Ийи сылдыс
методическая разработка на тему

 « Ийи сылдыс !» деп мѳѳрей кежээнин сценарийи.

Болур айы, хуну, шагы, чылы: 2016 чылдын декабрь 2-те 17-00 шакта

Болур чери : «Самбажык»кѳдээ культура бажыны

    Мѳѳрей кежээнин каасталгазы:  Кежээнин адын « Ийи сылдыс!»  ѳннуг ужуктер –биле бижээш азар ѳн- баазын шарлар болгаш «Кадык бол!» мерген сѳстерни бижээш азар.

  « Ногаа-кат аймаанын онза шынарлары», «Ыдыктыг суксун- шай» стендини дериир.

Программада:

1.Байырлыг ажыдыышкын

2. Байыр чедириишкинни

3.Беседа « Ыдыктыг суксун-шай», «Ногаа-кат аймаанын онза -шынарлары»

4. Мѳѳрей « Ийи сылдыс!»

Байырлыг хѳгжумну салыр: Игилге аялгалар.

Мѳѳрейнин сорулгазы:

1. Кадыы кошкактар хунун байырлап демдеглээри
2. Кадыы кошкактарнын уран талантызын сайзырадыры, делгемчидери
3. Кадыы кошкактарны деткип Республика болгаш кожуун мѳѳрейлеринге киириштирери

 Мѳѳрейнин негелдези:

1. Ийинин ырызын кууседир.

1-ги башкарыкчы : Эки хуннун амыр –мендизи-биле! Бѳгун бо  шакта силер –биле ужуражып, бо залда байырлыг хунде силерге байыр чедирери биске ѳѳрунчуг –дур!

     Кижинин сеткилинин чылыынын болгаш сагыш салыышкынынын кайгамчык байырлалы кадыы кошкактар хуну –биле чуректин ханызындан чедирген байырывысты хулээп ап кѳрунер. Бо хунге тураскааткан «Ийи сылдыс! » деп  моорейге , каткы –хѳглуг, омак –сергек болуп хун бурунун сагыш –човаашкынындан бичии –даа бол  чарлып дыштаныырынарны кузедивис.

2-ги башкарыкчы:

 Аяк –шайны аартап ора

 Аразында хѳѳрежип

 Ѳѳру –биле хѳглээри дег

 Ѳѳрушку каяа турар.

Шайлап, хѳглеп, чугаалажып,

Салым –чолдун агымнарын,

Сайзыралын, хѳгжулдезин,

Чамдыкта оон ундаралын

Чайлап эртер аргаларын,

Чажыт чокка сооттажып,

Сагышка киир дыштанынар!

Хѳгжумнуг байыр :

1-ги башкарыкчы

   Амыр –менди солчуп ора

   Аян –ырдан ырлашпышаан

   Амыдырал –чуртталганар

 Аранарда , хѳѳрешпишаан

 Аян –ырлыг хунувуске

 Аалчы болуп чедип келгеннинерге ѳѳруп

 Байырлыг хуну  ажыттынган деп чарладывыс.

   Каттышкан Нациялар Организациязынын Кол Ассамблеязынын шиитпири –биле 1992 чылдан бээр Бугу –делегейнин инвалидтер хунун чыл буруде, декабрьнын 3-те , демдеглээрин доктааткан. Ынчангаш ол уеден эгелээш, амыдыралынын берге байдалынга таварышса –даа, анаа дужуп бербейн, тура –соруктуг чоруу –биле бистин аравыста чоруур инвалидтернин хунун бистин республикада база чогуур деннелге эрттирип турар. 24 дугаар чыл байырлап эрттирип турарывыс бо байырлалга байыр чедирери –биле дараазында удуртукчуларны чаладывыс. 

2-ги башкарыкчы:

  Байыр чедирери –школанын директору Ондар Екатерина Ыйдымбууевна

Байыр чедирип сѳс алыры –биле Сумунун социал политика талазы –биле оралакчы даргазы Аржаана Чечек –ооловна Монгуш

 Чырык чер кырынга чаяаттынып тѳруттунген кижи кандыг –даа салым –чолга таваржып болур. Ону бистин чурттап эртип чоруур амыдыралывыс кѳргузуп чор. Берге салым –чолга таварышкан кижилернин чамдыызы орта ундаравайн , бодунун кижизиг мѳзу –шынары –биле ону ажып эртип, ѳскелерге улегер –чижээн кѳргузуп чоруур боор –дур.

Чуртталга дээрге сенээ берген ынаныг –дыр, ону салба.

Чуртталга –чараш хуулгаазын –дыр, анаа ѳѳруп чор

Чуртталга –кузел –дир, ону боттандыр,

Чуртталга –хулээлге –дир, ону куусет

Чуртталга –оюн –дур , ойнап чор

Чуртталга –ынакшыл –дыр, ынак бол.

Чуртталга –чажыт –тыр, ону тып.

Чуртталга –берге –дир, ону ажып эртип чор.

