"Мээн торээн дылым" деп викторинага сценарий.
методическая разработка (7 класс)

Тываныӊ күрүне университеди

 Тыва филология болгаш ниити дыл эртемнериниӊ кафедразы

7-ги класска класстан дашкаар ажыл

Темазы: «Мээӊ төрээн дылым»

Филология факультединиӊ 4-кү курузунуӊ,

РоИ_301 бөлүүнүӊ студентизи Салчак Арыяа тургускан.

Удуртукчу башкы: Ш. В. Монгуш.

Кызыл – 2024

Темазы: «Мээӊ төрээн дылым»

Сорулгалары:

1. Өөредиглиг – уруг-дарыгның национал бот-медерелин оттуруп, дыл-домаан сайзырадып, тыва дыл болгаш төрээн чогаал кичээлдери онзагай черни ээлеп турар дээрзин уругларга билиндирип өөредир;
2. Кижизидилгелиг – сагыш-сеткили байлак, мөзү-бүдүжү чаагай, төрээн дылынга сонуургалдыг, чогаадкчы езу-биле боданып, бодунуң туружун амыдыралдың кандыг-даа байдалдарында камгалап билир кижини кижизидер;
3. Сайзырадыр - уругларның логиктиг боданыышкынын улам сайзырадып, чогаадыкчы чоруун мөөрейлер дузазы-биле сайзырадыр;

Ажыглаар методтар болгаш аргалар:

1. Дилеп тыварының методу
2. Чогаадыкчы хамаарылганың методу
3. Хайгаарал методу
4. Беседа аргазы

Дерилгези: Презентацияда болгаш Learningapp.ru деп сайтылар, дыл дугайында уран-чечен сөстер болгаш шүлүктер.

Ажылдың чорудуу

Чонум, Чуртум, Дылым – Тыва,

Чоргаарланыр чүвем ол-дур,

Кайызы-даа турбаан болза

Канчап мени тыва дээр

Ынчангаштың дылывыска

Ынак болуп көрээлиңер.

Дылды, Чонну, Тывавысты

Тынывыс дег камнаалыңар.

                                              (Чооду Кара-Күске)

1. Башкының киирилде сөзү: 

- Хүндүлүг, оолдар, уруглар! Бистер болза бөгүн «Мээӊ төрээн дылым» деп мөөрейни эрттирип турарывыс дыка-ла өөрүнчүг-дүр. База богүн шуптувуска дыка-ла онза солун эртер боор деп идегеп тур мен. Бир эвес идепкейжи киржир болзуңарза, шаңналдар-биле шаңнаар бис. Ынчангаш шупту кызып, кичээнгейлиг киржириңерни күзедим, уруглар.

II. Мөөрей викторина:

Айтырыглары:

1. Тыва бижиктиӊ төөгүзү: 1, 2, 3.

1) Тыва алфавит чогаадылгазы-биле шыӊгыы ажыл каш чылда эгелээнил?

Шын харыы: Тыва алфавит чогаадылгазы-биле шыӊгыы ажыл 1927 чылда эгелээн.
2) Үстүү-Хүрээниӊ ламазы Монгуш Лопсан-Чимит алфавитти кандыг бижикке үндезилеп чогаатканыл?

Шын харыы: 1928 чылда алфавитти немец бижикке үндезилеп чогааткан.

3) 1941 чылда кириллицага үндезилеп, нмелде үжүктерлиг тыва чаа алфавитти кымныӊ удуртулгазы-биле чогаатканыл?

 Шын харыы: 1941 чылда кириллицага үндезилеп, немелде үжүктерлиг тыва чаа алфавитти А. А. Пальмбахтыӊ удуртулгазы-биле чогааткан.

2. Тываныӊ ниити төөгүзү: 1, 2, 3.

1. Тыва туктуӊ авторлары кымнарыл?

Шын харыы: Сат Оюн-оол Доруктуевич, Салчак Иван Чамзоевич.

2. Тыва республиканыӊ тугу, сүлде демдээ кажан күрүне демдээ кылдыр Дээди Хуралдыӊ доктаалын ёзугаар хүлээп алганыл?

Шын харыы: 1992 чылдыӊ сентябрь 17-де

3. Тыва республиканыӊ, оон үндезин чурттакчы чонунга хамааржып турар одуругну айтыӊар. Чүге оларны шилип алганыӊарны тайылбырлаӊар.

1. Кремль, самовар, балалайка.
2. «Азия төвү» тураскаал, хөөмей, игил.
3. Дракон, инь-ян, торгу.

Шын харыы: 2

III. Түңнел: Шииткекчилер түңнелди үндүрер. I-ги, II -ги, III-кү черлерни шаңнаар. «Тыва дылым – чоргааралым» деп мөөрейге төлептиг болган командага аңгы тускай шаңналды бээр.