сыйфат
план-конспект урока (6 класс) на тему

Исем темасын кабатлау.

1. Предметны белдерүче сүз төркеме:

а) исем;             б) сыйфат;         в) фигыль;               г) сан.  

2. Исем түбәндәге сорауларга җавап бирә:

а) нишли? нишләде?           б) нинди? кайсы?      в) кем? нәрсә?          г) ничек? кайчан?

3. Ялгызлык исемнәрен тап.

а) урман, агач;            б) китап, дәфтәр;           в) Мәскәү, Идел;            г) казан, савыт.

4. Ясалма исем:

а) килеш кушымчасы ярдәмендә ясала;          б) сүз ясагыч кушымча ярдәмендә ясала;

в) тартым кушымчасы ярдәмендә ясала;          г) ике тамырдан ясала.

5. Тезмә исемнәр:

а) бер тамырдан тора;           б) биш тамырдан ясала;       в) ике яки өч тамырдан ясала;

г) кушымчалар ярдәмендә ясала.

6. Ике тамырдан ясалып, сызыкча аша язылучы сүз:

а) парлы;        б) кушымча;              в) тезмә;              г) кыскартылма.    

7. Күплек сандагы исемнәргә:

а) -да, -дә, -та, -тә;            б) -лар, -ләр, -нар, -нәр;            в) -а, -ә, -ды, -де;

г) -ның, -нең кушымчалары ясала.  

8. Татар телендә ничә килеш бар?

     а) 5;                б) 8;            в) 6;                   г) 7.

9. Иялек килешендәге сүзне тап:

а) агачка;         б) урманны;           в) китапның;           г) дәфтәрдән.

10. Исемнәр җөмләдә:

а) ия, тәмамлык;           б) хәбәр, аергыч;         в) аергыч, тәмамлык;        

г) ия, хәбәр, тәмамлык, аергыч, хәл булып килә.

11. Предметның кайсы затка караганлыгы нинди кушымчалар белән белдерелә:

а) килеш кушымчалары;    б) тартым кушымчалары;        в) сүз ясагыч кушымчалар;

г) кушымчалар белән белдерелми.

Сыйфат темасын кабатлау.

1.Сыйфат:

        а) предметның билгесен белдерә;   б) предметның эшен белдерә;

в) предметны белдерә;            г) эш-хәлнең билгесен белдерә.

     2. Гади дәрәҗәдәге сыйфатны тап:

        а) кызылрак;               б) ямь-яшел;        в) ак;        г) кап-кара.

     3. Чагыштыру дәрәҗәсе ничек ясала?

         а) -лар, -ләр;         б) -да, -дә;         в) -рак,- рәк;         г) -лы,-ле кушымчалары ярдәмендә.     4. Артыклык дәрәҗәсендәге сыйфат:

        а) предметның гадәти билгесен белдерә;  б)   билгедән артык икәнлеген белдерә;

в) бер предметтагы билгенең  артыграк яки азрак булуын күрсәтә;

г) предмет билгесенең  кимрәк икәнлеген белдерә.

     5. Кимлек дәрәҗәсендәге сыйфатны тап:

а) зәңгәрне;           б) чибәрнең чибәре;             в) күгелҗем;         г) тозлы.

     6. Сыйфат җөмләдә:

а) ия;            б) тәмамлык;         в) аергыч, хәбәр, хәл;         г) аныклагыч була.

     7. “Теле татлының дусты күп” мәкалендә исемләшкән сыйфат:

а) теле сүзе;         б) татлының сүзе;

в) исемләшкән сыйфат юк

г) күп сүзе.

Сан темасын кабатлау.

1. Сан нинди  сорауларга җавап бирә?

 а) кем? нәрсә?          б) нинди?            в) ничә? күпме?           г) нишли? нишләде?

2. Сан белән ачыкланган исем:

  а) сыйфатланмыш дип атала;           б) саналмыш дип атала;       в) берничек тә аталмый;

  г) аныкламыш дип атала.

3. Ясалышы ягыннан саннар:

        а) кыскартылма була;       б) тамыр гына була;    в) тамыр, кушымча, тезмә, парлы була.

