классный час "Куш-ажыл кижини каастаар"
классный час по теме

Класс шагы.Темазы: Куш-ажыл кижини каастаар.

Сорулгазы:1.Уругну школага Бугу талазы-биле сайзырадыры, ону амыдырал-чуртталгага белеткээри.

                    2.янзы-буру мергежилдиг ада-иелер-биле ужуражылганы кылыр.

                    3.бодунун бодап чоруурун чугаалап билири.

                    4.куш-ажыл амыдыралдын ундезини деп чувени билиндирер.

Кичээлдин дерилгези: улегер домактар, янзы-буру мергежилдиг кижилернин чуруктары, номнар.

                                               Кичээлдин чорудуу:

1.Организастыг кезээ.

2.Киирилде беседа.

        Богун «Куш-ажыл кижини каастаар» деп темалыг класс шагын эгелээр-дыр бис. Класс шагынын адынын утказын сайгарып корээлинер.Куш-ажыл кижини чуге каастаарыл? Мен бодаарымга , куш-ажылды кылып тургаш, бодунга торээн чурттунга,чонунга , торгул торелинге, эш-оорунге ажыктыг чуулду кылыры болур.Силер чуу деп бодаар силер? (уругларнын бодалдарын дыннаар)

        Бурун шагдан бистин ада огбелеривис, Тыва чоннун амыдыралынын кол озээ мал ажыл-агыйы чораан. Тыва чернин агаар бойдузу, тайга-тандылары, озен катары, шынаа ховулары мал одарларынга кайгамчык таарышкан. Хойжуларнын сарлык, инек, ошку-даа кадарчыларынын, тевежилернин, ивижилернин нити Ады малчын.

        Малчыннын ажыл-ижи канчаар-даа аажок чымыштыг, улуг харыысалгалыг. Кыштын чыкылама соогунда, чайнын изиг-халыынында-даа, кудук-чайык, хат шуурганныгда-даа, оон ажылы тонмес. Ынчангаш дагдынган ажылынга холлу кошкаш кылынмас, соруктуг,эрес-кежээ кижилерин Социалистиг Куш-ажылдын Маадырлары Ооржак Лопсанчапты, Кандан Урулени, Ооржак Дажы-Намчалды чоргаарал-биле адап болур бис.
        Бистин суурувуста «Тыванын алдарлыг малчыны» аттын эдилекчилери ДамбаМА, Ензак А.Б. дээш оон-даа оскелер.

                                                     Беседа:

                                      Куш-ажыл кижини каастаар.

        Чаш толу, оглу,кызы торуттунуп келирге ог-булеге улуг оорушку. Чаш толду канн кадык кижи кылдыр, чоортуу амыдыралга ынак , ажылчын кежээ кижи кылдыр остуруп, ооредип кижизидер. Чижээ: чаш уругнун ажылга ынаа бирги шимчээшкиннерден эгелээр; ойнааркаты шын тудуп ойнаары, олуруп, туруп, кылаштап эгелээри. Чоортуу;кыс уруглар авазынга дузалажып, ойнаарактардан эгелээш, бажын ог иштин эмгелээр,аяк-сава чугжуп, чечек суггарар дээш оон-даа оске ажылдарны кылчы бээр; Оол уруг ачазынга дузалажып бир-ле чувени эптээн, эде кылган орар, ачазынга хамаарышкан эт-септи эмгелеп, шыгжап, камгалап турар дээш оон-даа оске ажылдарга ооренир.
        Бистин Тыва чон шаандан тура-ла мал ажылымалдаар болгаш ажы-толунге анай, хураган, бызаа бажы достуруп, кадартып, инек, ошку, хой сагдырып ооредир.

        Уруг, оол улгадырга ажылдын хемчээли улгадыр. Кыс уругларны ус-шевер даараныкчы кылдыр авазы ооредир. Оол уругларны ачазы чазаар, септээр, аът мунуп, мал кадарар, эрес кашпагай, соруктуг кузелдиг кылдыр ооредир.

        «Кижи болуру чажындан

              Аът болуру кулунундан»-деп, чоннун улегер созунун утказы ол.

