Метод реком.по современному уроку
методическая разработка

Алтай тилдиҥ урокторын тургузарыныҥ аайы

Школдо тӧс ӱредӱ алатан эп-арга – ол урок. Эмдиги уроктордыҥ ӧткӱрилетен аайы, јединетен турултазы јаҥжыккан уроктордоҥ башка. Эмдиги ӱредӱниҥ турултазы иле темдектелген: кандый класстыҥ ӱренчиги, кандый турултага јединерин, баштамы, тӧс, орто текши ӱредӱни божодып, кандый билгирлӱ болорын эртедеҥ билип, амадузына, турултага јединерге ӱредӱчи ӱренчиктерди ӱредип, ууламјылап, башкарып јат.

Алтай тилдиҥ ӱредӱчизиниҥ алдында кажы ла кӱн мындый сурактар турар учурлу:

– ӱренчиктерди канайда ӱредер, неге ӱредер?

– ӱренчиктерди канайда ӱренерге ӱредер?

– ӱренчиктерди јӱрӱмде ӱредӱ, ӱредӱ алганы оныҥ бойына керектӱзин, тереҥ билгир алганы келер ӧйдӧги јӱрӱминде јаан учурлузын билип аларына ӱредер.

Кажы ла ӱредӱчиниҥ амадузы – ончо балдарды алтай тилге бир ууламјылу ӱредер; кажы ла баланы бойыныҥ кеминде алтай тилди эптӱ тузаланып, оҥдоп, чын куучындаарына ла бичиирине темиктирер, ӱредер.  

Системно-деятельностный ууламјыла ӧткӱрилетен кажы ла урокто бӱдӱретен тӧс иштер:

• Бедреништӱ иштенер – кандый ла ишти бӱдӱрерге бедреништӱ иштеерине, керектӱ јетирӱни јеҥил таап, оныла чын тузаланып турарына ӱредери.         
• Сананып иштенер – кандый ла ишти бӱдӱреринде тереҥ сананып иштеерине, бойыныҥ билгирин тузаланып, кандый бир јетирӱ аайынча санаа-шӱӱлтезин чыгара айдарына, кемниҥ де шӱӱлтезиле јӧп лӧ јӧп эмес болгонын керелеп турарына ӱредери.
• Колбу тудуп билер – ӧмӧликте иштеп, ондо бойын тудунып, эптӱ куучындажып, бойыныҥ шӱӱлтезин айдып, берилген сурактарды шӱӱжеринде, ишти бӱдӱреринде эрчимдӱ туружарына темиктирери.
• Ижин башкарып билер – берилген ишти тӱрген баштап, амадузына јединерге чырмайып иштеерине,  ижин башкарып билерине, эткен ижине  каруулу болорына ӱредери.

Системно-деятельностный ууламјыла ӧткӱрилген уроктордо берилген ууламјыларды ӱредӱчи эрчимдӱ тузаланар учурлу.

Ӧрӧги айдылган темигӱлерди ӱренчик кажы ла таскадуны, јакылтаны бӱдӱрип тура аларын, ӱредӱчи ундыбас керек.

Ӱренчикти бойы алдында иштенерине, берген јакылтаны бойы бедренип бӱдӱрерине ӱредип алза, ӱредӱчиге јеҥил болор, ӱренчик ӧскӧ дӧ предметтердиҥ урогында мынайда ла иштеп, бойыныҥ эткен ижине каруулу кижи болор аргалу.

Мынайда иштеп, ӱренчиктерге метапредметный турулталарга јединерге болужар.

Ӱредӱчи јыл туркунына ӱренчиктерге беретен грамматикала материалды башка-башка эп-сӱмени, системно-деятельностный ууламјыныҥ эп-аргаларын тузаланып, бӱткӱлинче бир аай, ээчий-деечий, бой-бойыла бек колбуда берип, ӱч бÿдÿм турултага јединерине ууламјылаар (ÿренчиктиҥ таҥынаҥ ӧзӱминде турулталары (личностный), метапредметный, предметти ӱренериниҥ  турулталары).

Урокто кажы ла бӱдӱретен ишти текши ӱредӱ эдилгелерди темиктирерине ууламјылаар (коммуникатив колбу тударыныҥ (коммуникативный), билгир алар (познавательный), бойын башкарынар (регулятивный) ла ӱренчиктиҥ таҥынаҥ  ӧзӱминде (личностный) текши ӱредӱ эдилгелер).