4. Мәгънәләренә карап саннарны ничә төркемгә бүләләр?

  а) 4;                б) 3;        в) 5;        г) 2.

5. Рус телендә нинди саннар юк?

  а) микъдар саны, тәртип саны;         б) бүлем саны, чама саны;           в) җыю саны, тәртип саны;                  г) микъдар саны, җыю саны.

6. “ Җиде кат үлчә, бер тапкыр кис” мәкалендә җиде, бер саны:

  а) җыю саны;       б) микъдар саны;            в) тәртип саны;           г) өлеш саны.

7. “ Бер кыюны мең куркак та алыштыра алмый” мәкалендә бер, мең саннары:

  а) ия;               б) аергыч;         в) хәбәр;          г) тәмамлык.    

8. Саннар җөмләдә ничә төрле җөмлә кисәге булып килә?

  а) бер төрле;    б) ике төрле;          в) күп төрле;             г) биш төрле.

9. Җыю саннарын әйтегез:

  а) борау, сорау;        б) тау, бау;         в) алтау, җидәү;            г) җыю саннары юк.

10. Кайсы җөмләдә бүлем саны бар?

  а) иртәгә Илдус күлдә йөзәр;

  б) ул ел саен йөзәр төп помидор утырта;            в) бер чокырда мең чокыр;

  г) йөзү ярышында унбиш кеше катнашты.

Рәвеш темасын кабатлау.

1. Рәвеш нәрсә белдерә?

  а) предметның билгесен;       б) эш-хәрәкәтне;        в) эш яки хәлнең билгесен белдерә;

  г) предметның санын.

2.Парлы рәвешләрне тап.

  а) көн, төн;     б) көн-төн, иртә-кич;            в) бүген, быел;         г) ул елны, әллә нигә бер;

3.Кушма рәвешләрне тап.

  а) бу көнне, бу елны;     б) бүген, быел;        в) алай-болай, укый-укый;     г) чиста, яхшы.

4. Рәвешнең дәрәҗәләре  нигә төрле була?

  а) 1;               б) 4;         в) 3;              г) булмый.

5.Охшату-чагыштыру рәвешләрен табыгыз.

  а) иртәгә, яңа гына;          б) русча, сөйләшкәнчә, улыдай;        в) акча, салкынча

6. Вакыт рәвешләрен билгеләгез.

  а) бүген, кичен, иртәгә;        б) дүшәмбе, чәршәмбе;            в) җәй, көз, кыш;

  г) сентябрьдә, җомга көнне.

7. Күләм-чара рәвешләрен табыгыз.

  а) күп, җиңелчә;           б) җәен, кышын;             в) тиз, акрын;            г) җәй, кыш.

8. Урын рәвешләре:

 а) эш яки хәлнең макстын ;   б) эш яки хәлнең үтәлү урынын һәм юнәлешен белдерә;

  в) эшнең үтәлү вакытын белдерә;           г) эшнең үтәлү рәвешен белдерә.

9. Сәбәп-максат рәвешләрен билгеләгез.

  а) юкка, юри, тиккә;  б) юка, калын, нечкә;   в) еракка, алга;      г)  юк.

10.“ Әнкәм бүген матур бер төш күргән” (И.Юзеев) җөмләсендә бүген рәвеше нинди җөмлә кисәге булып килгән?

  а) аергыч;            б) хәл;            в) тәмамлык;                     г) ия.

Алмашлык темасын кабатлау.

1. Алмашлык:

  а) исемне генә алыштырып килә;             б) фигыльне алыштырып килә;

  в) исем, сыйфат, сан һәм рәвешне алыштырып килә.

2. Ясалышы ягыннан алмашлыклар:

  а) ясалма гына була;             б) кушма һәм парлы була;

  в) тамыр, ясалма, кушма, парлы һәм тезмә була;            г) кысартылма була.

3.Алмашлыкның ничә төркеме бар?

  а) 4;          б) 5;                в) 6;             г) 7.

4.Зат алмашлыклары килеш белән төрләнәме?

  а) төрләнми;             б) төрләнә;           в) мин алмашлыгы гына төрләнә.

5. Тартым алмашлыкларын билгелә.