        Кижи бурузунун амыдыралынын баштайгы базымнары школадан эгелээр. Ажылчыннар, инженерлер, эмчилер, башкылар шупту билиглернин эге дозун школадан алыр. « келир уеде кым болурул?» -деп, айтырыг кижи бурузун дувуредип чоруур.Кижинин келир уеде чуртталгазы, мергежилин шын шилип алыры эргежок чугула.

                        (Уруглардан келир уеде кым болуксап чоруурун дыннаар)

        Амдан эгелеп боттарынарнын келир уенерде кым болурунарны, мергежилинерни шилип алган эр-хейлер-дыр силер.

        Куш-ажылга кым ынак болдур, ол кижи Кажан-даа дидим, соруктуг, эрес кижи болур.Ылап-ла. Ажылынга бердинген кижи шылап, могар деп чуве билбес боор. Кижи чуткулдуг куш-ажылы-биле чоннун, хоц ниитинин хундуткелин чаалап аар боор.

Башкы: Ынчангаш богун клазывыс шагында чугле 3 мергежилдин кижмлеринин ажылын дыннаар силер уруглар.

1. Библиотекарь: Библиотека ном саны(садыы)-дыр.

Библиотекада чуулер барыл?

Ында кымнар ажылдап турарыл?

Библиотекарь мергежил дээрге эн-не солун, хундуткелдиг мергежилдернин бирээзи.Библиотекарь янзы-буру уткалыг, хемчээлдиг, чараш, солун номнар-биле, ангы-ангы назы харлыг, билиглиг номчукчулар-биле ажылдаар.Эн-не делшем билиглерни чедип алырда хой номчууру чугула.

2. Башкы:

(ада-иелер аразындан башкы мергежилдиг ада-ие башкы мергежилин дугайында таныштырар.)

3. Эмчи:Эмчи мергежили кандыг-даа таварылгаларда ажыктыг. Ынчангаш мергежилиннин дугайында суурувуста эмчи ………………………………………………………………………….бодунун эмчи мергежилин таныштырыптары-биле дараазында состу бээр-дыр бис.

(келген ада-иелер боттарынын мергежилдеринин дугайында кыска дыгнадыгларны чорудар)

                Викторина: Улегер домакты уламчыла.

Эки кылган ажыл                     Унген хун ууле херек эккээр

Элеп читпес алдар                   Ашкан хун ажыл туннээр

Ажылды далдавас                     Ажылгыр кижи мактадыр

Алдарны окпелевес                  Ааспырак кижи чектедир

Ажылдааш байыыр                   Азыраарга мал озер

Арагалааш эндээр                     Амыдыраарга чурт байыыр

Демниг сааскан                         Ажылдан дескен- туреге дужер

Теве тудуп чиир                       Билимгден дескен туреге дужер

Чонга баран болуру-чолдун экизи.

                           Ю.Ш.Кунзегеш. Шулук «Ажыл»

Шуудеп чорааш будурген иш

Чуг-ле хуннеш болбазын дээш

Чус чыл кылыр ууленни

Чурээн боду шилип алзын

Каш-даа удаа шимезинзе

Хамык ажыл бурун домей

Карак ызыл ооренирин

Хандыкшыырын сенээ кузээр

Ажыл шупту хундуткелдиг

Аар чиик деп ылгалы чок

Ажыдыышкын тиилелгеге

Алдын дулгуур- мергежил ол

Шушпен болгаш чалгаа болза

Чуу-даа чуве дек бутпес

Чурек-биле чуткул турда

Шуутсунер чуве турбас

Чус-чус кылыр ууленни

Чурээн боду шилип алзын

Чуг-ле кежээ, чуг-ле эрес

Чуткул соруун кошкаш кылба.

Улегер домактар, шулуктун уткказы ханы.Чуг-ле куш-ажыл-биле аас-кежикти, хундуткелди. Чараш амыдыралды тудуп ап болур.

Кичээлдин туннели: Класс шагындан чуну билип алдынар?

Богунгу класс шагынга киришкен Бугу-ле ада-иелерге четтиргенивисти илереттивис.

                               МОУ СОШ с: Бай-Даг

                                                                                                Бай-Даг ортумак школазынын

                                                                                                эге класс башкызы Мунзук А.А.