кунделікті сабақ жоспар
план-конспект занятия по истории (7 класс) на тему

Сынып

7 А

Күн

Пән

Қазақстан тарихы

Сағат

2

Тақырып

§1,2. Түрік қағанаты, Батыс түрік қағанаты.

Мақсат

Орта ғасырлардағы қазақ жерінде пайда болған алғашқы мемлекеттердің мемлекеттік құрылымдарының ерекшелігіне, халқының құрамына ерекше тоқталу және басқа да мәліметтерді баяндау.

Көрнекілік

Карта, сызбалар

Әдіс-тәсіл:

Сызбамен, картамен жұмыс, баяндау, сұрақ - жауап

Өткен сабақты қайталау:

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру бөлімі

ә) Үй тапсырмасын тексеру

б) Жаңа сабақ

в)Бекіту бөлімі

г) Үйге тапсырма

д) бағалау

 Жаңа сабақтың мазмұны:

        Түрік этнонимі 542 жылы алғаш Қытай шежірелерінде кездеседі. Түрік сөзі – Теле сөзімен мағыналас, олардың құрамына түркі тілдес тайпалар енеді. Олар: оғыз, қырғыз, үйсін, дулу, нушеби, т.б.. Түріктердің бастапқы территориясы: Орхон, Енисей өзендерінің аймағы. 552 жыл – Түрік қағанаты құрылған жыл. Қағанат – мемлкет деген мағынада. Бірінші қағаны – Бумын қаған. Түрік қағандары сыртқы саясатында мемлекеттің территориясын батысқа, шығысқа қарай кеңейтпекші болады. Сөйтіп олар Қара теңізге дейін жетеді. Қытай, Иран, Византия елдерімен терезесі тең Түрік қағанаты 603 жылы 2 – ге бөлініп кетеді. Мемлекеттің әлсіреу себептері: ішкі билікке талас және Қытайдың шабуылы.

     Хронологиялық жұмыс:

542 ж «түрік» этнонимі алғаш қытай жылнамасында кездесті

545 ж түрік қолбасшысына қытай елшісі келді. Түрік қағанаты  - Қытай.

552 ж түріктер жужан қағандығын жеңді, Анағұй, Бумын қаза болады. Бумын «елхан» атағын алады. Түрік қағанаты құрылды.

552 – 554 жж түріктер жужандарды түпкілікті жеңеді.

555 ж түріктер Арал теңізіне дейін жетеді

563 – 567 жж түріктер қатты қарсылық көрсеткен эфталиттерді бағындырады

570 – 580 жж түріктердің шығысында саяси ықпалы күшейеді

581 ж қағанатта билікке таласу басталады, тұрақсыздық

603 ж қағанат Батыс және Шығыс болып 2 – ге бөлініп кетеді.

     603 жылы Батыс Түрік қағанаты құрылады.

Астанасы – Суяб қаласы (Шу өзенінің бойында орналасқан)

Жазғы астанасы – Мыңбұлақ қ (қаз Жамбыл облысының маңы)

Жоғарғы басшысы – қаған. Қаған билігі шексіз, мұрагерлік жолмен беріледі.

Халқы – «қара будундар». Төменгі бөлігін «тат» деп атаған, ол құл деген мағынада.

Сабақты бекіту :

Сұрақтарды оқушылар өздері дайындап,  бір – біріне қоюы шарт.

Үй жұмысы :

§1 -2. Хронологиямен жұмыс. Картамен жұмыс.

Сабақты бағалау :

Сабақтағы белсенділігіне қарай бағалау және үй жұмысына дайындығы да ескеріледі.

Сынып

7 А

Күн

11.10.12ж.

Пән

Қазақстан тарихы

Сағат

2

Тақырып

§5. Оғыз мемлекеті (ІХ ғасырдың саны – ХІ ғасырдың басы)

Мақсат

Орта ғасырлардағы қазақ жерінде пайда болған алғашқы мемлекеттердің бірі – оғыз мемлекетінің мемлекеттік құрылымдарының ерекшелігіне, халқының құрамына ерекше тоқталу және басқа да мәліметтерді баяндау.