  а) әтинеке, апаныкы;        б) аныкы, минеке;          в) сине, мине;            г) бара, килә.

6. Күрсәтү алмашлыклары:

а) затка күрсәтә;  б)предметны күрсәтә;   в) затка, предметка, аларның билгесенә күрсәтә.

7. Сорау алмашлыкларын билгеләгез.

  а) кемдер, нәрсәдер;      б) кем? нәрсә?       в) һичкем, һичнәрсә;        г) мин, син.

8. Билгеләү алмашлыкларын тап.

  а) минеке, синеке;    б) тырышлык, хурлык;   в)һәркем, һәрбер, барлык;     г) һичкем, һичбер.

9. Билгесезлек алмашлыклары  ничек ясала?

  а) билгеләү алмашлыкларыннан;              б) сорау алмашлыкларына әллә, -дыр, -дер, -тыр, -тер кушымчалары ялганып ясала;         в) килеш кушымчалары ярдәмендә;  г) тартым кушымчалары

10.Юклык алмашлыкларын билгеләгез.

  а) кемдер, кайдадыр;      б) һичнәрсә, беркая;          в) кайда? нәрсә?     г) шул, ул.

11. Һәркемнең үз Ватаны алтын (мәкаль) җөмләсендә алмашлыклар нинди сүз төркеме булып килгән?

  а) тәмамлык, хәбәр;       б) тәмамлык, аергыч;      в) ия, хәбәр;         г) тәмамлык, хәл.

Алмашлык темасын кабатлау.

3. Алмашлык:

  а) исемне генә алыштырып килә;             б) фигыльне алыштырып килә;

  в) исем, сыйфат, сан һәм рәвешне алыштырып килә.

4. Ясалышы ягыннан алмашлыклар:

  а) ясалма гына була;             б) кушма һәм парлы була;

  в) тамыр, ясалма, кушма, парлы һәм тезмә була;            г) кыскартылма була.

3.Алмашлыкның ничә төркеме бар?

  а) 4;          б) 5;                в) 6;             г) 7.

4.Зат алмашлыклары килеш белән төрләнәме?

  а) төрләнми;             б) төрләнә;           в) мин алмашлыгы гына төрләнә.

5. Тартым алмашлыкларын билгелә.

  а) әтинеке, апаныкы;        б) аныкы, минеке;          в) сине, мине;            г) бара, килә.

6. Күрсәтү алмашлыклары:

а) затка күрсәтә;  б)предметны күрсәтә;   в) затка, предметка, аларның билгесенә күрсәтә.

7. Сорау алмашлыкларын билгеләгез.

  а) кемдер, нәрсәдер;      б) кем? нәрсә?       в) һичкем, һичнәрсә;        г) мин, син.

8. Билгеләү алмашлыкларын тап.

  а) минеке, синеке;      б) тырышлык, хурлык;    в) һәркем, һәрбер, барлык;    г) һичкем, һичбер.

9. Билгесезлек алмашлыклары  ничек ясала?

  а) билгеләү алмашлыкларыннан;  б) сорау алмашлыкларына әллә, -дыр,-дер,-тыр,-тер кушымчалары ялганып ясала;       в) килеш кушымчалары ярдәмендә;  г) тартым кушымчалары .

10.Юклык алмашлыкларын билгеләгез.

  а) кемдер, кайдадыр;      б) һичнәрсә, беркая;          в) кайда? нәрсә?     г) шул, ул.

12. һәркемнең үз Ватаны алтын (мәкаль) җөмләсендә алмашлыклар нинди сүз төркеме булып килгән?

  а) тәмамлык, хәбәр;       б) тәмамлык, аергыч;      в) ия, хәбәр;         г) тәмамлык, хәл

Текстны укырга, биремнәрне үтәргә.     

... 1)Кадерле укучым!

      2)Әгәр битләреңнән назлы җилләр иркәләсә, сандугач сайраулары, агач яфраклары лепердәшкән авазлар  йөрәгеңә кереп, бәгыреңне өзсә, бел – бу әниең рухы булыр.