Бÿдÿрер кандый ла иштиҥ амадузын тургузып билер, ишти бÿдÿрер аайын темдектеп (пландап) билер ле керектÿ учуралда оны кубултып чокымдаар; бойын бойы шиҥдеп, једимин баалап, јастыразын тÿзедип, каруузын чокымдап, керелеп билер (бойын башкарынар текши ӱредӱ эдилгелер).

Ӱредӱчи кажы ла урогында ӱренчиктерди кандый ла айалгада эрмек-куучынныҥ бÿдÿмдериле тузаланып, улусла куучындажып билер; оос ло бичилген эрмек-куучынды чын аайлап, эптӱ тузаланар; тургузылган сурак аайынча бойыныҥ санаа-шÿÿлтезин јарт, чокым, айдып (јартап) билер (колбу тударыныҥ эдилгелери).

Ӱренчик берген иштиҥ јартына бойы чыгар, оны јартаарына керектÿ темдектерди табар, суракты шÿÿр аайын темдектеер, керектÿ јетирÿлерди таап билер; текстле иштеерин оҥдоп, ондогы тöс лö тöс эмес учурлу јетирÿлерди ылгаштырып, талдап билер, тексттеҥ керектÿ јетирÿни бедреп билер, јетирÿлерди талдап, бир аайлап ла башка-башка аргалардыҥ болужыла оны белетеп билер. Алтай тилдиҥ грамматика материалыла (билгир алар текши ÿредÿ эдилгелер).

Ӱренчик кажы ла бӱдӱрген ижинеҥ кандый бир ӱредӱ, темигӱ алып, оны оҥдоп, кӧгӱске алынып јӱрер; кандый ла айалгада бойыныҥ јерин таап, ишти јарамыкту, чыҥдый эдер; бойыныҥ Тӧрӧлиле, албатызыла, Россияныҥ тӱӱкизиле оморкоор кӱӱн-санаалу, бойыныҥ албатызын, угын билер, башка-башка укту албатылар барын билип, олорды тооп јӱрер; ороонына, тӧрӧлине ачык кӱӱндӱ, јакшы ла јаманды ылгап билер кижи болор учурлу (ӱренчиктиҥ таҥынаҥ ӧзӱминде текши ӱредӱ эдилгелер).

Ӧрӧги айдылганын ӱредӱчи ајаруга алып, бӱдӱрип јаткан таскаду, ол эмезе ӧскӧ дӧ иш кандый ӱредӱ эдилгелер темиктирер аргалузын шӱӱп бӱдӱртер. Јакылталарды бӱдӱрер тужында балдарды тереҥ санандырып, ижин чын бӱдӱрерине ууламјылап ӱредер.

II. Системно-деятельностный ууламјыла ӧткӱретен уроктыҥ бӱдӱмдери

1. Јаҥы билгир ачарыныҥ урогы

2. Эдилге ле билгирди кемјиир урок (урок рефлексии)

3. Ӱренгенин бир аай тургузар урок (урок построения системы знаний)

4. Темиктирӱ алар ченелте урок (урок развивающего контроля)

1. Јаҥы билгир ачарыныҥ урогы

Тӧс амадузы:

Бойына јаҥы билгир ачары, билгирин элбедери  ле  тереҥжидери,  олорды быжулаары.

Јаҥы алган билгирин ӱренчик бойы алдында эптӱ тузаланып билерине јединери.

Алтай тил – јӱрӱминде, ӱредӱлик иште куучындажар, тил алыжар арга деп билери; улусла куучындажарга, бой-бойын аайлажарга, кожо иштеерге, једимдӱ эрмек-куучын ӧткӱрип билер ле эрмек-куучынын оноҥ артык эдип јарандырарына кӱӱнзедери.

1. Эдилге ле билгирди кемјиир урок (рефлексияныҥ урогы)

Тӧс амадузы:

Ижиниҥ турултазын чокымдаары.

Ӱренчик бойыныҥ кӱчсинип турган уур сурагын, шылтагын табып, оны тӱзедерине јединери.

