әдәбияттан эш программасы 6 сыйныф
рабочая программа (6 класс) на тему

Аңлатма язуы

Эш программасы түбәндәге документларга нигезләнеп төзелде:

1. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгының”Татар әдәбиятыннан гомуми белем бирүнең  дәүләт стандарты”(вакытлыча) Казан,2008
2. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән “Рус телендә урта(тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы” (татар балалары өчен). 1-11нче сыйныфлар Казан”Мәгариф” нәшрияты 2010
3. Татарстан Республикасы Азнакай муниципаль районының “Азнакай  шәһәре 4 нче лицее” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең төп гомуми белем өчен төп белем программасы
4. Татар әдәбияты.  Рус телендә төп гомуми белем бирү мәктәбенең 6 нчы сыйныфы өчен дәреслек (татар балалары өчен). Авторлары: Ф.Г.Галимуллин, Ф.К.Мифтиева. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән. Казан,”Мәгариф”, 2010.

Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына әдәбият  укытуның  төп максаты һәм бурычлары

- матур әдәбият текстларын форма һәм эчтәлек берлегендә аңлап кабул итү;

- төп әдәби-тарихи мәгълүматларны һәм әдәби теоретик төшенчәләрне белү;

- балаларны татар әдәбияты, халык авыз иҗаты, татар халкының җыр-музыкасы, теарты, сынлы сәнгате белән таныштыру, күренекле

язучылар һәм аларның әсәрләрен үзләштерүләренә ирешү;

- укучыларның телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү;

- әдәби әсәрне уку һәм анализлау;

- халык тарихын, мирасын өйрәнү аша Ватанга, халыкка, туган телгә мәхәббәт, олыларга, кечеләргә һәм, гомумән, кешегә ихтирам,

мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек тәрбияләү.

6 нчы сыйныфта татар әдәбиятыннан белем бирү максатлары

Өйрәнеләчәк  күренекле язучылары һәм шагыйрьләре әсәрләре турында мәгълүмат булдыру;

 төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку; сәнгатьле уку;

шигъри текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;

әсәрләрне анализлау; план төзү һәм әсәрләр турында кыскача бәяләмә (отзыв) язу;

татар һәм рус әдәбиятындагы әсәрләрне чагыштырып бәяләү, үз фикерен әйтә белү.

Укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр:

6. аңлап, дөрес, сәнгатьле, кычкырып һәм эчтән уку күнекмәләренә ия;
7. -халык авыз иҗаты, аның төрләре турында белемнәре, әдәби әсәрләрдә төп фикере, сюжеты,  гомумиләштерелгән образлар, аларның эш-гамәлләре, шигырь һәм аның сәнгатьлелеге турында белемнәре булырга тиеш;
8.  язучылар язган әкиятләр һәм халык әкиятләрен белергә, тылсымлы әкиятләрдәге предметлар, образларны күрсәтә белергә тиешләр.
9. әдәби текстны кабул итү һәм өлешчә анализлау күнекмәләренә ия;
10. әдәби текстның мәгънәви өлешләрен аерып чыгару, укыган буенча  план төзү;
11. укыган әсәрнең темасын, идеясын ачыклау;
12. геройларга характеристика бирү;
13. әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыру;
14. укыганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;
15. укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерләреңне дәлилли белү;

6 нчы сыйныфны тәмамлаган татар балалары үзләштерергә тиешле белем-күнекмәләр

- өйрәнгән әдәби әсәрнең эчтәлеген белү;

            - классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларының төп фактларын истә калдыру;

            - әдәби текстны кабул итү һәм анализлау, укыган буенча план төзү;

           - геройларга характеристика бирү;

           - әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыру, автор позициясен ачыклау;

           - укыганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү, әсәрне (өзекне) сәнгатьле итеп уку;

            -җырлар һәм аларның төрләрен аера белү;

            -хикәя,фантастик хикәяне аера белү;

            -шигырь һәм поэманың үзенчәлекләрен белү;

            -уңай герой,лирик герой төшенчәләрен аера белү;

            -әдәби әсәрләрдән сурәтләү чараларын таба белү;

            -милли орнаментларны аера белү.

2011/2012 уку елы нәтиҗәләре.

