Хьэнфэн Алим и усэхэр
презентация к уроку (10 класс) на тему

 I. Къызэзгъэпэщ  дакъикъэ

1) сэлам яхын

2) гъэт1ысыжын

II. Унэ лэжьыгъэр къэпщытэжын.

Унэ лэжьыгъэу фи1ащ  Хьэнфэн Алим и гъащ1эмрэ и литературнэ лэжьыгъэмрэ теухуауэ вгъуэтым феджэну.

-Ат1э, хэт сыт еджа?

-Хэт сыт къыджи1эфыну?

Хьэнфэн Алим Мэзан и къуэр 1922  гъэм  Къэрэшей –Шэрджэс  республикэм щыщ  Ботэщей  къуажэм  къыщалъхуащ.  Абы  пэщ1эдзэ еджап1эр къиуха нэужь,1934 гъэм колхоз   щ1алэгъуалэм щхьэк1э къызэрагъэпэща еджап1эм щ1эт1ысхьэри е 5-6 нэ классхэр къыщиухащ Иужьк1э Черкесск къалэм дэт школ-интернатым щеджащ, егъэджак1уэ курсыр къиухри  1939-1940  гъэхэм пэщ1эдзэ классхэр иригъэджащ.

-ирикъун, адэк1э хэт пищ1эн.

1940гъэм Алим  Грознэ дэт  авиашколэм  щ1от1ысхьэ,ауэ Хэку зауэшхуэр къожьэри,  школыр  къимыухыу Совет Армэм  мак1уэри  1945 гъэм и к1эм нэсыху абы щы1эщ.  Л1ыхъужьыгъэ хэлъу нэмыцэ зэрыпхъуак1уэхэм зэрапэщ1этам папщ1э абы  къыхуагъэфэщащ  правительственнэ  орденхэмрэ медалхэмрэ.

Ирикъун, адэк1э хэт?

Зауэ нэужьым  Алим  Малэ Зеленчук   илъэсибл  еджап1эм  егъэджак1уэу щолажьэ.  Алим  сыт  хуэдэ   къулыкъу  игъэзащ1эми  гупщысэ  гъуэгум  техьа и  гум  махуэ  къэс   усыгъэр  лъэщу  къыщызэщ1эрыуэт.

Алим  и япэ усэр дунейм къытехьащ 1947 гъэм.  Абы  пасэу  къыгуры1уащ  укъыщалъхуа  Хэкум  нэхъыф1 зэрыщымы1эр. А  илъэсхэм  къыщегъэжьауэ Хэкур   зэи   мыужьыхыж  образ уардэу Алим и усэхэм хохьэ.

1948 гъэм къыщыщ1эдзауэ Хьэнфэныр  щолажьэ  адыгэбзэмк1э къыдэк1  газетым,  тхылъ тедзап1эм, радиокамитетым.

1962-1964 гъэхэм  Мэзкуу  дэт  литературнэ  курс  нэхъыщхьэхэм  щоджэ.

Хьэнфэн  Алим и усэ нэхъыф1хэр щызэхуэхьэса « Япэ  лъэбакъуэ» тхылъыр  

1955 гъэм дунейм къытохьэ. Абы и ужьк1э зыр зым к1элъык1уэу усыгъэхэр зэрыт тхылъипщ1ым щ1игъу къыдэк1ащ.                                            

Алим  и тхыгъэ зыбжанэ урысыбзэк1и  нэгъуэщ1  лъэпкъхэм я бзэк1и зэрадзэк1ащ, и рассказ купщ1аф1эхэр зэрыт тхылъ щхьэхуэу къыдэк1ащ. Ди лъэпкъ критикхэмрэ щ1эджык1ак1уэхэмрэ Алим и 1эдакъэщ1эк1хэм пщ1эшхуэ хуащ1.

Хьэнфэн Алим 1957гъэ лъандэрэ Россие Федерацэм и тхак1уэхэм я союзым хэтщ.  1997гъэм   къыф1ащащ  «Къэрэшей- Черкес Республикэм и ц1ыхубэ тхак1уэ» ц1эр.

Алим  гушы1э рассказ гъэщ1эгъуэнхэр щызэхуэхьэса  тхылъ зыбжани и1эщ.Алим и усэ нэхъыф1хэм ящыщщ «Ц1ыхугъэ», «Щ1ы-а нэ», «Лацэ», «Гум и уэрэд».