Бойыныҥ билгирин баалап билери, јастыразын тӱзедип, билгирге јӱткиири.

2. Ӱренгенин бир аай тургузар урок

Тӧс амадузы:

Ӱренгенин катап кӧрӧри.

Ӱредӱ материалды чыныктап, бириктире кӧрӧри.

Ӱренчиктерди бойыныҥ билгирин чыныктап, чыҥдыйлап, бириктире кӧрӱп, шӱӱп, јастыразын бойы тӱзедип  турарына ӱредери, тазыктырары

3. Темиктирӱ алар ченелте урок

Тӧс амадузы:

Ӱренгенин ченеп кӧрӧри.

Берилген ченелте иш ажыра темдектелген турулталарга једингенин темдектеери.

Бойыныҥ билгирин кемјип, баалап, јастыразын тӱзедип турарына јединери.

1. ЈАҤЫ БИЛГИР АЧАРЫНЫҤ УРОГЫН ТУРГУЗАРЫНЫҤ ААЙЫ

1. Ӱренчикти ӱренерине ууламјылаары (мотивация к уч.деят.) (1–2 мин.)

Уроктыҥ бӧлӱгиниҥ амадузы:

Ӱредӱге бала бойыныҥ кӱӱниле келери, билгир аларына јӱткиирине тазыктырары (ӱредӱ меге керектӱ, мен ӱренерге турум, мен ӱренерим  деп амадулу ӱренерине ууламјылары).

2. Билерин эбелтип, эске алындырып, јаҥы ӱредӱ аларына белетеери (4–5 мин) (актуализация знаний)

Тӧс амадузы:

Ӱренчиктиҥ санаазын јаҥы билгир аларына белетеери

(Уроктыҥ бу бӧлӱгинде ӱренчик ӧткӧн билгирлерин эбелтип, сананып, эске алынып јат. Ол суракты јакшы оҥдогон болзо, мында ла бӱдӱрип ийер аргалу. Је кандый суракты јетире оҥдобогон ло болзо, уроктыҥ бу бӱдӱминде кӧрӱнип келер.)

3. Ӱренчиктиҥ кӱчсинип турган сурактарыныҥ аайына чыгарына болужары (3–4 мин)

Бӧлӱктиҥ амадузы:

Уур-кӱчсинип турган сурактарын табып, оны тӱзедерине ууландырары

(Ӱренчиктиҥ алдына «Мен нениҥ учун мыны билбей турум? Мен бу сурактыҥ аайына мында ла чыгар учурлу» деп амаду тургузар).

4. Кӱчсинип турган сурактыҥ аайына чыгары, амаду тургузары  (4–6 мин)

Бӧлӱктиҥ амадузы:

Ӱредӱниҥ амадузын тургузары, амадуга јединерге тузалу эп-сӱмелер ле эп-аргаларла план аайынча иштеери

Кандый јастыралар болгон, неде кӱчсинип турган эмтир, бӱгӱн урокто нени чыныктайтан эмтирис деп балдарды јаҥы темага ууландырар. Кажы ла ишти бӱдӱрерине бойына амаду тургузар, план, алгоритм тургузар. Јаҥы билгир аларыныҥ урогыныҥ темазын чокымдаар.

Јаҥы билгир аларыныҥ планын тургузары

1.  Таныш эп-аргалар ажыра јаҥы билгир алары

2.  Јаҥы эп-сӱмелер табары

3.  Јединген турултазын шиҥдеп кӧрӧри

5. Јаны алган билгирлерле тузаланып, иштеп баштаары (5 – 8 мин)

Бӧлӱктиҥ амадузы:

Јаҥы алган билгирле тузаланары

Ӱренчиктер башка-башка бӱдӱм иштер ажыра јаҥы билгир аларына сананып, бедренип иштенери.

(Божодылып турган јастыралар ойто такып болбозына ууландырылган иштер бӱдӱрери).

6. Јаҥы алган билгирин јартап, быжулаары (4–5 мин)

Јаҥы билгирди быжулаарга јакылталар, таскадулар бӱдӱрери. Ишти бой-бойыла колбу тударына ууландырар (экӱлеп, бӧлӱктерде иштеп бӱдӱрери). Јаҥы билгир аларына ууландырылган ишти бӱдӱрип, оны корулап, айтканын керелеп турарына јединери.

