«Ырак болгаш чоок сылдыс» ("Далёкая и близкая звезда")
план-конспект на тему

В. Ян аттыг +=к  ортумак школазы

«Ырак болгаш чоок сылдыс»

Салым-чаяанныг  чурукчу Надя Рушеваныё т=р\тт\нгенинден бээр

60 чыл оюнга тураскааткан кежээниё сценарийи

  Ооржак А-Х.В.  тургускан.

+=к-2012

Алдарлыг чурукчу  Надя Рушеваның төрүттүнгенинден бээр 60 чыл болган оюнга тураскааткан “Ырак болгаш чоок сылдыс”  деп кежээниң сценарийи

Кежээге 9-11 класстың өөреникчилери киржир.

Класстар аайы-биле  баш бурунгаар бердинген даалгалар:

1. 11-ги класс  Наталья Дойдаловна Ажыкмаа-Рушеваның  дугайында  дыңнадыг белеткеп алыр. “Н.Д.Ажыкмаа-Рушева –баштайгы тыва балерина” деп презентация, О. Сувакпиттиң “Эргим Наталья!” деп шүлүүн бир өөреникчи шээжи-биле аянныг чугаалаар.  Ук даалгаларны класс башкызы өөреникчилери-биле чогаадыкчы чорук-биле таарыштыр тургузуп камгалаар.
2. 9-ку  класс  Н.К.Рушевтиң дугайында видеоролик белеткээр. Ооң чуруктарын чыылганнарга таныштырар.
3. 10  класс  Надяның  төрүттүнгени база чашкы үезинден кайы-бир онзагай үзүндүнү  сценажыдып көргүзер.
4. 9 класс  - Виктор Киселевтуң “Артекке эрткен ай”  деп номундан кол-кол болуушкуннарны допчулаар, презентация кылып алыр.

КЕЖЭЭНИҢ  ЧОРУДУУ:

Сценада Н.Рушеваның  чуруун баннерге улгаттыр үндүргеш, азып каан турар.

Оожум музыка чаңгыланып турар.  Залдың ханаларында  чурук мөөрейинге киришкен уругларның база Надя Рушвеаның    чураан чуруктарын делгеп аскан.  

   Чырык өжүп, экранда “Мастер, Маргарита и Надежда. Рисунки Нади Рушевой” деп ролик эгелей бээр.      (үези- 5 минута)

Чырык хып кээр.

Бирги башкарыкчы.  Бурнгу гректер делегейде “Чеди хуулгаазын” дээр онза чараш кайгамчык чүвелер бар деп санап чорааннар. Оларның санынга эрте бурунгу шагда туттунган кайгамчык тудугларны хамаарыштырып турганнар.

Ийиги башкарыкчы.  Ол дээрге – египет фараоннарының  чевеглери – пирамидалар, бурунгу Вавилонга Семирамида кадынының агаарда астына берген турар ышкаш сесерлии, Фарос ортулукта Александрия чырыткызы.

Бирги башкарыкчы. Родос ортулукта гректерниң хүн бурганы Гелиостуң медээжок улуг статуязы дээш өөн-даа өске онза тураскаалдар бар. Оларны бурган-даа чаяаваан, бойдус-даа хайыралаваан. Кижилерниң холдары оларны тудуп кылган.

Ийиги башкарыкчы. Бистиң делегейивис бөгүн уран чүүлдүң, литератураның, музыканың кайгамчык чогаалдары-биле бай. Рафаэль болгаш Тициан, Репин болгаш Васнецов, Пушкин болгаш Толстой, Бетховен болгаш Чайковский, Шаляпин болгаш Уланова оларның аттары бүгү делегейге билдингир.

Ийиги башкарыкчы. Оларның кайгамчык талантызы-биле танышкаш, сеткил-сагыжын байыдып, уран таалалды четтирипкен кижилер база-ла кайгап, магадаанын илередир сөстертыппайн “Кандыг кончуг талантылыг кижил, кандыг ие төрээн төлү ирги?” дижир.

Бирги башкарыкчы. Ийе, ат-сывы билдинмес-даа, алдар-сураа алгып, бүгүдеге билдингир-даа апарган кижилер шупту-ла аваларның төрээн төлдери болбайн аан.

Ийиги башкарыкчы.  Катаптаттынмас  салым-чаяанныг чурукчу Надяның авазы Наталья Дойдалдвна Ажыкмаа-Рушеваның дугайында биске 11-ги  класстың төлээлери таныштырар-дыр.

11-ги класс “Н.Д.Ажыкмаа-Рушева –баштайгы тыва балерина” деп дыңнадыын олурганнарга таныштырар. (5-7 мин.)

 Эргим Наталья!

Аваң төрээн хүнү-биле

Амыр-мендиң айтырбышаан,

Сагыш-сеткил ханызындан

Чалбарбышаан байыр туттум.

Чалыы үең эрткен-даа бол,

Чараш чаңың салбаан-дыр сен.

