Эрын гурбан наадан
методическая разработка

Этнокультурная традиция «Эрын гурбан наадан»

«Эрын гурбан наадан – национальный вид  спорта»

• Һургуулинуудта бэеын тамирай хэшээлнүүдтэ «эрын гурбан нааданай» зүйлнүүдые оруулаа һаа, һайн байгаа:  бүхэ барилдаан, hур харбалга, мори урилдаан.  

Буурал сагаан  түүхэтэй Эрын гурбан наадан

        Yнгэтэ гое буряад хубсаһатай һур харбагшад ном һуршаар  тодо мэргэнээ  туршалсажа,  олоной  анхарал  татахань   гайхалгүй. Элинсэгһээ заяатай  эрын гурбан наааданай һур харбалганай мүрысөөндэ залуу һүрэг  мэргэшүүл  аха захатанайнгаа дүй дүршэлтэй танилсажа, баһал хаба шадалтай байһанаа   гэршэлдэг.

Һур харбалгын заршам

Буряад гое хубсаһатай хабаадагшад бултадаа эбэр номоор ластии харбаха еһотой.  Годлинуудынь модоор бүтээгдэхэ еһотой, һүүлынь шубуунай үдөөр хэгдэдэг юм.  

Эбэр номодо абарга томо загаһанай- кидэй һэрбээ, мэлхэйн хату гадар хуяг болон бусад  материал эбэрэй орондо  хэрэглэжэ болодог.

Шүрбэһэн, модон, үйһэн заабол хэрэглэгдэхэ зэргэтэй, эбэр номын  түхэл маяг ба хэм хэмжээн  буряад номотой адли байха, тэрэшэлэн монгол номо (һолоо номон)  хэрэглэжэ болохо.

Хүбшэргэйеынь  өөһэдынгөө дураар бүтээжэ боломоор.

Хабаадагшад 30-40 метрэй  зайһаа харбадаг. Зай бүхэндэ харбагша дүрбэ удаалуулан найма дахин, дүн хамта 32 дахин харбаха. Ластии тудаһанай түлөө 3 очко, тэрэнэй зүүн ба баруун  талын һур тудаһанай түлөө 2 очко, бэшыень тудахадань, 1-1 очко үгтэхэ.

Хабаадагшад хоер һуршаар харбаха еһотой; үдэр бүхэндэ хоер зайда мүрысөөнэй эхиндэ хоер годлеор туршалгын харбалга хэжэ  үзэдэг юм.

Эгээл олон очко тудаһаарнь хубиин түрүү һуури эзэлэгшэд тодорхойлогдодог.  Адли очкотой болоо һаань, спортсменүүд иимэ шэнжэ шанарайнгаа түлөө илажа гараха:

- алдангүй харбаһанайнгаа түлөө;

- ластиида эгээл оло дахин тудаһанайнгаа түлөө;

-  нэгэдэхи, хоердохи, гурбадахи  ба бусад харбалгаар ластии тудаһанай түлөө;

- хубиин-командна мүрысөөн.

 Нааданай хоердохи  үдэр эрхим мэргэниие (абсолютный чемпион) элирүүлгын мүрысөөн  үнгэргэгдэдэг.

Тиихэдэ команда бүхэн магтаа бара дуулагшадтай байха  еһотой.  Тэдэ  буряад хубсаһатай  байха юм.

Эрхим мэргэниие элирүүлгын мүрысөөн:

- 40 метрэй зайһаа хоер-хоероороо харбаха;

- 1/16 1 хуби -  30 метрэй зай;

- 1/8 1 хуби – 40 метрэй зай;

- ¼ 1 хуби, 1/2, финал, түгэсхэлэй мүрысөөн - - 30 метрэй зай.

Урдань эбэр номоор  һур харбажа байхадань, сугларһан хүн зон хуу бултаараа барлажа дуулалдадаг байһан: «Бара, бара, бара даа, бараг (баатар)  мэргэн байнаш даа!»  Тиихэдэнь  нютагай, хада уулын, дасан дуганай эзэд хүхидэг гэжэ хэлсэдэг һэн.  

          «Эсэгын гурбан наадан»

Эсэгын гурбан наадые

Эртэ урдын заншалаар,

Эбтэй һайхан һургалаар

Эльгэлэн байжа наадаял даа.

Хун шубуун гарбалаа,

Хориин арбан нэгэн эсэгэеэ,

Хүн түрэһэн бэеэ

Хүндэлжэ  һайханаар ябаял даа.

Аялга һайтай хүбүүднай

Аглаг газарта һориһон

Ардаг хурдан  гүйгөөшэдэйнгөө

Арюун солыень магтанал даа.

Бүгэдэ буряадайнгаа нааданда

Бүхэ барилдаашадайнгаа  эрхимэй түлөө

Барилдажа илгарнал бүхэниинь,

Баатар бүхэнь шалгарнал даа.

Эбэр номоо харбажа,

Энэ һайхан зураахайдаа

Элирхэл даа мэргэниинь,

Энхэрэн байжа барлаял даа.

Заһамал арюун зураахаймнай

Залаатайхан ласкигаа

Залахал даа мэргэндээ

Зай, хүйхэрэм мэргэн!