7. Бойы алдында иш бӱдӱрери,  билгирин быжулаары, ижин баалаары     (3–5 мин)

Бойыныҥ ижин баалаары

1.  Јакылталарды бӱдӱрип, јаҥы билгирин быжулаары

2.  Кажы ла ӱренчик оҥдогонын оосло јетирери

(балдар кандый ла айалгада иштенери, кандый ла иш бӱдӱрери: экӱлеп иштенери, бӧлӱктерле иштенери, бойы алдында кандый ла источниктеҥ бедреп, таап, билгир аларына јӱткиири).

8. Билерин ле билип алганын бириктире ле катап кӧрӧри  (5–8 мин)

Јаҥы билгирди  тузаланары

1. Алдындагы билгирин ле јаҥы билгирин тӱҥдештирерине јакылталалар бӱдӱрери

2. Катап кӧрӧри

3. Мынаҥ ары  база јаҥы билгирлер аларыс деп јилбиркедери

9. Ишти баалаары. Рефлексия. (2–3 мин)

Бойыныҥ ижин баалаары. Бой-бойыныҥ ижин баалаары. Амадуга једингени, план аайынча иштегени, уроктоҥ бойына кандый jаҥы ӱредӱ алганы, кандый кӱӱн-санаалу болгоны. Иштиҥ турултазын једимин кӧрӧри.

1. Jаҥы нени билип алганын jетирери.

2.  Кӱӱн-санаазын кӧргӱзери.

3.  Айылдыҥ ижи.

2. ЭДИЛГЕ ЛЕ БИЛГИРДИ КЕМЈИИР УРОК (РЕФЛЕКСИЯНЫҤ УРОГЫ)

Уроктыҥ бӧлӱктери:

1. Ӱренчикти эткен ижин, билгирин кемјиириле колбулу ишке ууламјылаары.

2. Билгирин эбелтип, эске алындырып, чокымдаарыла иш бӱдӱрери.

3. Јастыразын тӱзедер амадуга јединер ишти темдектеери.

4. Билгирин катап кӧрӱп, бойыныҥ јастыразын оҥдоп аларына ишти баштаары.

5. Ӱренчик бойыныҥ эткен јастыразын тӱзедерине иш бӱдӱрери.

6. Кӱчсинип турган сурактарын бой-бойыла шӱӱжип, аайына чыгарына иш бӱдӱрери. (Јастыра божотпогон ӱренчиктер болушчылар (консультант) болор аргалу).

7. Таҥынаҥ иш бӱдӱрери. Бойыныҥ ижин шиҥдеери.

8. Билгирин кемјиири, катап кӧрӧри.

9. Бӱдӱрген ишти баалаары, билгирди кемјиири ле чокымдаары. (Ајаруны кӱчсинген сурактыҥ аайына чыккан ба, јок по илелеп кӧрӧри)

3. ӰРЕНГЕНИН БИР ААЙ ТУРГУЗАР УРОК

Уроктыҥ бӧлӱктери:

1. Ӱренчикти ӱренерине ууламјылаары.

2. Билгирин эбелтип, ӱренгенин эске алындырып, иш бӱдӱрери.

3. Ӱренчиктерди бойыныҥ билгирин бириктире кӧрӱп, шӱӱп, бойы алдында иш бӱдӱрери.

4. Кӱчсинген сурагын бойы темдектеп, амаду тургузары.

5. Билгирин бир аай тургузарына иш бӱдӱрери (эжерлеп эмезе ӧмӧдӧ иштеери).

6. Ӱренчиктердиҥ алдында ӱренгени аайынча курч сурак тургузып, блааш-тартышту иш ӧткӱрери.

7.  Јайаандык иш бӱдӱрери ажыра билгирин быжуулаары (кыска куучын, сочинение бичиири, тестирование о.до ӧ).

8. Билерин ле билип алганын бириктире ле катап кӧрӧри. Ӱренгенин бир аай тургузары.

9. Бойыныҥ, бой-бойыныҥ ижин баалаары.

Рефлексия. Билгирин кемјиири, чокымдаары.