       3)Әгәр тәңкә-тәңкә карлар яуганда, аларның исеннән, сафлыгыннан башың әйләнеп китсә, бел – аларда әниеңнең йөрәк  җылысы, аның рухы канатын сирпеп киткән чак булыр.

       4)Әгәр  елмаючы бәхетле йөзләр күрсәң, зәңгәр күктә  ап-ак болытлар йөзсә, йолдыз булып, язгы тамчылар тамса, бел – аларда әниләр җанының яктысы булыр. Безнең бу якты җиребез, ай-кояшлы, йолдызлы күк, серле галәм – һәммәсе дә әниләр йөрәге белән җылытылып, яктыртылып калган.

         5)Әгәр сиңа зирәк фикер килсә, иҗади ачыш ясасаң, данга ирешсәң җирдә эшең калдыра белсәң, бел- болар  барысы да газиз әниеңнең күкрәк сөтеннән, аның кытыршы кулларыннан, аның җылы карашыннан.

    6)Әгәр син шатлансаң, бәхетеңне тапсаң, бел – болар һәммәсе дә әниеңнең йокысыз төннәреннән, кайнар күз яшьләреннән...

1нче бирем. 3, 4, 6нчы җөмләләрдәге алмашлыкларның төркемчәләрен язарга.

2нче бирем. Зат алмашлыкларының килешен билгеләргә.

3нче бирем.  Калын хәрефләр белән бирелгән  алмашлыкларның кайсы сүз төркемен алмаштырып килүен күрсәтергә.

Текстны укырга, биремнәрне үтәргә.     

... 1)Кадерле укучым!

      2)Әгәр битләреңнән назлы җилләр иркәләсә, сандугач сайраулары, агач яфраклары лепердәшкән авазлар  йөрәгеңә кереп, бәгыреңне өзсә, бел – бу әниең рухы булыр.

       3)Әгәр тәңкә-тәңкә карлар яуганда, аларның исеннән, сафлыгыннан башың әйләнеп китсә, бел – аларда әниеңнең йөрәк  җылысы, аның рухы канатын сирпеп киткән чак булыр.

       4)Әгәр  елмаючы бәхетле йөзләр күрсәң, зәңгәр күктә  ап-ак болытлар йөзсә, йолдыз булып, язгы тамчылар тамса, бел – аларда әниләр җанының яктысы булыр. Безнең бу якты җиребез, ай-кояшлы, йолдызлы күк, серле галәм – һәммәсе дә әниләр йөрәге белән җылытылып, яктыртылып калган.

         5)Әгәр сиңа зирәк фикер килсә, иҗади ачыш ясасаң, данга ирешсәң җирдә эшең калдыра белсәң, бел- болар  барысы да газиз әниеңнең күкрәк сөтеннән, аның кытыршы кулларыннан, аның җылы карашыннан.

    6)Әгәр син шатлансаң, бәхетеңне тапсаң, бел – болар һәммәсе дә әниеңнең йокысыз төннәреннән, кайнар күз яшьләреннән...

1нче бирем. 3, 4, 6нчы җөмләләрдәге алмашлыкларның төркемчәләрен язарга.

2нче бирем. Зат алмашлыкларының килешен билгеләргә.

3нче бирем.  Калын хәрефләр белән бирелгән  алмашлыкларның кайсы сүз  төркемен алмаштырып килүен күрсәтергә.

Текстны укырга, биремнәрне үтәргә.     

... 1)Кадерле укучым!

      2)Әгәр битләреңнән назлы җилләр иркәләсә, сандугач сайраулары, агач яфраклары лепердәшкән авазлар  йөрәгеңә кереп, бәгыреңне өзсә, бел – бу әниең рухы булыр.

       3)Әгәр тәңкә-тәңкә карлар яуганда, аларның исеннән, сафлыгыннан башың әйләнеп китсә, бел – аларда әниеңнең йөрәк  җылысы, аның рухы канатын сирпеп киткән чак булыр.

       4)Әгәр  елмаючы бәхетле йөзләр күрсәң, зәңгәр күктә  ап-ак болытлар йөзсә, йолдыз булып, язгы тамчылар тамса, бел – аларда әниләр җанының яктысы булыр. Безнең бу якты җиребез, ай-кояшлы, йолдызлы күк, серле галәм – һәммәсе дә әниләр йөрәге белән җылытылып, яктыртылып калган.

