Генетика пола.
презентация к уроку по биологии (10 класс) по теме

Слайд 2

Җенес генетикасы ?

Слайд 3

Максат: 1.Хромосомаларга карап җенесне билгеләргә өйрәнү. 2.Җенес хромосомаларында урнашкан геннарның нәселгә күчү механизмын ачыклау. 3.Мәсьәлә чишү күнекмәләрен ныгыту. 4 .Сәламәт яшәү рәвешен һәм табигатьне сакларга кирәклеген ассызыклау.

Слайд 4

1.Аутосомалар һәм җенес күзәнәкләре . Аутосомалар -ата һәм ана организмда бертөрле булган хромосомалар. Җенес хромосомалары -ата һәм ана организмда төрле булган хромосомалар(Х,У). ХХ-ана организм. ХУ-ата организм. Кешедә 46 хромосома(23 пар). 22 пар аутосома, бер пар җенес хромосомасы.

Слайд 5

Хромосомалар җыелмасы.

Слайд 6

Җенесне билгеләү механизмы. Фенотипик - җенес формалашуга әйләнә-тирәлек шартлары тәэсир итә.Мәсәлән, крокодилларда җылыда ана, ә салкында ата зат барлыкка килә. Гормональ - җенес гормоннар тәэсирендә барлыкка килә. Мәсәлән, ана балыклар билгеле бер шартлар тәэсирендә ата балыкка әвереләләр.Алар шулай ук социаль факторлар тәэсирендә дә җенесләрен үзгәртергә сәләтле. Геномлы - җенес геномның гаплоидлы яки диплоидлы булуы белән билгеләнә. Мәсәлән, бал кортларының ана заты диплоидлы, ә ата зат гаплоидлы. Хромосомалы - организмнарны җенес хромосомаларына карап аералар.

Слайд 7

2.Хромосомаларга карап җенесне билгеләү. Организмның барлык хромосомалар җыелмасы кариотип дип атала. Гомогаметалы- ХХ хромосома йөртүче организм. Бер генә төрле җенес күзәнәкләре барлыкка китерә (Х). Гетерогаметалы- ХУ хромосома йөртүче организм. Ике төрле җенес күзәнәкләре барлыкка китерә (Х,У).

Слайд 8

Ана зат гомогаметалы(ХХ), ә ата зат гетерогаметалы(ХУ) организмнар: Коңгызлар, бетләр, парканатлылар, балыклар, койрыксыз амфибияләр һәм барлык имезүчеләр. Ана зат гетерогаметалы(ХУ), ә ата зат гомогаметалы(ХХ) организмнар : Кошлар, күбәләкләр, сөйрәлүчеләр, койрыклы амфибияләр.

Слайд 9

Имезүчеләрдә җенеснең нинди булуы ата затка бәйле. Р. ♀ХХ х ♂ХУ G. Х Х, У F. ХХ , ХУ ♀ ♂

Слайд 10

Кошларда җенеснең нинди булуы ана затка бәйле. Р. ♀ ХУ х ♂ ХХ G. Х, У Х F. ХХ , ХУ ♂ ♀

Слайд 11

Барлык хайваннарда да җенесне билгеләү механизмы бертөрле. Ата һәм ана затлар саны 1:1 чагыштырмасына тигез. Р. ♀ХХ х ♂ХУ G . Х Х , У F . ХХ , ХУ ♀ ♂ Җенесне аталанган вакытта билгелиләр.

Слайд 12

3.Нәселдәнлек билгесенең җенескә тоташып күчүе. Билге өчен җаваплы геннар җенес хромосомаларында урнашкан булса алар нәселгә хромосома белән бергә күчә. Х-хромосомада төрле билгеләрнең үсешен тәэмин итүче геннар урнашкан. У-хромосомада билге өчен җаваплы геннар бик аз.У-хромосома белән күчә торган авырулар бары малайларга гына эләгә.Тиренең кабырчыклы булуы, бармакларның кушылып үсүе, колакның йонлы булуы У-хромосома белән күчә.