(Башка-башка бӱдӱмле ӧткӱрерге јараар, надпредметный)

4. ТЕМИКТИРӰ АЛАР  ЧЕНЕЕР УРОК

Уроктыҥ бӧлӱктери:

1 урок (ченелте иш ӧткӱрери):

1) Ӱренгенин ченеп кӧрӧр ишке ууламјылаары;

2) Билгирин эбелтип, эске алындырып, ченелте ишти ӧткӱрери.

2 урок (ченелте ишти ылгаары):

3)  Бойыныҥ јастыразын таап, чыгара бичиири.

4) Јастыра божоткон учуралдарды (орфограммаларды) темдектеп, айдып јартаары (кажы ла ӱренчик).

5)  Божодылган јастыраларды бир аай тургузып, ээжизин јартаары (ӧмӧдӧ иш).

6)  Јастыразын тӱзедерине, ӱренгенин быжуулаарына бойы алдында иш бӱдӱрери.

7)  Темиктирӱ аларына јайаан иш бӱдӱрери.

8)  Ижин баалаары.

9)   Ижин быжуулаары, чокымдаары. (Рефлексия деятельности).

Уроктыҥ бӱдӱмдери башка-башка да болзо, је кажы ла урок бой-бойыла бек колбуда ӧдӧр учурлу. Кажы ла бӱдӱм уроктыҥ амадузы ээчий-деечий, бой-бойыла колбулу болор. Ӧрӧги берилген тӧрт бӱдӱм уроктордо ӱренчиктердиҥ бӱдӱретен тӧс иштери башка-башка болуп (разные виды деятельности), је бирлик амадулу ӧткӱрилер учурлу.  

Кажы ла бӱдӱм урокты тургузып тура, ӱредӱчи тӧмӧнги берилген бӧлӱктерди ајаруга алып, урогын тургузар ла ӧткӱрер.

Уроктыҥ бӧлӱктери

1. Урокко ууламјылаары (мотивационный).
2. Јетирӱ бӧлӱк (информационный).
3. Ылгаарыныҥ ла тӱп-шӱӱлте эдериниҥ бӧлӱги (аналитический).
4. Ишти баалаары (оценочный).
5. Иштиҥ турултазын, једимин кӧрӧри, эткҥен ижин баалаары (рефлексия).

1. Урокко ууламјылаары (мотивационный).

(бу бӧлӱк уроктыҥ бажында эмезе кандый ла ишти баштаардаҥ озо 1-2 мин. ӧткӱрер)

Ӱренчиктерди ӱредӱге, ишке ууламјылаарын 4 бӱдӱмле ӧткӱрерге јараар:

Ӱренчиктерди ӱредӱге ууламјылаары (мотивация к учебной деятельности)

• Кӱӱн-санаазын бийиктедерине ууламјылаары: уроктыҥ бажында ӱредӱчи ӱренчиктерге, ӱренчиктер бой-бойына бийик кӱӱн-санаа, эрчимдӱ иш кӱӱнзеер; иш бӱдӱрзе, мактап, једимин темдектеер; ӱренчиктердиҥ ижин бийик баалаар.
• Билгир аларына ууламјылаары: ӱредӱ деп оҥдомолды мен оҥдоп јадым. Ӱренер кӱӱним бар. Ӱренип болорым. Јилбиркедер эп-аргалар тузаланып, билгир аларына ууламјылаар.

• Ӱредӱ турулталу болорына ууламјылаары: ӱредӱниҥ некелтелерин бӱдӱрери; кажы ла ижи турулталу болорына; бойыныҥ ижине каруулу болорына ӱредери; бойыныҥ ижиниҥ једикпестерин таап, тӱзедип, баалаап турарына ӱредери.
• Јӱрӱмде керектӱ кижи болорына ӱредер: тӧрӧлине керектӱ, тузалу кижи болорына, улусла колбу тудуп, эрмектежип билерине ӱредери.

2. Јетирӱ бӧлӱк (информационный)

Јетирӱни ӱренчиктер уроктыҥ кандый ла бӧлӱгинеҥ алар аргалу.

Јетирӱле иштеери: 

• Текстти кычырып, андагы јетирӱни оҥдоп, оныла сананып иштеери (тӧс шӱӱлтезин, учурын  темдектеери);
• Тексттеҥ керектӱ јетирӱни табары, талдап алары, јетирӱни ӧскӧртип билери;
• Ылгап, тӱҥдештирип, тӱп шӱӱлте чыгарары.
• План тургузып, оныла башкарынып, иштеп  билери.
• Билип алган јетирӱни оос эрмек-куучынла толо јетирери эмезе бойыныҥ санаа-шӱӱлтезин чыгара айдып, каруузын керелеп билери.

