Классный час "Духовное завещание чувашскому народу"
классный час по краеведению (7 класс) на тему

И.Я. ЯКОВЛЕВ ЧӐВАШСЕНЕ ПАНӐ ХАЛАЛ

(Классный час, 7 класс)

Тӗллевсем:

 1) И.Я. Яковлев чӑваш халӑхĕн аслă вĕрентекенĕ пулнине кăтартасси;

2) Халал халĕ те мĕншĕн кивелменнине кăтартасси;

3) Тăван халăха , чĕлхене, таса чунпа хисеплеме вĕрентесси.

Урока кирлӗ хатӗрсем: презентаци, плакатсем, кӗнеке выставки, видео «Всё в твоих руках».

I.Урок юхăмĕ.

Урока ларма шӑнкӑрав пуличчен икӗ минут юлсан чăваш юрри «Илемлĕ» янӑрать.

1.Калаçу пуҫлани.

Учитель:

-Ырă кун пултăр, туссем!

Камсем эпир? Мĕнле йăхран эпир?

Мĕнле анне пире савса çуратнă?
Мĕнле атте ура çине тăратнă
Мĕнле çĕр хăйĕн çăкăрне?
Чăвашсемех эпир, ырă çынсем эпир.

Чăваш анне пире савса çуратнă.
Чăваш атте ура çине тăратнă.
Чăваш çĕрĕ парнеленĕ хăйĕн çăкăрне.
(Плакат : «Ҫын пул! Чӑваш ятне ан ҫӗрт!» -доска çине çакмалла.) 

2.Учитель:- Паянхи калаçăвăн ыйтăвĕ: Лайӑх ҫын пулас тесен хӑвна мӗнле тытмалла?

3.Ҫӗнӗ материалпа ӗҫлени.(плакатпа ĕçлени)

Учитель:

«…Вăй илтĕмĕр çĕнĕ тĕнче тумалăх

Çитетпĕр Çÿллĕ ĕмĕтсем патне

Çапах нихçан, нихçан та манмĕ халăх

Хăйне букварь тыттарнă çын ятне…»

                                                   А.Алка

Учитель: - Çак сăмахсене кам çинчен çырнă? Паллах ĕнтĕ И.Я.Яковлев çинчен пирĕн ентĕш Александр Алка  каланă  (слайд1.- И.Я. Яковлев ). 

- Кам-ха вӑл? Эсир ун ҫинчен мӗн пӗлетӗр? (ачасем хуравланă май слайд çинче сăмахсем тухаççĕ).

1-мĕш ача. -.И.Я. Яковлев ҫуралнӑранпа кӑҫал ака (апрель) уйӑхӗнче 170 ҫул ҫитет (1848—1930). Чăваш халăхĕн историне паллă педагог, чăваш çырулăхĕпе литературине пуçарса яраканĕ пулса кĕнĕ.

2-мĕш ача.- Вӑл 82 ҫул пурӑннӑ. Хӑйӗн вӑрӑм ӗмӗрне чӑваш халӑхне ҫутта кӑларассишӗн тӑрӑшса ирттернӗ, мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑтра чӑваш ҫыннисем питӗ чухӑн пурӑннӑ, вĕсен хушшинче вулама-ҫырма пӗлекенсем сайра пулнӑ. Апла пулсан И.Я. Яковлев чӑваш пулнипе палӑрнӑ.

3-мĕш ача.-Тӑлӑх-скер, хӑй ҫине тӑнипех вӑл малтан шкултан лайӑх паллӑсемпе вӗренсе тухать, унтан гимназие ылтӑн медальпе пӗтерет, вӗрентекен (учитель) пулса ӗҫлет.

Чӗмпӗрте чӑваш шкулӗсем валли чӑваш учителӗсем хатӗрлеме пуҫлать, ҫапла майпа халӑха ҫутта кӑларакан (просветитель) пулса тӑрать. И.Я. Яковлев 1871 мĕш çулта хăйĕн тăван ялĕнче Кăннӑ Кушкинче тата ытти чăваш ялĕсенче шкул уçать.

4-мĕш ача.- Кунсӑр пуҫне Иван Яковлевич тӗпчевҫӗ (ученӑй) шутланать.