Чуртталга –аян –чорук –тур, дидим бол

Чуртталга дээрге амыдырал –дыр, ону камгала

Чуртталга –аас –кежик –тир, чедип ал.

Мѳѳрейнин 1-ги кезээ:

Эжеш дуруяа олбук- шыкка

Эргеленчип самын ойнаар

Эжештернин мѳѳрейи «Ийи сылдыс»

Эшти - ѳѳруну, аалчыларны чалап туру

Ажыл-иштен кезек чарлып

Аян ырдан таалап  дыннап

                     Сеткилдерни доюлдуруп, алаактырып

                                         Сергектенип дыштанынар, эргим чонум.

1-ги башкарыкчы. Хун буруде оода-ла 1 ырыдан дыннап ап, чараш чурук кѳруп алыры болдунар чуве болза, угаадыглыг мерген сѳстер, бодалдар чангыс домак-даа номчуп алыры ажыктыг.

И.В. Геге.

Уран талантызы

Чогаал бижиир , хѳгжум ойнаар,

Чок –ла болза ырлаан турар

Танцы –самга база ынак

Талант –даа силерлерде

Чадаган дег хоюг уннуг

Чазык топтуг –аажы- чанныг

 Кайгамчыктыг  оолды, кысты

 Катап-катап чалап алгаш магадаалы

Мѳѳрейнин киржикчилерин изиг адыш часкаашкыннары –биле чалаалынар

1-ги башкарыкчы:

Амыдырал дески турбас,

Анаа чуу –даа таваржып боор

Ѳѳрушку кежик –чолду

Ѳѳру –биле улежип кээр

Ѳскелерден чыда  калбас

Ѳѳруп –хѳглеп ойнап чоруур

Кара булут келгенинден чалданмас,

Хайлыг сѳстун кавынындан хыралбас,

Ужу –бажын чулбарлай соп, ыглавас,

Уш –баш чокка килен –кылыын кѳргуспес,

Каржы чаннаан чолуктардан сезинмес

Хая кѳрген дужуметтен чексинмес,

«Хая даш  дег, кадыг –быжыг, туруштуг!»

Кайгамчыктыг оол, кысты кѳрдувус.

Эргим, бо хунгу байырлалдын киржикчилери! Амыдыралга ынак болгаш шыдамык чоруунар, хун буру чаныш –сыныш чок куш –ажылынар дээш мѳгейип тур бис. Силернин ажы –тѳлунер, чоок кижилеринер силерни доктаамал ртуп, чылыг сагыш –салыышкынын кѳргузуп чорзуннар. Силерге чугле-чугле кадыкшылды кузедивис!

Чурек дугайында чуну билир силер?

Кижинин чурээ 1 минута дургузунда 60-70  куб см ханы чорудар. Ынчалза –даа кижинин чурээнин согуглар кылыры оон чуну канчап турарындан хамааржыр: бир эвес кижи оожум, томаанныг сула салдыныпкан олурар азы чыдар болза, чуректин ажылддары оожумнаар, сула шимчээшкиннер кылып, аар эвес ажыл кылып турар ойде, оон ажылдаары дургедээр, абир эвес кадыг ажыл, аар куш ажыл кылып спортчу шимчээшкиннер кылып эгелээр болза, чуректин ажылддары хенертен дургедеп, хан базыышкыны кодурлуп, дамырларже оон –даа хой объём хемчээлдигханны чорудуп эгелээрин билир силер.

          Бир хун –дун (сутка) дургузунда кижинин чурээ ортумаа –биле 100 000 катап согар, а бир чылда- 40 000 000 катап, а 70 чыл дургузунда -3000 000 000 катап согуглар кылыр. Бир шак дургузунда чурек дамырларже 300 литр ханы дамчыдар, бир хун –дун дургузунда -7000 ажыг литрни, чылда 175 000 000 литр ханы чорудар. 70 чыл дургузунда ниити чоруткан ханы чыып кээр чуве болза, 4375 демир –орук цистерналарын азы ишкири 10 000 тонна 18 танкерни долдуруп болур. Бир эвес кижинин чурээ ханы эвес, а сугну дамчыдып турган болза, 70 чыл дургузунда дамчыткан суг –биле ханызы 2м 50см., калбаа 7 км.,узуну 10 км онгарны долдуруп болур.

Ѳг –буле болуп чурттай бээр таварылгалар.

    Бойдустун чаяалгазы –биле эр болгаш херээжен кижилер канчаар таныжып, эдержип оон соонда ѳг –буле туда бээрил? Бо талазы –биле психологтарнын сан –чурагайы база бар чуве –дир. Кижилернин 50% бот –боттарын кады ажылдап азы кады ѳѳренип тургаш таныжып , ѳгленчип алыр, 20% -эш ѳѳрлеринин компаниязынга, 10%- дыштанылга черлеринге, а кижилернин чугле 5% хуузу кудумчуга танышканынын соонда, ѳг –буле тудуп чурттай бээр.

                                             Шын № 108(17596) 2008 ч сентябрь 20.