Ӱренчиктер кажы ла урокто текстле иштеп, метапредметный турултага јединер аргалу. Јетирӱни оҥдоп, оныла иштеерине (тӧс шӱӱлтезин, учурын  алары), керектӱ јетирӱни табарына, талдап аларына, јетирӱни башкартып билерине, оны ылгап, тӱҥдештирип, тӱп шӱӱлте чыгарарына ӱредӱчи кажы ла ӱренчикти ӱредер, тазыктырар.

III. Ылгаарыныҥ ла тӱп-шӱӱлте эдериниҥ бӧлӱги (аналитический)

Уроктыҥ бу бӧлӱгинде јетирӱни ылгап, ол керегинде ӧскӧ дӧ предметтердеҥ, источниктердеҥ алган билгирин бириктире шӱӱп, тӱп шӱӱлте чыгарып, билгирин ченеп, урокто эмезе урокто эмес те ӧйдӧ алган билгирин шӱӱп, ылгап тузаланарына ӱредер.

Ылгаарыныҥ ла тӱп-шӱӱлте эдериниҥ бӧлӱги:

• Алган јетирӱни ылгап, шӱӱп, ол керегинде бойыныҥ санаа-шӱӱлтезин чыгара айдар;
• айтканын керелеер;
• ӧскӧ кижиниҥ айтканын угуп, бойыныҥ шӱӱлтезин айдары, колбу тудуп билер;
• алган јетирӱни оноҥ ары улалтып, шиҥжӱ-ӱлекер иш бӱдӱрер;
• бойыныҥ ижин бир аайлап, ээчий-деечий тургузар.

• IV. Ишти баалаары (оценочный)
• Бойыныҥ ижин баалары;
• Бой-бойыныҥ ижин баалары;
• Ишти баалаары (јӧмӧгӧни, иштиҥ једимин-једикпестерин темдектеери, темдек-баа тургузары);
• Ишти шиҥдеп, рецензия, экспертиза эдери.

V. Иштиҥ турултазын, једимин кӧрӧри (рефлексия)

Рефлексия – (лат. тилдеҥ reflexio) кайра кӧрӧри дегени.

Урокто рефлексияны не керектӱ ӧткӱрер?

Ӱренчик эмезе ӱредӱчи бойыныҥ эткен ижи аайынча кӱӱн-санаазын чыгара айдып билерине, эткен ижин шӱӱп, једимин-једикпестерин оҥдоп, јартына чыгарына болужар.

1. Уроктоҥ, эткен ижинеҥ кандый кӱӱн-санаалу болгонын кӧргӱзери (смайликтер, ӧҥдӧр ажыра);

2. Грамматикала ӧткӧн материалды оҥдогонын јетирери (оҥдоп алдым, билип алдым, кӱч болгон, оҥдобогом);

3. Кандый бӱдӱм иш бӱдӱргени јараган, нени билип алганын кӧргӱзери.

Ӧрӧги берилген уроктыҥ мындый бӧлӱктерин эптӱ, јарамыкту, тузалу ӧткӱрерине чырмайар керек. Кажы ла урок ӱренчикти ӱренерине ууламјылаарынаҥ баштаарын ундыбас. Ӱредӱге бала бойыныҥ кӱӱниле келери, билгир аларына јӱткиирине тазыктырар. Билерин эбелтип, эске алындырып, јаҥы ӱредӱ аларына белетеер. Ӱренчиктиҥ санаазын јаҥы билгир аларына белетеер. Уроктыҥ бу бӧлӱгинде ӱренчик ӧткӧн билгирлерин эбелтип, сананып, эске алынып јат. Ол суракты јакшы оҥдогон болзо, мында ла бӱдӱрип ийер аргалу. Је кандый да суракты јетире оҥдобогон болзо, уроктыҥ бу бӱдӱминде чыныктаар керек. Уур-кӱчсинип турган сурактарын чокымдап, нениҥ учун бу суракта кӱчсинип турганын темдектеп, јаҥы темага ууландырар, билгир аларына ууламјылаар. Эмдиги уроктордыҥ амадузы: ӱренчикке белен билгирди бербей, билгир аларына бойы чырмайарына ӱредер.

