К дню национального героя
методическая разработка (4 класс)

«Онарын уныкаже мый кушкам»» конкурс 

(Марий талешке кечылан пőлеклалтше)

Конкурсын сценарийжым тÿҥалтыш

классыште туныктышо Домрачева

Эльвира Аркадьевна  ямдылен

У Торъял район, Немда кыдалаш школ

(тÿҥалтыш классыште тунемше- влаклан)

Мőҥгысő паша:

1. Участник- влакл марий патырын лÿмжым налыт.Тиде патыр  нерген каласкален моштышаш улыт.
2. Кажне участникын залыште йолташыже лийшаш.Сугыньо мутым ямдылышаш.

(Сценым олык семын сőрастарыме. Ныжыл марий сем йоҥга.Пеледышым поген сценыш марий вургемым чийыше ÿдыр лектеш.)

Айвика: Салам лийже, йоча-влак! Мыйын лÿмем Айвика.Колынам, таче Немда школын тунемшыже-влак «Чоткар патыр» конкурсым эртарат.Чынак? Тугеже моткоч сай. Мыят Немда кундемын патырже- влакым ончалнем.

(Сценыш шакше кашак лектеш.Айвика őрмалген, сцене тÿрыш лиеш.)

1 шакше: Ы-ых, шакше шольым- влак, могай шакшым ыштена гын?

2 шакше: Кидем тугай чот шÿкшő  пашалан чыгылталтеш, иктаж-мом шакшым ыштыде огымак чыте.

3 шакше: Ончыза, могай мотор изи ÿдыр шогылтеш. Айста тудым Шем кугу шакшын эргыжлан шолыштын наҥгаена.

Чылан: Айста.

 (Шакше- влак  Айвикам кандыра дене пÿтырат, наҥгаят. Сценыш вÿдышő лектеш.)

Айвика: Полшыза! Утарыза!

Вÿдышő: Салам лийже! Йоча- влак, те шыда кол, тыште ала-кő полышым йодын кычкырыш. Ала пылышемлан веле шоктыш?

(Залыште шинчыше йоча- влак мо лиймым умылтарат.)

Вÿдышő: Мом ышташ тÿҥалына, йоча-влак? Айвикам шакше кашак деч утарена, уке?

Йоча-влак: Утарена.

Вÿдышő: А огына лÿд шакше кашак деч?

Йоча-влак: Огына лÿд.

Вÿдышő: Моткоч сай. Ала тендан коклаште патыр-влакат  улыт? Ала нуно Айвикам утараш каят ыле? А ме йоча-влак дене полшаш тÿҥалына.

Патыр- влак, кушто те улыда, ончыктыза шкендам.

(Сценыш  «патыр- влак» (участник –влак) лектыт.1-ше конкурс-«Палыме лиймаш».

Акпарс: Мый Курыкмарий кундемын онжо- Акпарс улам.16 курым кыдалне иленам.1552 ийыште Озан олам налмаште ойыртемалтынам.Руш кугыжалан ола йыр улшо пырдыжым йымачше кÿнчаш ойым темленам.Кидышкем кÿслем налын,Кремль марте йолтошкалтышым шотлен ошкылынам.Кремль пырдыж шаланен, олашке Иван Грозныйын войскаже керылтын.Сеҥымаш лÿмеш руш кугыжа мыланем шőртньő коркам кучыктен да мландым пÿчкын пуэн.

Мамич-Бердей: Мыйым ,Мамич-Бердейым, марий калык шÿдывуй семын пала. Икымше черемис сар жапыште мый Марий кугыжанышым чумыраш пижынам  да Юл серын шола велжым кидыштем пеҥгыдын кученам.Эсогыл  Иван Грозныйын колтымо сарзыже-влак мыйын войскамым сеҥен кертын огытыл.

Чумбылат:Мый Чумбылат, вес семынже- Курык Кугу еҥ улам, кужу ÿмырым иленам. Луымшо курымышто шочынам.Мый кугезе марий- влакын ик эн тале, виян лужавуйжо лийынам.Мыйын мландем Уржум гыч тÿҥалын, Угарман марте шуын. Войскамат кугу улмаш. Умырем тичмаш лийын, шоҥгемын коленам.Шÿгаремым Немда эҥер серыште кÿнченыт, пеленем сарÿзгарым пыштеныт.Марий мландыш тушман керылт пурымо годым мый эре полшаш кынелынам.

Онар: Мый- Онар, моткоч кугу капан да виян улам. Тугай кугу, эн кÿкшо пушеҥгывуй пулвуйышкем пыкше-пыкше шуэш.Кид копашкем  куралше марий имне да шогавуй дене пура. Возын малыме верыштем вуй олмышто кугу лакым коденам, вара тушко вÿд погынен да ерыш савырнен.Кушто йолчиемым кудашын рокым почкалтенам- тушто кÿкшака-шамыч шочыныт.

Полтыш: Мый Полтыш улам. Илемем Виче вÿд воктене Малмыж олаште верланен.Тиде ола крепость лийын. Олам Иван Грозный икымше гана налаш тőчен, сеҥен огыл.Кокымшо гана тушман олам авырен налын.Ола кőргыштő кочкыш пытен.Тунам мый пунчалынам: авырымаш гыч кузе-гынат лекташ.Пеш кугу кредалмаш лийын, ме лектын сеҥен улына, ола кылык чодыра коклаш шылын каен шуктен.

