик. Аның өчен экранга карыйк. ( Мультимедиа җайланмасы)

• Әлеге рәсемнәр буенча нинди хикәяләре исегезгә төште. (“Алмачуар”, “Диңгездә”, “Яз башы”)

2. Хикәягә анализ.

• “Яз башы ” хикәясе 1911-12 нче елларда язылган. Хикәянең исеме “Яз башы”дип исемләнгән.  Ни өчен “Яз башы”?
• Укучыларның җавапларын тыңлау.
• Укытучы нәтиҗә ясый.

• Яз башы булса, март башы булыр иде. Автор хикәядәге геройларның, яки 11 яшьлек Салихның тормыш башын сурәтли.

• Жанры - хикәя, чөнки... (вакыйга сурәтләп бирелгән)
• Авылда нинди яңалык?

-Авылга кайткан яңалык ул- Салихның укып бетереп кайтуы.

• Хикәя нәрсә турында, ягъни темасы?
• -11 яшьлек Салих һәм аның дуслары (авыл балалары)турында.

• Хикәянең идеясе, яки автор безгә нәрсә әйтергә тели?

-Авыл балаларының тиешле дәрәҗәдә белем ала алмаулары, мөмкинлекләре булмау. Төрле хорафатларга ышанырга ярамавы турында әйтергә тели.

• Әсәрнең төп проблемасы: авыл балаларының наданлыгы, авыл халкының надан булып калуы, мәктәп, мәдрәсәләр булмау.

• Конфликты : Иске йолалар, иске карашлар белән яңа тормыш арасында.
  Нәрсә соң ул искелек? Искелек-алга таба алып бара алмаган йолалар, алар үзләренең активлыгын югалта.
  
  Сюжет- элементлары: 
  а ) экспозиция – Салихның әнисе белән сөйләшүе, чәй эчүе.

б) төенләнеш –балаларның күлгә балык тотарга чыгып китүләре.

в ) вакыйгалар үстерелеше.

-Укучылар Салих белән малайларның төрле уеннар уйнаулары, күлгә балыкка барулары, балык тоту күренешләрен, малайлар кайткан чагында искә төшергән әкиятнең эчтәлеге турында сөйлиләр.

г ) кульминация – Салихның аңын югалтып егылуы.

д ) чишелеш – малайның аңына килүе, әнисен, докторны күрүе.

     3. Ял минуты. ФОЛОУ ЗЕ ЛИДЕР(следуем за лидером) структурасы.

- Без сезнең белән хәзер аз гына ял итеп алабыз.Моның өчен без ФОЛОУ ЗЕ ЛИДЕР  следуем за лидером структурасын кулланабыз. Сез хәзер  бер-берегез артына басасыз. Музыка уйный башлау белән беренче укучы , ул лидер, нәрсә эшли сез дә шуны эшләргә тиеш буласыз. Хәрәкәтләрне сыйныф буенча эшлибез. Музыка бетүгә лидер алышына . Беренче укучы артка барып баса. Хәзер инде икенче укучы лидер була, һәм шулай дәвам итәбез ,бар укучы да лидер булганчы.

- Барыбыз да бастык ,урындыкларны рәтләдек, бер-беребез артыннын бастык. Музыка башланды. (Музыканы туктатабыз һәм җибәрәбез).

 - Рәхмәт, урыннарга утырабыз.

• Образларга характеристика:

-   Салих-төп герой.  Аңа 11 яшь, мәдрәсәдә укый, тәрбияле, итагатьле, тыйнак, сабыр, тырыш,  хезмәт сөючән, әнисен ярата,  хөрмәтли, олылый.

- Салихның малайлар белән мөнәсәбәте: 11 яшьлек малай тәрбияле, чөнки үзе кычкырмый, Ибрайдан кычкырта.  Бу күренеш Салихның тормышта урынын билгели торган әйбер .

- Ни өчен автор Салихның аждаһадан куркып егылганын сурәтли?

        Аннан соң укытучы нәтиҗә ясый:  Салих дөньяга булган үз мөнәсәбәтен үзенчә кабул итә. Салих образы- җыелма образ итеп бирелгән. Димәк, әсәрдә наданлык һәм белемлелек турында да сүз бара. Бу хикәянең эчке һәм тышкы конфликтын билгели.

          Актив образлар- Тимеркәй, Апрай,Ибрай, әнисе.

           Әнисе- малаен ярата, хөрмәт итә.  Әнисе өстәл әзерли, озаклап тәмләп чәй әчәләр.
          Шулай ук укучылар образларга хас булган күркәм булмаган сыйфатлар турында да сөйлиләр.

Әсәрнең әһәмияте: автор әнисенә, дусларына булган мөнәсәбәте аша Салихның матур образын җиткерә.

         Әсәрнең теле: Табигать күренеше, пейзаж, күлне бик матур бирә.Табигать  күренешләрен  биргән вакытта җөмләләр киңәя, зурая.

Тел-сурәтләү чаралары:

Сынландырулар, эпитетлар, чагыштырулар, күчерелмә мәгънәдәге сүзләр кулланыла. Бу сүзләрне бүтәнчә ничек әйтеп була?

• Дәфтәрләргә чагыштыруларны, күчерелмә мәгънәдәге сүзләрне табып язып куярга тиеш буласыз.Сезгә моның өчен 2 минут вакыт бирелә. Вакыт башланды.(Таймер куела).
• Вакытыгыз бетте. Хәзер сез ФИНК – РАЙТ-РАУНД РОБИН (подумай-запиши-обсуди в команде) структурасы ярдәменә  командада бер-берегезгә чират буенча  җөмләләрегезне укыйсыз, истә калдырыра тырышасыз яки язасыз.
• Беренче булып дүртенче номерлы партнер үзенең фикерен укый һәм шулай чылбыр буенча эшне дәвам итәбез.  Моның өчен һәр укучыга 30 секунд  вакыт бирелә. Вакыт китте (Таймер куела).
•  Молодцы,  минем ........ өстәлдәге ....... номерлы укучының фикерен ишетәсем килә. Нинди  сүзләр кулландың? 

Үзбәя.

IV.  Ныгыту.

 Укучылар, әсәрдә нинди геройлар очрады? (Апрай, Ибрай, Салих, һ.б.)
- Әсәр кем исеменнән сөйләнелә? (Салих.)
- Әсәр нәрсә белән башланып китә? (Малайларның очрашуы белән.)
- Малайлар нинди уеннар уйныйлар? (Туп, кыекбаш, ат-ат.)
- Ә сез нинди уеннар беләсез? (Жаваплар.)
- Салих ни өчен табигать кочагына ашкына?
- Табигатьнең сихри матурлыгы сурәтләнгән урыннарны дөрес интонация белән укып бирегез әле.

 V.  Өй эше бирү.  Билгеләр кую.

1. Хикәянең һәр бүлегенә исем бирергә.

      2. Иҗади : “Яз башы” хикәясендә миңа ошаган күренеш “  темасына  иллюстрация ясарга.

VI.  Йомгаклау.