Кажы ла урокто ӱредӱчи башка-башка бӱдӱм иштер, 3-4 эдилгеле ишти бӱдӱртер (смена деятельности учащихся).  Темдектезе, ӱренип турган тема аайынча: ӱренер бичиктеҥ таскадулар бӱдӱрер, текстле иштеп, ӱзеери материалды билим иштердеҥ, сӧзликтердеҥ, Интернеттеҥ табып, бӱдӱрери; компьютерле таблицалар, схемалар тургузары; электрон ӱредӱ ресурстарла јакылталар бӱдӱрери, јетирӱ, ӱлекер иш тургузары, презентация, слайдтар тургузары оноҥ до ӧскӧ.

Баштапкы ла уроктоҥ ала ӱренчикти амаду тургустырып, ого јединерге эрчимдӱ иштенерине ӱредӱчи ууламјылап, темиктирип салза, кандый ла ишти чыҥдый, учына јетирер кижи болор (метапредметный турултага јединер).

Ӱренчик кажы ла бӱдӱрген ижинеҥ кандый бир ӱредӱ, темигӱ алып, оны оҥдоп, кӧгӱске алынып јӱрер; кандый ла айалгада бойыныҥ јерин таап, ишти јарамыкту, чыҥдый эдерине таскадар, темиктирер.

Эмдиги ӱредӱниҥ некелтезиле болзо, ӱренчикке белен билгирди бербей, билгир аларына бойы чырмайарына ӱредер. Оныҥ учун, ӱредӱчи бойыныҥ ижин бир аай (системада) тудуп, ӱренчиктерди кажы ла ишти баштаардаҥ озо тереҥ сананып, бойы алдында бедреништӱ иштенип, санаа-шӱӱлтезин чыгара айдып, чын, эптӱ, толо каруу берерине темиктирер; јаан улустыҥ, најызыныҥ айтканын угуп, јӧмӧп билерине, ӧмӧликте ле экӱлеп, бойы алдында иштенерине таскадар; ӱренер бичиктерде кажы ла бӧлӱкти ӱренген соҥында кыска ӧйдиҥ туркунына эмезе јыл туркунына јаан да ӱлекер (проект) иштер тургузарына ӱредер; таскадуларда берилген ле ӧскӧ дӧ тексттерле иштеп, тексттеҥ керектӱ јетирӱни таап, оны ылгап билерине ӱредер. Алтай тилле ӱренер бичиктердиҥ таскадуларында кӧп сабазында јаан тексттер берилген, ол тексттер ӱренчикке кандый бир билгир, јетирӱ, ӱредӱ берер аргалу.

Ӧрӧги айдылган шӱӱлтелерди ӱредӱчи ајаруга алып, бӱдӱрип јаткан таскаду кандый ӱредӱ эдилгелер темиктирер аргалузын шӱӱп бӱдӱртер.

Кажы ла класста балдардыҥ билгириниҥ кемине келиштире кандый ла текстле иштеп, јакылталар, бедреништӱ иштер бӱдӱрип, оноҥ ары ӱлекер де иштерге чыгарып, ӱренчиктердиҥ чӱмдеерине, бойыныҥ ижин јарандырарына, кееркедерине таскадар керек.

Урокто кандый ла бӱдӱм иштер бӱдӱрип, грамматика, лексика, синтаксис, пунктуацияла темигӱ иштер ӧткӱрерин ундыбас керек. Кажы ла урокто ӱренчиктерди сӧстиҥ учурын оҥдоп, олорды учуры аайынча бириктирип, сӧсколбу тургузарына, толо эрмектер тургузарына ӱредер. Класс јаанаган сайын, эрмектер уурладылып барар керек.  Баштамы да, орто, јаан да класстыҥ балдарын кееркедим чӱмдемелдер кычырзын деп, кычырганын шӱӱп, сананып, ылгап турарын некеер. Мындый иштер ажыра чын бичиириниҥ ле чын айдарыныҥ ээжилерин эрчимдӱ бӱдӱрерине јединер аргалу.