         5)Әгәр сиңа зирәк фикер килсә, иҗади ачыш ясасаң, данга ирешсәң җирдә эшең калдыра белсәң, бел- болар  барысы да газиз әниеңнең күкрәк сөтеннән, аның кытыршы кулларыннан, аның җылы карашыннан.

    6)Әгәр син шатлансаң, бәхетеңне тапсаң, бел – болар һәммәсе дә әниеңнең йокысыз төннәреннән, кайнар күз яшьләреннән...

1нче бирем. 3, 4, 6нчы җөмләләрдәге алмашлыкларның төркемчәләрен язарга.

2нче бирем. Зат алмашлыкларының килешен билгеләргә.

3нче бирем.  Калын хәрефләр белән бирелгән  алмашлыкларның кайсы сүз  төркемен алмаштырып килүен күрсәтергә

1.         Нинди сүзләр сыйфат була?

         1.         Предметның исемен белдергән.            2.         Предметның билгесен белдергән.

         3.         Предметның санын белдергән.        4.         Предметның эшен яки хәрәкәтен белдергән.

2.         Сыйфат нинди сорауларга җавап була?

         1.         Ничә? Ничәнче? Ничәләп?                    2.         Кем? Нәрсә? Ни?

         3.         Нишли? Нишләгән? Нишләячәк?        4.         Нинди? Кайсы? Кайдагы?

3.         Сыйфатларны табыгыз.

        1.        Иренчәк, үткен.                   2.        Язучы, киләчәк.

        3.        Үткер, язган.                          4.        Укучы, тырышкан.

4. Ясалышы ягыннан болар нинди сыйфатлар?   Аксыл сары; кара коңгырт.

1.        Кушма сыйфат.                         3.        Тезмә сыйфат.

2. Ясалма сыйфат.                         4.        Парлы сыйфат.

5.        Бу мисалда калын хәрефләр белән бирелгән сыйфатлар җөмләнең нинди кисәкләре.

-        И Куян, куркак Куян; йомшак Куян…

1.        Аергычлар.                                         3.        Ия, аергыч.

2.        Аергыч һәм хәбәр.                 4.        Тәмамлык.

6.        Ясалышы ягыннан нинди сыйфатлар бирелгэн?  Жилбәзәк, җилкуар

1.Тезмә сыйфатлар.                         3.        Ясалма сыйфатлар.

2.Тамыр сыйфатлар.                4.        Кушма сыйфатлар.

7.        Монда нинди сыйфатлар?       Ялгыз-күмәк, батыр - куркак.

1.Синоним сыйфатлар.                 3.         Антоним сыйфатлар.      2.Омоним сыйфатлар.

8.        Шушы сыйфатка синоним парларын табыгыз: пөхтә.

1.        Ыспай, нәфис.                                 3.        Көяз,купшы.

2.         Чиста, саф.                                         4.        Чиста, шапшак.

9.         Сыйфат ачыклап килгән сүз ничек атала?

1.        Сыйфатланмыш.                         3.        Саналмыш.

2.        Аерылмыш.                                 4.         Аныкланмыш.

10. Артыклык дәрәҗәсен формалаштыручы нинди кисәкләр сызыкча аша языла?

1.         Сыйфатның беренче иҗеге белән бернинди уртаклыгы булмаган.

2.        Сыйфатның беренче иҗеге белән уртаклыгы булган.

3.        Чалт, чатнама, тома, шыр, иң.         4.        Яшь, кып, ап, шыр.

1.Сыйфат:

        а) предметның билгесен белдерә;   б) предметның эшен белдерә;

в) предметны белдерә;            г) эш-хәлнең билгесен белдерә.

     2. Гади дәрәҗәдәге сыйфатны тап:

        а) кызылрак;               б) ямь-яшел;        в) ак;        г) кап-кара.

     3. Чагыштыру дәрәҗәсе ничек ясала?

         а) -лар, -ләр;         б) -да, -дә;         в) -рак,- рәк;       г) -лы,-ле кушымчалары ярдәмендә.  