-Пэжщ жыв1ауэ хъуар, ХЬ.А. и  «  Адыгэ нэмыс»усэм макъамэ зыщ1алъхьа и псалъэхэр ц1эры1уэ хъуауэ адыгэ щ1ыналъэ псоми  хамэ къэралым  щыпсэу адыгэхэми уэрэду щыжа1э. Абыхэм ящыщщ «1уащхьэмахуэ», «Адыгэ нэмыс» жыхуи1эхэр.

-Нобэ  дэ дджынущ, зэпкърытхынущ ХЬ. А. и усэхэр

_Сыт езыр «нэмыс» жыхуа1эр?

Дэтхэнэ ц1ыху  лъэпкъым езым и хабзэ щхьэхуэ и1эжщ. Хабзэм ц1ыхухэр зэгурегъа1уэ.Ди адыгэ хабзэм и фащэ нэхъыф1 дыдэр нэмысырщ.Адыгэ хабзэм ,адыгагъэ зыхэлъхьэным ,адыгэ нэмыс пхэлъыным мыхьэнэшхуэ ирет.Адыгэхэр зэрыщытын хуей псори,хэлъын хуей хьэл-щэн псори нэмыс псалъэм хэлъщ. Абы къызэщ1еубыдэр ц1ыхум и щ1ыхьыр, и щхьэм хуищ1ыж пщ1эр, захуагъэр,пэжыгъэр.

Ук1ытэ пхэлъыныр , нэхъыжьыр гъэлъэп1эныр, сабиим хуэсакъыныр,адыгэ напэр, гу къабзэ уи1эныр,ц1ыху  хуэдэ ц1ыхум уахэтыныр.

_Нэмысым теухуауэ сэ сыкъыфхуеджэнщ Шорэ Хьэсин усэбзэк1э адыгэ нэмысыр зыхуэдэр зэрыжи1эм.

-Нт1э, адыгэхэм  куэду  нэмыс зыхэлъ ц1ыхумхужа1эр хэт къыджи1эн, сыт дызэреджэр?

-«Нэмыысыф1эщ»

-Ар зыхэмылъым сыт хужа1эр?

-«нэмысыншэщ»

-сыт хуэдэр нэхъыф1 къыпхужа1эныр?

Иужьрейр  къыпхужа1эныр  емык1ушхуэ   хэлъщ,щхьэк1уэщ,ц1ыхум и щ1ыхьыр зыгъэц1ык1ущ. Аращ дэтхэнэ  адыгэри  щыц1ык1ум къыщыщ1эдзауэ нэмыс зыхилъхьэным, ар зэрихъумэным щ1ыщ1экъур.

-нэмысыф1эм  гъэсэныгъэ  дахэ хэлъщ. Ар гуапэщ хьэтырыф1эщ, къабзэщ, л1ыгъэ хэлъщ, ц1ыхугъэ, адыгагъэшхуэ  хэлъщ,  щхьэщытхъукъым.

Иджы  нэмысым  теухуауэ  псалъэжь  тщ1эхэр къыжыт1энщ, хэт  сыт  иц1ыхурэ?

-Унэм зыщыгъаси хасэм яхыхьэ.

_Нэмыс зи1эм насып и1эщ.

_Уи щхьэм хуэпщ1ыжыр уи нэмысщ.

-Нэмысым насып къыдок1уэ.

_Дахэр зыгъэдахэр и щэнщ.

_Уи псалъэ гъэ1эси уи нэмыс гъэбыдэ.

_Фащэм я нэхь дахэр ук1ытэрщ.

_Уи щхьэ ущымытхъуж, уф1мэ ,укъалъагъунщ.

_Мы зы усэм ф1эк1а Алим имытхауэ щытами адыгэ литературэм хэлъхьэныгъэф1 хуищ1ауэ жыт1эми дыгъуэщэнукъым , сыту жып1эмэ «Адыгэ нэмыс» усэм   РФ-м  и  саугъэт  зыхуагъэфэща композитор ц1эры1уэ Даур Аслъэн макъамэ телъыджэ щ1илъхьауэ дунейпсо  адыгэхэм уэрэду жа1э.

-дедэ1унщ уэрэдым.

-Бзэ гуры1уэгъуэк1э тха мы усэ хьэлэмэтыр теухуащ  адыгэхэм  ди зэхэтык1эф1ыр,  ди хабзэм, нэхъыжь-нэхъыщ1эк1э  щхьэж   хуэфащэ  пщ1э зэрыхуащ1ым (а щапхъэхэр къагъэгъуэтын

Заявка

На участие в городском  историко – краеведческом Конкурсе

« О край родной, край, сердцу милый!  »