Айдарда, берилген бӱдӱмдерле уроктор тургузары – алтай тил ле литератураныҥ ӱредӱчиниҥ каруулу ижи. Ӱренчиктиҥ алган билгири, таскамалы, алынатан темигӱлери – ол кажы ла уроктоҥ алган, бӱдӱрген, эткен ижинеҥ камаанду.

Алтай тилдиҥ урогында ӱредӱчи белен билгир берер деп кӧрӱмнеҥ ырап, ӱренчикти:

– кандый ла ишти  баштаардаҥ озо бойына амаду тургузып билерине, амадузына јединерге иштенерине таскадар;

– кандый ла ишти план аайынча бӱдӱрер деп ӱредер;

– бойы алдында таҥынаҥ, бедренип, шиҥдеп иштеерине ӱредер;

– шиҥжӱ ле проект иш тургузарына таскадар;

– бойыныҥ ижиниҥ јастыразын таап, баалап билерине, ајарыҥкай болорына  ӱредер;

–   иш бӱдӱреринде: бир канча најыларыла эмезе эжерлеп иштегенде эрмектежип, јӧптӧжип иштеерине, бой-бойын угуп, најызыныҥ шӱӱлтезин баалап, бирлик шӱӱлтеге келерине ӱредер.

Литература

1. Асмолов, А.Г. Как проектировать универсальные учебные действия: от действия к мысли /Под ред. А.Г. Асмолова и др. – М., 2008.
2. Дмитриев, С.В. Системно-деятельностный подход в технологии школьного обучения / С.В. Дмитриев // Школьные технологии. –  2003. –  № 6. –  С. 30-39.
3. Душинина, Т.В. Методический анализ урока с точки зрения требований ФГОС для начальной школы //Завуч начальной школы. – 2013. –  №3. – С.36-43.
4. Кудрявцева, Н.Г. Системно-деятельностный подход как механизм реализации ФГОС нового поколения /Н.Г. Кудрявцева //Справочник заместителя директора. –  2011. – №4. – С.13-27.
5. Левитская, Н.А. Проектирование современного урока в контексте федеральных стандартов второго поколдения. /Н.А. Левитская //Школьные технологии. – 2013. –  №3 – С.28-33.
6. Миронов А.В. Организация урока, ориентированного на ФГОС /А.В. Миронов //Вестник образования – 2014. – №14 – С.42-49
7. Могилев, А.В. Конструируем современный урок. /А.В. Могилев //Народное образование – 2013. –  №1. – С.175-183.
8. Петерсон, Л.Г. Непрерывное образование на основе деятельностного подхода. /Л.Г. Петерсон //Педагогика, 2004, № 9, с.21-27
9. Поташина, М.М. Проведение открытого урока. Алгоритм технологии открытого урока. /М.М. Поташина //Управление современной школой. Завуч. – 2013. №2. – С.75-79.
10.  Поташина, М.М., Левит, М.В. Заместитель директора анализирует урок в соответствии с новыми стандартами. /М.М. Поташина, М.В. Левит //Народное образование – 2014. №5. – С.121-125
11.  Седов, С.А. Методические особенности планирования урока в условиях внедрения ФГОС. //Стандарты и мониторинг в образовании – 2013. –  №4. С.29-33.

Алтай тилле тузаланатан литература

1. Амырова, Ж.И. Алтай тилдиҥ урогында орто класстарда ӱренчиктерди текши ӱредӱ эдилгелерге темиктирери. /Ж.И. Амырова. //Современное осмысление личности и наследия классика алтайской литературы Л.В. Кокышева в школе. – Горно-Алтайск, 2013. С.99-105
2. Чандыева, Е.Д., Шокшиланова, А.С. Алтай тил ле литератураныҥ урокторында текши ӱредӱ эдилгелерди темиктирери. /Е.Д. Чандыева, А.С. Шокшиланова. – Горно-Алтайск, 2012. – 88 с.
3. Чандыева, Е.Д. Эмдиги ӧйдиҥ урогы: бӱдӱмдери, тургузылган аайы, некелтелери. / Е.Д. Чандыева. // Проблемы обучения алтайскому языку по программе для невладеющих в общеобразовательных учреждениях Республики Алтай. – Барнаул. – 2013. С.33-39.