Вӑл чӑвашсен пӗрремӗш алфавите йӗркеленӗ. И.Я. Яковлев ҫыравҫӑ (писатель) та: хӑйӗн букварӗ валли хӑех кӗске калавсем ҫырнӑ. Вӑл куҫаруҫӑ (переводчик) та пулнӑ. Вырӑс ҫыравҫисен произведенийӗсене, Турӑ кӗнекисене чӑвашла куҫарнӑ ҫӗре хутшӑннӑ.

Учитель: - И.Я. Яковлев ҫинчен ытларах пӗлес тесен ҫак выставкăри кӗнекесене тупса вулама пултаратӑр. (Ачасем кӗнеке выставкипе паллашаҫҫӗ.)

- Халалта каланӑ шухӑшсенчен чылайӑшӗ И.Я. Яковлев ҫырнӑ калавсенче те палӑрать. И.Я. Яковлев хăй те ачасем валли нумай калавсем çырнă. Калавĕсене  ваттисем каланă сăмахĕсемпе вĕçленĕ. Унăн калавĕсем кĕске пулсан та ăса вĕрентеççĕ.

2. Халалсемпе паллашасси. (.Я. ЯКОВЛЕВ ЧӐВАШСЕНЕ ПАНӐ ХАЛАЛ)

  Учитель: - Чĕмпĕртен Мускава куçса каяс умĕн Иван Яковлевич тăван халăхне Халал парса хăварнă.  Ăна вăл 1921-мĕш çулта çырнă. «Халал — пил — ырӑ сӑмах». И. Я. Яковлев халалĕ – ÿсекен ăрăва каланă пехил.

     Пехил вăл – чăваш çынни хăй вилес умĕн пурлăхне, еткерлĕхне тăванĕсене халалласа хăварни, ытлăх-çитлĕх пурăнма, тĕрĕс-тĕкел ĕмĕтленме, сывлăхлă пулма пиллени.

1992 çулта çак кĕнеке пилĕк чĕлхепе – чăвашла, вырăсла, акăлчанла, нимĕçле, французла – пичетленсе тухать.( «Чăваш халăхне панă халал» кĕнекине кăтармалла). -Ачасем , эпĕ И.Я.Яковлев панă  Халалпа  хытă интереслентĕм , ăна темиçе хут та вуласа тухрăм.

      Эсир те И.Я.Яковлев çырнă Халалне чăваш литературă урокĕнче вуланă пулмалла.  Калăр-ха , эсир унăн хăш йĕркисене астуса юлтăр?

1. Ача:- «…Килěшсе ěçленě ěç пысăк усăллă – çакна пěлсе тăрăр, ун пек ěçе юратăр. Чăн пěчěккě ěçе те пит пикенсе, юратса ěçлěр…»

Учитель:- Пирĕн мĕнле пулмалла тенĕ И.Я.Яковлев?

Ача: – Ĕçчен. Пĕр сăмахпа каласан –ĕçченлĕх.

2. Ача:- «…Турра ěненсе пурăнасси калама çук пысăк япала – пуринчен ытла эсир çавна хытă тытса тăрăр. Ěненÿ этеммěн ăсне, кăмăлне çунатлăлантарса çамăллатать, чун пурнăçне канăçлăх парать, лăплантарать; инкек-синкек, хуйхă-мěн курнă вăхăтра чуна хăват парать; ěçсем ăнса телейлě пурăннă чух ěненÿ чуна тасатать, ăна çутатса тăрать…»  

Учитель:- Чун таси, ăс таси вăл пирĕн сывлăх, пĕр сăмахпа мĕнле калама пулать? Ача:– сывлăх.

3. Ача:- «…Вěренсе çутăлма телей тупнă чăвашсене калам тата. Астуса тăрăр! Пайсăр тăрса юлнă хăвăрăн мěскěн чăваш тăван халăхăра эсир пулăшса пурăнмалла; вěсене ăçтан та пулин катаран пулăшу килě-ха тесе тăмалла мар. Ан манăр! Вĕсене вěрентсе çутăлтарас ěç пуринчен ытла сирěн çинче пулмалла…».

Учитель: -Пĕр сăмахпа мĕнле калама пулать?

Ача:- Ăс-тăн.

4. Ача: -«…Вырăс халăхě пит пысăк халăх. Вăл ырă кăмăллă, ăслă: эсир ăна итлěр, юратса пурăнăр. …Вырăс патшалăхě çине шанса пурăнăр, ăна юратăр, вара вăл сирěн аннěр пулě…»

Учитель:- Пĕр сăмахпа  мĕнле калама  пулать?