2011/2012 нче уку елында 5 нче А сыйныф укучыларына ТР Мәгариф министрлыгы тарафыннан расланган “Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары”на нигезләнеп, 5 нче сыйныф өчен  Ф.Ф. Исламов, Ә.М. Закирҗанов тарафыннан эшләнгән дәреслек буенча 70 сәгать укытылды.Программа тулысынча үтәлде.Сыйныфта татарча дөрес, матур, төгәл сөйли алучы укучылар да,  уйлап,бик акрын сөйләшүчеләр дә бар, чөнки күпчелек гаиләләрнең аралашу теле – рус теле. Шуңа күрә дәресләрдә сөйләм телен үстерү өстендә актив эшләргә кирәк . Шулай ук сөйләм эшчәнлегенең тыңлап аңлау һәм сөйләү төрләрен камилләштерү бурычы да куела.

 Өлгереш-100%,сыйфат- 90% тәшкил итте.Шушы нәтиҗәләрдән чыгып,6 нчы Б сыйныфы өчен түбәндәге эш программасы төзелде.

6   нчы  сыйныфта укучылар аерым әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлы белән таныша;  татар әдәби телен үзләштерүне дәвам итә, текстны аңлап, сәнгатьле итеп, йөгерек укырга өйрәнә, әдәби тел нормаларын саклап, төрле темаларга  сөйләшә; халык авыз иҗатының җырлар җанры белән таныша;татар компазиторлары, рәссамнары, артистлары  иҗаты белән таныша;әсәрнең сәнгатьчә эшләнешенә бәя бирергә өйрәнә; образ, герой психологиясе, фантастик хикәя, күчерелмә мәгънә төшенчәләре белән таныша; татар халкының милли бәйрәме Сабантуй белән таныша;милли традицияләр һәм орнаментларга күзәтү ясый; әсәрләрне язмача анализлау, эчтәлек сөйләү, геройларга характеристика бирү, тема, идея, мәсьәлә табу, бәйләнешле сөйләм төзү, чагыштыру, күзәтү һәм нәтиҗә ясау, үз фикереңне исбатлау, мәгълүмат эзләү һәм сайлау күнекмәләрен үзләштерә.

Программада 6 нчы сыйныфта татар әдәбиятына 68 сәгать вакыт бирелә, ә мәктәпнең укыту планы буенча 35 сәг., шунлыктан дәреслектәге материалларның барысын да саклаган хәлдә, аларны анализлау өчен бирелгән вакыт  кыскартылды:  язучы иҗаты – 27 сәгать,класстан тыш уку – 2 сәгать, бәйләнешле сөйләм үстерү – 6 сәгать.

Уку тизлеген билгеләү һәм аны бәяләү:

  Рус мәктәпләренең 6 нчы сыйныфында укучы татар балалары 1 минутта 140—200 иҗек яки 75-85 сүз кычкырып укырга тиешләр.

Уку күнекмәләре түбәндәгечә бәяләнә:

1. Шул сыйныфка таләп ителгән күләмдәге сүзләр (текст) тиз, ачык, дөрес әйтелеп, фикер аңлаешлы бирелсә, ягъни:

 - фонетик үзенчәлекләр (хәрефләрнең укылыш үзенчәлекләре) дөрес бирелсә;

 - татар әдәби теленең орфоэпик нормалары (сүзнең язылыш һәм әйтелеш үзенчәлекләре) сакланса;

 - җөмләләр сөйләмнең төп структур берәмлекләренә (сүзләр – иҗекләргә, җөмлә - сүз тезмәләре һәм сүзләргә, мәгънәле кисәкләргә) дөрес бүленсә;

 - тукталышлар (паузалар) дөрес ясалса, сүз басымы һәм логик басым дөрес укылса яисә куелса,

 - интонацион яктан тексттагы җөмләләр дөрес тавыш белән укылса;

 Укытучының текст эчтәлегеннән чыгып бирелгән сорауларына төгәл җавап бирелсә; “5”ле билгесе куела.

  2. Таләп ителгән күләмдәге сүзләр (текст) тиешле тизлектә укылса, ләкин кайбер сүзләрнең әйтелешендә фонетик, орфоэпик үзенчәлекләр тиешенчә үтәлмәсә, ягъни:

 - кайбер сүзләрне укыганда, сүзләрнең укылыш үзенчәлекләре орфоэпик нормаларга туры килмәсә;

 - сөйләмнең структур бүленешендә кайбер хаталар булса;

 - җөмләне укыганда, интонацион яктан 1-2 төгәлсезлек җибәрелсә;

 Укытучының сорауларына төгәл җавап бирелсә; “4”ле билгесе куела.

  3. Уку тизлеге вакыт чикләренә сыймаса һәм уку барышында 3-4 фонетик, 2-3 орфоэпик хата җибәрелсә;

 Текст сөйләм берәмлекләренә тиешенчә бүленмәү сәбәпле, интонация төгәл бирелмәсә;

 Текстны аңлап та, сорауларга бирелгән җавапларда төгәлсезлекләр булса; “3”ле билгесе куела.