  4. Артыклык дәрәҗәсендәге сыйфат:

        а) предметның гадәти билгесен белдерә;  б)   билгедән артык икәнлеген белдерә;

в) бер предметтагы билгенең  артыграк яки азрак булуын күрсәтә;

г) предмет билгесенең  кимрәк икәнлеген белдерә.

     5. Кимлек дәрәҗәсендәге сыйфатны тап:

а) зәңгәрне;           б) чибәрнең чибәре;             в) күгелҗем;         г) тозлы.

     6. Сыйфат җөмләдә:

а) ия;            б) тәмамлык;         в) аергыч, хәбәр, ия;        

     7. “Теле татлының дусты күп” мәкалендә исемләшкән сыйфат:

а) теле сүзе;         б) татлының сүзе;    в) исемләшкән сыйфат юк    г) күп сүзе.

8.        Шушы сыйфатка синоним парларын табыгыз: пөхтә.

а)ыспай, нәфис.                         ә)        көяз,купшы.         б) чиста, саф.              в) чиста, шапшак.

9.         Сыйфат ачыклап килгән сүз ничек атала?

а)        сыйфатланмыш.                         ә)        саналмыш.     б)         аерылмыш.      в) аныкланмыш.

10.Бу мисалда калын хәрефләр белән бирелгән сыйфатлар җөмләнең нинди кисәкләре.

-        И Куян, куркак Куян; йомшак Куян…

а) аергычлар.                         ә)        ия, аергыч.    б)        аергыч һәм хәбәр         в) тәмамлык.

11.        Ясалышы ягыннан нинди сыйфатлар бирелгэн?  Жилбәзәк, җилкуар

а) тезмә сыйфатлар.          ә)ясалма сыйфатлар   б)тамыр сыйфатлар.     в)кушма сыйфатлар.

1.Сыйфат:

        а) предметның билгесен белдерә;   б) предметның эшен белдерә;

в) предметны белдерә;            г) эш-хәлнең билгесен белдерә.

     2. Гади дәрәҗәдәге сыйфатны тап:

        а) кызылрак;               б) ямь-яшел;        в) ак;        г) кап-кара.

     3. Чагыштыру дәрәҗәсе ничек ясала?

         а) -лар, -ләр;         б) -да, -дә;         в) -рак,- рәк;       г) -лы,-ле кушымчалары ярдәмендә.    

4. Артыклык дәрәҗәсендәге сыйфат:

        а) предметның гадәти билгесен белдерә;  б)   билгедән артык икәнлеген белдерә;

в) бер предметтагы билгенең  артыграк яки азрак булуын күрсәтә;

г) предмет билгесенең  кимрәк икәнлеген белдерә.

     5. Кимлек дәрәҗәсендәге сыйфатны тап:

а) зәңгәрне;           б) чибәрнең чибәре;             в) күгелҗем;         г) тозлы.

     6. Сыйфат җөмләдә:

а) ия;            б) тәмамлык;         в) аергыч, хәбәр, ия;      

     7. “Теле татлының дусты күп” мәкалендә исемләшкән сыйфат:

а) теле сүзе;         б) татлының сүзе;    в) исемләшкән сыйфат юк    г) күп сүзе.

8.        Шушы сыйфатка синоним парларын табыгыз: пөхтә.

а)ыспай, нәфис.                         ә)        көяз,купшы.         б) чиста, саф.              в) чиста, шапшак.

9.         Сыйфат ачыклап килгән сүз ничек атала?

а)        сыйфатланмыш.                         ә)        саналмыш.     б)         аерылмыш.      в) аныкланмыш.

10.Бу мисалда калын хәрефләр белән бирелгән сыйфатлар җөмләнең нинди кисәкләре.

-        И Куян, куркак Куян; йомшак Куян…

а) аергычлар.                         ә)        ия, аергыч.    б)        аергыч һәм хәбәр         в) тәмамлык.

11.        Ясалышы ягыннан нинди сыйфатлар бирелгэн?  Жилбәзәк, җилкуар

а) тезмә сыйфатлар.          ә)ясалма сыйфатлар   б)тамыр сыйфатлар.     в)кушма сыйфатлар.