Ача: - Туслăх.

5. Ача: -«…Лăпкă чунпа килěшсе ěçленě пур ĕç те телейлě пулать, ăнса малалла пырать. Кукăр çулпа çÿресрен, ултавпа тăвас ěçрен хăраса тăрăр:...».

Учитель:- Пĕр сăмахпа мĕнле калама пулать?

Ача: -Тĕрĕслĕх.

6. Ача:- «…Пěр-пěринпе сапăр пулăр, çукшăн-пуршăн чашкăрса çÿресрен, харкашасран аякка тарăр. Çăлаканăн аслă сăмахне асра тытăр. Вăл каланă: хăвăр тăшманăрсене те юратăр, тенě…»

Учитель: - Пĕр сăмахпа мĕнле калама пулать?

Ача: -Ырă кăмăл.

7. Ача:- «…Çемйěре лайăх пăхса усрăр: çемье вăл халăх чаракě, патшалăх чаракě …Ўтěре ясарпа ан варлăр, ÿсěртекен, астаракан япаларан шикленěр. Çемйěре сыхă усрасан, ачăрсене чипер упраса пурăнсан, килěштерсе лăпкă ěçлесе пурăнма хăвăр валли тěреклě чарак лартса хурăр…»

Учитель:- Пĕр сăмахпа мĕнле калама пулать?

Ача: - Чун-чĕре тасалăхĕ.

Учитель: - Эпир сирĕнпе И.Я.Яковлевăн «Чăваш халăхне панă халалне» теплĕн пăхса тухрăмăр. Ырă сăмахĕсене тупрăмăр, халĕ вĕсене тĕслĕхсемпе çирĕплемелле.

Тĕлĕхсем- ваттисем каланă сăмахсем пулĕç. Класс валли стенд тăватпăр.

Стендăн ятне  парăр, пилĕсене йĕркипе вырнаçтарса, тĕслĕхсемпе çирĕплететĕр. Ĕçе пĕтерсен  , пĕтĕмлетсе парăр.

Ачасем ĕçлеççĕ. Ĕç вĕçĕнче - стенд пулать. Ун çинчен пĕр ача каласа  парать:

Халăхăн çичĕ пилĕ

Учитель:- Ку пилсене Иван Яковлевич ĕмĕрлĕхе çырса хаварнă. Вĕсене паянхи кунта пăхăнса тăрас пулать. Пирĕн унăн халалĕсене яланах асра тытмалла, вара пурнăçра йăнăшсем те сахалрах пулĕç.

Паянхи калаçу ыйтăвĕ: Лайӑх ҫын пулас тесен хӑвна мӗнле тытмалла?

Унăн хуравĕсем мĕнле пулаççĕ? (ачасем калаççĕ: Эпир ĕçчен , сывлăхлă, туслă, ăслă, ырă кăмăллă, таса шухăшлă пулмалла).

Пирĕн калаçăва   притчăпа вĕçлес килет: (слайд Лĕпĕш).

Всё в твоих руках (восточная притча)

Давным-давно в старинном городе жил Мастер, окружённый учениками. Самый способный из них однажды задумался: «А есть ли вопрос, на который наш Мастер не смог бы дать ответа?» Он пошёл на цветущий луг, поймал самую красивую бабочку и спрятал её между ладонями. Бабочка цеплялась лапками за его руки, и ученику было щекотно. Улыбаясь, он подошёл к Мастеру и спросил:

— Скажите, какая бабочка у меня в руках: живая или мёртвая?

Он крепко держал бабочку в сомкнутых ладонях и был готов в любое мгновение сжать их ради своей истины.

Не глядя на руки ученика, Мастер ответил:

— Всё в твоих руках.

Пирĕн пурнăç  та пирĕн алăра.

«…Чӑн-чӑн ҫын пулас тесен, ӗҫлеме тата вӗренме ӱркенмелле мар, йывӑрлӑхран, нушаран хӑрасан ҫын хӑйне хӑй пӗтерме пултарать…»-  тенĕ И.Я. Яковлев.

 Эсир чӑваш ятне ҫӗртместӗр. Эпӗ çакна шанатӑп. Хамӑр чӑваш пулнишӗн савӑнар, мухтанар; вӑтанса тӑрар мар чӑвашла калаҫма!