Салым-чолуң берге-даа бол,

Салдынмайн чоруур-дур сен.

Ие чүрээң быжыг болгаш,

Идегелиң күштүг болгаш,

Алган эжиң ынак кызың

Алдар-адын сагып чор сен.

Хары-назың талыйган дээш,

Халак-муңгак бодавайн чор.

Харын чалыы хевээр мен деп,

Каттыраңнап хөглеп чору.

Театрларга самнап, тепсеп,

Чалгынналып чорааныңны

База катап эргий сактып,

Байырлалын утпайн чору.

Арат чоннуң кады чорда,

Ак-көк Тываң хүннеп турда,

Хүндүлелге чурттаарыңны

Күзеп тур мен, курай-курай!

Бирги башкарыкчы. Ам Надяның ачазы чурукчу Николай Константинович Рушевтиң дугайында 9 –ку класстың белеткээн ролигин көөр бис. Сценаже оларны чалап тур бис.

9 –ку  класстың көргүзүү. ( 5 мин)

Ийиги башкарыкчы. Тыва дыл болгаш төөгү декадазында Надя Рушевага тураскааткан чогаадыглар мөөрейи 9-11 класстарның аразынга болуп эрткен. Ам ооң түңнелдернин үндүрери-биле тыва дыл болгаш чогаал башкылары Сат Александр Маадыр-оолович база суктар Анежела Байыр-ооловнаны чалап тур бис.

 Чогаадыглар түңнелдери, шаңналдар.(5 мин.)  

Бирги башкарыкчы. Наталья, Николай, Надя – ожуктуң үш дажы ышкаш үш “Н”-нер.  Ам ол үш сылдыстың бирээзи – Надяның чашкы чылдарынының дугайында кыска дыңнадыг болгаш сценажыткан көргүзүг белеткеп алган 10-гу классчыларны чалап тур бис.

 Сценажыткан көргүзүг. (5-7 мин.)

Ийиги башкарыкчы. Надя бодунуң 17 чыл чуртаан кыска назынын ийи чадага чарып турар – Артек мурнунда болгаш ооң соонда.

Бирги башкарыкчы: - Надяның Артек мурнунда чашкы үелери-биле бис ам таныш болганывыста, 9-ку  классчылар Артекке болгаш ооң  соонда чуртталгазын биске төөгүп бээр-дир. Адыш часкап уткуп алыылыңар.

9-ку  класстың көргүзүү.

Ийиги башкарыкчы: ССРЭ-ниң уран чүүл Академиязының чиңгине кежигүнү В.Ватагин мынча дээн: “Хайыра чок каржы өлүм чаа-ла частып орган чечек ышкаш талантыны – Москваның гениалдыг бичии школачызын амыдыралындан чарып кагды. Ийе, ам гениалдыг деп үнелелди аңаа бээринден корткан херээ чок”.

М.Кенин-Лопсанның “Чурукчудан чарылганым”

Бирги башкарыкчы.

                                   Аткан даңның хаяалаанын

                                  Аъттыг арат маңнатканын

                                  Саазынга доктаадыптар

                                  Салым-чаяан сээңии чорду.

Ийиги башкарыкчы: Эрте частың шончалайын,

                                    Орай күстүң чиңгир дээрин

                                    Эжиң-өөрүң маскарадын

                                    Ойнай сылдай чуруп чордуң.

 Бирги башкарыкчы: Аваң, ачаң четпээн черге

                                      Ажылдарың барып каапкан.

                                     Дели чораан делгелгеге

                                     Дээди шаңнал сээңии болду.

 Ийиги башкарыкчы. Соонда сеңээ дужар бодааш,

                                      Соңгаарлатпаан боорумгай.

                                       Хаттың шетти сыяры дег,

                                      Хайлыг өлүм мурнапкан-дыр. 

Бирги башкарыкчы: 1975 чылдың            январь 3-де  Надяның төрүттүнген хүнүнде космос  делгеминден “Салют” орбиталыг станциязындан летчик-космонавт

  Георгий Михайлович Гречко   Надяның “Мальчиш-Кибальчиш” деп чуруун көргүзер. Ол чурук Черниң чурттакчыларының чураан чуруктарындан бир дугаар космоска четкен чурук болур.

Ийиги башкарыкчы:  1987 чылда Крымның астрофизиктиг обсерваториязының ажытканы № 3616 дугаар биче планетазын Надя рушеваның ады-биле адаан.

Бирги башкарыкчы: 1997 чылда Кызылдың  уран чүүл школазын Надя Рушеваның ады-биле адаан. Амгы үеде Сесерлиг школазында Надяның музей-клазы база ажылдап турар.

Ийиги башкарыкчы: Найдан- мөңгеде дириг.

“Надя Рушева. Пророчество в рисунках” деп барымдаалыг филмни көөр. (43 мин.)

Түңнелдер. Эки киришкен класстарны Хүндүткел бижиктер-биле шаңнаар.