Чоткар: Мый Чоткар- сонарзе ешыште шочынам. Моткоч лÿддымő да виян лийынам. Маскам сеҥенам, пÿнчым вожге луктын  сеҥем ыле.Тушман ваштареш  сарзе- влакым погенам да нуным  кырен шалатенам.Тылеч вара марий- влак умыленыт: пырля чумырген, кеч- могай осал вийым сеҥаш лиеш.Мый кужу ÿмырым иленам, курымем мучко шочмо калыкем араленам.)

Вÿдышő: Патыр-влакым кужу корныш ужатена да сугыньым пуэна.А сугыньым йолташыже- влак пуаш тÿҥалыт.

(2 –шо конкурс- «Сугыньым пуымаш. Ик патыр кужу корныш кайме деч ончыч сугыньым ойла.)

Патыр: Эй, капка орол, сакленак коштыкто! Вуйÿмбалем Юмем, коштмаш корныштем, кеч- кушко каем гынат, оролен- саклен коштыкто.Сурт- печышкем тазамак пőртылыктő!

Вÿдышő: Тыге мемнан патырна- влак Айвикам утараш тарванат. Шукат огеш эрте, патыр-влак шем пич чодыра деке миен шуыт. Колыштса, те мом ыштышаш улыда. Теве тиде шем чодыра гоч шуйналтше неле тőрсыр корно дене каен сеҥышаш улыда.

( 3 конкурс - «Неле- тőсыр корно»: кÿвар ÿмбалне пор  дене корным удырымо. Участник – влак  петырыме шинча дене каен моштышаш улыт. Йолташыже полшен кертеш: кузе ошкылым ышташ, каласен сеҥа.)

Вÿдышő: Патырна- влак шем чодырам лектын гына шуктышт,вуй ÿмбалнышт шем курныж кашак чоҥештылаш тÿҥале. Патыр- влак, « кÿ падырашым» налза да  курныж кашакыш логалташ тыршыза.

(4 конкурс - «Курныж кашак»: курныж – влак чоҥештылыт (йоча-влак).Патыр- влак  кагаз дене  чумырымо моклакам  логалтышаш улыт.)

Вÿдышő: Пич чодыра гоч каен, курныж кашак дене кучедалын патырна- влак ноеныт. Рÿмбалгашат тÿҥалын. Адакшым мÿшкырат шужен. Кочкаш шолташ жап шуын. Но вÿд налаш йőсő- памашым кум вуян кишке оролен шинча. Те йыштак совла дене шке атышкыда вÿдым нумалыда.

(5 конкурс - «Вÿдым нумалмаш»)

Вÿдышő: Вÿд уло. Кочкаш шолташат лиеш.Оҥай ыле пален налаш, мом мемнан патырна –влак кочкаш шолташ тÿҥалыт. Каласкален пуза- ян.

(6 конкурс: «Кочаш шолтымаш»)

Вÿдышő: Теве тыгай тамле кочкышым кочмек, патырна- влак тул йыр погынен малаш возыт.Айста нунылан огына мешае, шып лийына.Тек каналтат. Айвика утараш шуко вий кÿлеш. А ме тендан дене тыге модына. Шакше- влак тендам воштылташ тőчат, а те шып, ик йÿкым лукде, воштылде шинчышаш улыда. Кő воштыл колта, шке патырланже эҥгекым конда.

Вÿдышő: Эр шуо.Патыр- влак шем шакшын мландышкыже толын шуыныт.Чынак мо нуно патыр улыт?Сеҥат мо Кугу шем шакшым? Патыр- влак, ончыктыза шке патырлыкдам.Тек Кугу шем шакше тендам ончен лÿдын чытырен шинча.

(7 конкурс- «Патырлыкым ончыктымаш»:отжиманий, подтягиваний, ик йолла шинчаш и т.м.,кő мом ончыкта.)

Вÿдышő: Чынак, патыр-влак погыненыт Айвикам утараш. Ончыза, Шем шакшет лÿдынат, изи шакше шольо- влакшым колтен кучедалаш. Ончалына, кő кőм сеҥа. Круг покшеке шогалын, ик йолым нőлталын, ваче дене тушманым шÿкен лукташ тőчышаш улыда.

( 8 конкурс- «Круг гыч шÿкен лук»)

Вÿдышő: Теве тыге тÿшка вий дене патыр- влакна Айвикам Кугу шем шакше деч утарышт.

Айвика лектеш:Тау, патыр- влак, йоча-влак! Утарышда мыйым Шем шакше деч. Пагалыме йоча-влак,тунемме пашаштыда, илыш корныштыда тÿрлő тőрсыр логалеш, но те неле- йосő деч ида чакне, чылажымат сеҥашак тыршыза.Тыштыже тыланда икте- весе дене келшымаш полша. Келшымаште- вий.

Вÿдышő: Чынак, ваш келшен, тÿшка вий дене чылажымат сеҥаш лиеш.Теве Айвикамат Шем шакше деч утарышда.Патыр- влак шке вийыштым, лÿддымылыкыштым, чолгалыкыштым ончыктышт.Но кő патыр- влак кокла гыч эн патыр, айста жюрим колыштына.