Көрнекілік

Карта, кесте

Әдіс-тәсіл:

Кестемен, картамен жұмыс, баяндау, сұрақ - жауап

Өткен сабақты қайталау:

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру бөлімі

ә) Үй тапсырмасын тексеру

б) Жаңа сабақ

в)Бекіту бөлімі

г) Үйге тапсырма

д) бағалау

 Жаңа сабақтың мазмұны:

         Оғыздар қай уақытта өмір сүрген – ІХ ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың басында

        Оғыздар қай жерлерді мекендеген(картадан көрсету) – Сырдарияның орта және төменгі ағысы. 

       Оғыздардың мемлекетінің астанасы – Янгикент (Жаңа Гузия)- Сыр бойында.

      «Оғыз» сөзінің мағынасы –           а) уыз              ә) садақтың оғы            б) өгіз

       Оғыз мемлекетінің тайпалық құрамы – а) қытай деректерінде: байандур, имур, қайлар

                                                                             ә) арабта:  қимақтар + оғыздар қосылған

                                                                            б) М.Қашқари:24 тайпадан тұрған    

                                                                           в) Әл – Марвази: 12 тайпадан тұрған

      Оғыз мемлекеті:

Халық, мемлекет – ел, тайпалық одақтар. Олар аймақтарға бөлініп басқарылған.

Аймақ саны – 12. (Оғызнама дерегі бойынша)

«Бой», «оба», «көк» - тайпалық, рулық бөлімшелер.

Ұрықтар – рулық атақты тұқымдар, әулеттер.

Жабғу – оғыздардағы жоғарғы билік иесі.

Инал – жабғудың мұрагері.

Атабектер – иналды тәрбиелеушілер.

Сюбашы – әскербасы.

Күл – еркіндер – жабғудың кеңесшілері.

Халық жиналысы – жылына 1 рет шақырылатын оғыздардың жиыны.

Қаңқаш – шонжарлардың кеңесі.

Ұлы, кіші құрылтайлар – ел басқарудағы ең жоғарғы орын.

«Боз оқ» - жабғудың оң жағындағы ұлдары(жабғу сайлағанда артықшылықтары болған).

«Үш оқ» - сол жағындағы ұлдар.

   Оғыздардың қоғамы: әскери демократия

   Оғыздар туралы басты деректер: Оғызнама, Күлтегін жазбалары, М.Қашқаридың сөздігі.  

      Хронологиялық жұмыс – оғыздардың саяси жағдайы:

965  ж  - оғыз жабғуы + Киев кінәзі Святослав – хазарларға қарсы әскери одаққа отырады. Нәтижесінде Хазар қағанаты талқандалды.

985 ж  - Кінәз Владимир + оғыз жабғуы – бұлғарларға қарсы одақтаса отырып, бірге жорық жасаған.

1041 ж – оғыз жабғуы Шахмәлік Хорезмді жаулап алады.Екі жылдан кейін Хорезм халқы салжұқтар көтеріліске шығып, оғыз жабғуы салжұқтар қолынан қаза болады.

 Оғыздардың белгілі жабғулары:

Әли хан – кезінде мемлекеттің жағдайы күрт нашарлайды. 

Шахмәлік – тұсында біршама уақыт қайта күшейеді.

Оғыздардың мемлекетінің орнына келген мемлекет: Қыпшақ мемлекеті 

Сабақты бекіту :

Сұрақтарды оқушылар өздері дайындап,  бір – біріне қоюы шарт.

Үй жұмысы :

§5. Хронологиямен жұмыс. Картамен жұмыс.

Сабақты бағалау :

Сабақтағы белсенділігіне қарай бағалау және үй жұмысына дайындығы да ескеріледі.

Сынып

7 А

Күн

18.10.12ж

Пән

Қазақстан тарихы

Сағат

1,5

Тақырып

§6. Қимақ қағанаты  (ІХ ғасырдың соңы – ХІ ғасырдың басы)

Мақсат

Орта ғасырлардағы қазақ жерінде пайда болған алғашқы мемлекеттердің бірі – қимақ мемлекетінің мемлекеттік құрылымдарының ерекшелігіне, халқының құрамына ерекше тоқталу және басқа да мәліметтерді баяндау.

Көрнекілік

Карта, кесте

Әдіс-тәсіл:

Кестемен, картамен жұмыс, баяндау, сұрақ – жауап

Өткен сабақты қайталау:

Оғыздар қай уақытта өмір сүрген – ІХ ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың басында

        Оғыздар қай жерлерді мекендеген(картадан көрсету) – Сырдарияның орта және төменгі ағысы. 