  4. Тиешле тизлектә уку күнекмәләре булмаса;

 Уку барышында үтелгән орфограммаларда төгәлсезлекләр күп кабатланса;

 Уку барышында җибәрелгән фонетик, орфоэпик, интонацион хаталар текст эчтәлеген аңлауга комачауласа;

 Текст эчтәлеге буенча бирелгән сорауларга өлешчә генә җавап алынганда. “2”ле билгесе куела.

Өйдә әзерләнеп укуны бәяләгәндә, таләпләр югарырак була.

 Телдән җавапларны бәяләү.

 Телдән җавап бирү – тәкъдим ителгән теманы сөйләү формасында була.

 М а т е р и а л:

 1) программа материалы буенча бирелгән яисә үзе сайлап алган тема;

 2) эчтән укылган текстның (нигездә, әдәби әсәрдән яисә әдәбият дәреслегеннән алынган, күрсәтелгән яисә үзе сайлап алган) эчтәлеге.

 С ө й л ә ү г ә  б и р е л ә  т о р г а н  в а к ы т:

  VI - V класста 2-5 минут.

 Әдәбият дәфтәренә таләпләр

 Әдәбият дәфтәрендә һәр уку елы дәвамында түбәндәге төп язмалар була:

 1) планнар

 2) эчтәлекне хикәяләп язу

 3) цитаталар (күчереп язу)

 4) аңлатмалар (сүз һәм төшенчәләргә)

 5) фикер язмалары (үз фикереңне язып кую)

 6) укучы үзе иҗат иткән әдәби әсәрләр (хикәяләр, шигырьләр, мәзәкләр, сценарийлар һ.б )

 7) халык авыз иҗатыннан җирле материаллар

Әдәбият дәфтәрендә бары тик программа материалын үзләштерүгә һәм аны язып бирә белергә өйрәтә торган язмалар гына булырга тиеш. Язма эшләр сочинение таләпләре белән бәяләнә.

 Әдәбияттан белем дәрәҗәсен бәяләү соңгы чиктә сочинение яздыру белән кылынса да, өлгереш билгеләре чыгарган вакытта аның белән генә чикләнмичә, уку, сөйләү, телдән җавап бирү дә исәпкә алына.

 Укуга карата төп таләп – сәнгатьле уку.

 Уку материалы:

 1. Укучы үзе язган текст яки сочинение.

 2. Әдәби әсәрдән, публицистик һәм фәнни хезмәттән өзек.

 Материалның күләме:

 Һәр класс өчен билгеләнгән сочинение күләме икеләтә алына.

 Материалны сайлап алу:

 1. Укучы үзе сайлый, үзе теләгән текстны укый.

 2. Укытучы күрсәтмә бирә.

 Укуны әдәбият фәне буенча бәяләү өчен таләпләр:

 1. Уку тел (грамматика) фәне буенча уңай билге куярлык булсын.

 2. Сәнгатьле яисә логик сәнгатьле (текстның характерыннан чыгып) башкарылсын.

 3. Уку интонациясен бөтен текстка һәм аның аерым өлешләренә карата укучы аңлатып бирә белсен.

 И с к ә р м ә. Уку интонациясен аңлатканда:

 1. V – VII классларда интонациянең текст эчтәлегенә карата булган ягын аңлату җитә (ягъни объектив эчтәлектән чыгып).

Укыту-методик комплекты

1. Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары. Казан. «Мәгариф» нәшрияты. 2010);

2. Рус мәктәпләрендәге татар балаларына татар әдәбиятыннан гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты (Казан, 2008);

3. Ф.Г.Галимуллин, Ф.К.Мифтиева. Татар әдәбияты. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 6нчы сыйныфы өчен дәреслек-хрестоматия (татар балалары өчен). Казан. Мәгариф. 2010

4. Ф.К.Мифтиева, Ф.Г.Галимуллин. Рус мәктәбендә татар балаларына әдәбият укыту. 6 нчы сыйныф. Укытучылар өчен методик кулланма. Казан. Мәгариф. 2001

5.Гайфуллина Ф.А.Әдәбият дәресләрендә .Казан, «Яңалиф», 2006

6. Абдрахимова Я.Х. Татар әдәбияты дәресләрендә бәйләнешле сөйләм үстерү 5-7 сыйныфлар. Казан, «Мәгариф» 2007 ел.

7. Программа буенча каралган язучыларның әсәрләре