Слайд 13

Гипоплазия . Бу вакытта эмаль формалашып бетми. Бу авыру X -хромосомада урнашкан һәм рецессив ген белән бирелә. Күбрәк ата затларда күзәтелә. Р. ♀Х А Х а х ♂ Х а У а- гипоплазия G . Х А , Х а Х а ,У А- нормаль ген F . Х А Х а , Х А У, Х а Х а , Х а У

Слайд 14

Дальтонизмның нәселгә күчүе. D- нормаль ген d- дальтонизм Р . ♀ Х D Х d х ♂ Х D У G . Х D , Х d Х D , У F. Х D Х D , Х D У , Х D Х d , Х d У

Слайд 15

Нормаль күрү һәм дальтонизм

Слайд 16

Гемофилия

Слайд 17

Гемофилия генының нәселгә күчүе. Р . ♀ Х H Х h х ♂ Х H У h - гемофилия Х H , Х h Х H ,У H - нормаль ген F . Х H Х H , Х H У, Х H Х h , Х h У

Слайд 18

Ата организмда алкогольне күп куллану нәтиҗәсендә мейозда җенес хромосомалары аерылу бозыла.Шуның нәтиҗәсендә нормаль булмаган җенес күзәнәге ясала.Аталанганда зиготаның хромосомалар җыелмасы бозыла.Балаларында нинди нәселдәнлек авырулары күзәтелер? Р . ♀ 44+ ХХ х ♂44 + ХУ G . (22+Х) (22+ХУ),(22) F . 44+ХХУ ; 44+Х Малайда 47 хромосома- Клайнфельтер синдромы. Кызда 45 хромосома- Тернер синдромы.

Слайд 19

Ныгыту. Кара ана мәче белән җирән ата мәчене кушылдыргач аларның нәселе нинди булыр? Р. ♀ Х B Х B х ♂ Х b У B - кара төс Х B Х b ,У b - җирән төс F . Х B Х b , Х B У Ташбака төсендәге ана мәче һәм кара ата мәче барлыкка килә.

Слайд 20

Гетерозиготалы көрән ана дрозофиланы көрән ата дрозофила белән кушылдыргач аларның нәселе нинди булыр? Р. ♀ Х А Х а х ♂ Х А У А- көрән төс Х А , Х а Х А ,У а- сары төс Х А Х А , Х А У, Х А Х а , Х а У Ике көрән ана, бер көрән һәм бер сары ата чебен барлыкка килә.

Слайд 21

Көмешсыман тавык белән алтынсыман әтәчне кушылдыргач аларның нәселе нинди булыр? Алтынсыман төс рецессив билге. Р. ♀ Х А У х ♂ Х а Х а А-көмешсыман төс Х А , У Х а а- алтынсыман төс Х А Х а , Х а У Алтынсыман тавык белән көмешсыман әтәч барлыкка килә.

Слайд 22

Чәчнең иртә коелуы рецессив ген белән күчә һәм Х-хромосомада урнашкан.Ире авыру булган гаиләдә авыру малай туган.Ата-ананың һәм балаларының генотибын билгеләргә. Р. ♀Х А Х а х ♂ Х а У А- нормаль ген Х А , Х а Х а ,У а- авыру ген Х А Х а , Х А У, Х а Х а , Х а У

Слайд 23

Беренче группа канлы хатын белән дүртенче группа канлы ирнең беренче группа канлы балалары туа.Гаилә аерылышса хатын иреннән алимент түләтә аламы? Р. ♀ J o J o х ♂ J A J B G. J o J A , J B F. J A J o , J B J o Түләтә алмый.Чөнки аларның андый балалары туа алмый.

Слайд 24

Нәтиҗә. 1.Организмнарда аутосомалар һәм җенес хромосомалары була. 2.Билгеләр һәм кайбер авырулар җенес хромосомалары белән күчә. 3.Ата һәм ана затларның саны 1:1 чагыштырмасына тигез. 4.Җенесне хромосомаларга карап аерырга мөмкин.