Лексико-грамматические упражнения
методическая разработка (6 класс)

1.Мивдисджытӕй пайдагӕнгӕйӕ   радзурут   темӕ « Боны фӕтк»

Фесты,  ацӕуы,  фӕхъусы,  феххуыс кӕны,  фӕхъазы,  бахӕры,  схуыссы.

2.Раст  у? раст нӕу?

1. Тимур у тынг зивæггæнаг лæппу.

 2. Куы сысты, уæд зарядкæ скæны.

 3. Тимур ахуыргæнæгмæ лæмбынæг нæ фæхъусы.

 4. Йе `мкъласонтæн никуы феххуыс кæны.

 5. Арæх æххуыс кæны йæ мад æмæ йæ хойæн.

 6. Æхсæвы райдайы йæ уроктæ кæнын.

 7. Хæдзармæ куыст куы скæны, уæд йе `мбæлттимæ фæхъазы кæрты.

  8. Тимур кæддæриддæр схуыссы иу афон

3.Ратӕлмац кӕнут. Хъуыдыйӕдтӕй текст саразут пъланмӕ гӕсгӕ.

Пълан.

                                                    1.Диссаджы афон.

 2.Фӕззӕджы комулӕфт.

      3.Сызгъӕрин дыргъдӕттӕ.

                                                    4.Фӕззыгон парчы.

                                                    5.Фӕззӕг нӕ горӕты.

                                                     6.Рӕсугъд  пейзаж.

1.Чувствуется прохладное дуновение осени.

2.Вот наступила золотая осень

3.Там тепло и тихо.

4.Самая красивая и живописная пора года.

5.Мы восхищаемся той красотой, которую нам дарит осенняя природа.

6.Только художник может передать всю красоту  осеннего  пейзажа

7.Золотистые сады нам подарили  богатый  урожай.

8.На небе всё чаще стали появляться тучи

9.И в наш город пришла осень-красивая и золотая…

10.Птицы уже не поют- улетели в теплые края.

11.Идет  дождь.

12.Вчера мы гуляли  по осеннему парку.

13.Земля там покрыта разноцветной листвой.ӕ

 4.а)п Текстмæ байхъусут æмæ фӕрстытӕн дзуӕппытӕ раттут.

Мæнæн бирæ æмбæлттæ ис. Фæлæ мæ хуыздæр хæлæр у Олег. Цæуы йыл 13 азы. Нырма ахуырдзау у.

Олег тынг бæрзонд лæппу нæу, фæлæ дзы ныллæг дæр нæ зæгъдзынæ. Ис ын тар къæбæлдзыг сæры хъуынтæ æмæ стыр сау цæстытæ, бæрзонд ных æмæ гыццыл фындз. Ноджы ма йæ райдзаст цæсгомыл кæддæриддæр вæййы фæлмæн мидбылхудт.

Олег, æцæг лæг кæй фæхонынц, ахæм лæппу у. Йæ сæр кæй бахъæуы, уымæн æнæзивæгæй баххуыс кæны. У рæдау, цæстуарзон æмæ иузæрдион (преданный) хæлар. Уарзы ахуыр кæнын дæр, уый тыххæй йæ хонынц фæзминаг скъоладзау. Бирæ уарзы спорт.

ӕ).Текстмæ байхъусут  æмæ хъуыдыйæдтæ баххæст кæнут хъӕугӕ лексикӕйӕ.

( Райгуырдис,  уарзта, ахуыр кодта,ном, амардис, чиныг рацыдис,нывгӕнӕг)

       Хетæгкаты Къоста у ирон адæмон поэт, ….        .

 Къоста …   15 октябры 1859 азы Нары хъæуы. Йæ мады … уыдис Мария,йӕ фыды … та-Леуан. Къоста куы райгуырдис, уæд йæ мад …, сабийы хъомыл кодта Чендзе. Уый бирæ ….    Къостайы

Къоста … Нары скъолайы, Дзæуджыхъæуы прогимназийы, Стъараполы гимназийы.

Къостайы æмдзæвгæты … «Ирон фæндыр» … 15-æм майы 1899 азы.

Хетæгкаты Къоста уыди …     дæр. Нывгæнæджы дæсныйадыл ахуыр кодта Петербурджы Аивæдты академийы, Зындгонд сты йæ нывтæ «Донмæ», «Дурсæтджытæ»; йæ диссаджы портреттæ

Пббььь5. 

5.Бакӕсут  ӕмӕ баххӕст кӕнут.

А)Зындгонд  уырыссаг нывгæнæг Фёдор Павлович Решетников райгуырд 1906 азы Екатеринскы облæсты Сурско-Литоваг хъæуы, иконæтæ чи фыста, ахæм лæджы хæдзары. Нывкæнынадмæ лæппу гыццылӕй бауарзта. Уыимæ ма  йæ хистæр æфсымæр  дӕр  уыд нывгæнæг.

14-аздзыдæй Фёдор ныууагъта йæ фыды хæдзар, райдыдта кусын.

1926 азы Решетников æрцыд Мæскуымæ, бацыд аивады рабфакмæ, уый фæстæ та бацыд  Мæскуыйы аивæдты институтмæ. Нывгæнæджы сфæлдыстады ахсджиаг хай сты Арктикæйы цы нывтæ скодта, уыдон.

Фыдыбæстæйы Стыр хæсты архайдта фронты, хъахъхъæдта Севастополь, фашисттæй ирвæзын кодта Крым. Хæст куы фæци, уæд ногæй бавнæлдта йæ дæсныйадмæ. Йæ уарзондæр хъайтартæ систы сывæллæттæ.

Сывæллæттыл конд нывты `хсæн æвзарæм ахæмтæ: «Æгъдаухалæг», «Сабырдзинады сæраппонд», «Урочыты уæлхъус», «Ногæй та дыууæ!».

ӕ)

Пппа

       ам6.Бакӕсут  ӕмӕ радзурут, ногӕй цы базыдтат,уый

            Ныв «Ногæй та дыууæ!» фыст æрцыд 1952 азы.

Иухатт нывгæнæг бадти математикæйы урочы мæскуыйаг скъолатæй иуы. Ахуырдзауæн йæ бон не сси хӕслӕвӕрд  скæнын æмæ райста «дыууæ». Уӕд нывгæнæджы цæстытыл ауади скъоладзау сæхимæ куыд æрбацæудзæн, йæ «дыууæйæ» цас хъыг æрхæсдзæн йæ бинонтæн.

     Ныртæккæ ныв ис Третьяковы галерейы. Кæсджытæ йæм кæддæриддæр бирæ æрбацæуы, се `хсæн фылдæр вæййы скъоладзаутæ.

7.777777777744

4444Зззззоллдддоо