       Оғыздардың мемлекетінің астанасы – Янгикент (Жаңа Гузия)- Сыр бойында.

      «Оғыз» сөзінің мағынасы –           а) уыз              ә) садақтың оғы            б) өгіз

       Оғыз мемлекетінің тайпалық құрамы – а) қытай деректерінде: байандур, имур, қайлар

                                                                             ә) арабта:  қимақтар + оғыздар қосылған

                                                                            б) М.Қашқари:24 тайпадан тұрған    

                                                                           в) Әл – Марвази: 12 тайпадан тұрған

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру бөлімі

ә) Үй тапсырмасын тексеру

б) Жаңа сабақ

в)Бекіту бөлімі

г) Үйге тапсырма

д) бағалау

                          Жаңа сабақтың мазмұны:

Қимақтар  қай уақытта өмір сүрген: біздің заманымызға дейін өмір сүрген  – ІХ ғасырдың аяғы мен ХІ ғасырдың басында

Қимақтар қай жерлерді мекендеген (картадан көрсету) – ҮІІ ғасырдың басында – Монғолияның солтүстік – батысы, ҮІІ ғасырдың ортасына қарай – Алтайдың солтүстігі, Ертіс өңірі, ҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ХІ ғасырдың басына дейін олар Қазақстан жеріне қоныстана бастаған: солтүстік – шығыс, орталық аймақтар.

 Қимақтардың мемлекетінің астанасы –  1) Имақия

                                                                         2) Карантия (Алакөлдің жағасында)

Қимақ  мемлекетінің тайпалық құрамы – 

• 7 тайпадан тұрады деген парсы тарихшысы Гардизи;
• Эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажларлар, имек, қыпшақ тайпалары 840 ж Ұйғыр қағанаты ыдыраған кезде қимақ бірлестігіне кірген.  

Қимақ  мемлекеті: Қаған –қимақтарда қағанаттағы жоғарғы билік иесі.

Ябғу, имек байғу, қимақ ябғу – тайпа көсемдерін білдіретін атаулар. Шад – түтік – жеке тайпа көсемдері.

Ұлы қаған, Кіші қаған, Ябғу шад – шонжарларға берілетін лауазымдар, атақтар.

Жатақтар – көшуге малы жоқ кедейлер. (М.Қашқаридің айтуы бойынша)

Қимақтардың қоғамы: әскери демократия Қимақтар туралы басты деректер:  Күлтегін жазбалары, М.Қашқаридың сөздігі.  Хронологиялық жұмыс – қимақтардың саяси жағдайы:

• Көршілерге шапқыншылық жасап отырған:

1. Қимақтар – тоғыз – ғұздар (ІХ – Х ғасырлар Шығыс Түркістан жері)
2. Қимақтар – қырғыздар (Енисей бойы)
3. Қимақтар – оғыздар (Сыр бойы)

• Қимақ жеріне шабуыл жасаған елдер:

1. Қарахан мемлекеті – қимақтар(Х ғасырдың ІІ жартысы)

Х ғасырдың екінші жартысы  - Қарахан мемлекеті шабуыл жасай бастайды.  

Қимақ қағанатының ыдырау себептері:   а) ішкі қайшылықтар – қыпшақ тайпасының билік үшін күресі

                                                                          ә) сыртқы қайшылық – шығыстан батысқа қарай қоныс аударған түркі тілдес тайпалардың әсері Қимақтардың мемлекетінің орнына келген мемлекет:  Қыпшақ мемлекеті 

.10Сабақты бекіту :

Қимақтар туралы кім не деген?

• Қытай тарихшысы – Сыма Цянь: Монғол жерінің солтүстігінде өмір кешкен қимақтардың ішінде қыпшақтар да болған.
• Парсы тарихшысы – Гардизи: Қимақ елінің құрамында жеті тайпа болған. Олардың ішінде ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар.

Үй жұмысы :

§6. Хронологиямен жұмыс. Картамен жұмыс.

Сабақты бағалау :

Сабақтағы белсенділігіне қарай бағалау және үй жұмысына дайындығы да ескеріледі.