Чугаа кезектери
план-конспект урока

Тыва дыл кичээли

Тема: чугаа кезектерин катаптаары.

Сорулгалары:

• өөредиглиг: өөренип эрткен чугаа кезектериниң дугайында билиглерни катаптаар, быжыглаар;
• сайзырадылгалыг: уругларның аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр
• кижизидилгелиг:  эптиг-демниг сагыш човангыр, дузааргак сеткилге кижизидер.

Кичээлдиң дерилгези: ноутбук, презентация, карточкалар.

Кичээлдиң чорудуу

Организастыг кезээ

- Экии, уруглар.

Мотивациялыг кезээ

Четинчипкеш долгандыр

Чергелештир туруптаал,

Черниң өнгүр чечээ дег

Чараш онза чаштар бис.

Мен сээң өңнүүң, сен мээң өңнүүм

Холдарывыс  дыңзыг туткаш,

Хүлүмзүрүп мендилежиил.

Кичээлдиң темазын, сорулгазын тывар кезээ

- Бо хүн биске катаптаашкын кичээл болур. Чүү деп теманы катаптаарын бо мергежилгени кылгаш, билип алыр силер.

Хемниң кылын доштары эрип бадар.

- Бо домакты номчааш, кандыг чугаа кезектери барын айтыр.

- Чүве ады, демдек ады, кылыг сөзү дээрге чангыс сөс-биле чүү деп адаарыл? (чугаа кезектери)

- Эр хейлер, бо хүн кичээлде чүүнү катаптаар-дыр бис? (чугаа кезектерин)

- Ийе, шын-дыр, уруглар, бо хүн чугаа кезектерин катаптаар бис.

Быжыглаашкын кезээ

- Бо хүн чугаа кезектерин катаптаарда, мергежилгелер кылыр бис. Баштай сактып көрээлиңерем чүве ады, демдек ады, кылыг сөзү деп чүл?

Чүве ады дээрге чүвелерниң адын илередир болгаш кым? чүү? деп айтырыгларга харыылаттынып турар чугаа кезээ.

Демдек ады дээрге чүвелерниң шынарын азы демдээн көргүзер болгаш кандыг? чүлүг? Деп айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээ.

Кылыг сөзү дээрге чүвелерниң кылдыныын азы шимчээшкинин илередир болгаш канчанган? канчап тур? чүнү канчаар? деп айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээ.

- Эр хейлер, уруглар. Силерниң мурнуңарда сарыг өңнүг карточкалар бар, бердинген сөстерге удурланышкак уткалыг сөстерден тып бижиңер.

        Соок – изиг;

        Эки – багай;

        Бедик – чавыс;

        Кежээ – чалгаа;

        Кортук – дидим;

        Оожум – дүрген;

        Ажыг – чигирзиг.

- Ажылдарыңарны солчуп алгаш, хыналданы кылыптаалыңарам, уруглар.  

- Бо сөстер кайы чугаа кезээнге хамааржыырыл? (демдек ады)

 - Эр хейлер, уруглар. Дараазында экранда чаңгыс санныг сөстерни хөй саннынга салгаш, кожумаан шыйыңар. (Самбырага ажыл)

        Хой, инек, оюн, ном, идик, аяк, чурук, сонга.  

- Бо сөстер кайы чугаа кезээнге хамаарңырыл? (чүве ады)

- Эр хейлер. Шылаан боор силер сула шимчээшкинден кылыптаалыңар.

Сула шимчээшкин

Балыктар дег эштиил,

Ховаган дег –ужаал,

Аът ышкаш маңнаал,

Бөмбүк ышкаш шураал.

- Мергежилгеден ам бир кылыптаалыңар. Берипкаан сөстерге тааржыр кылыг сөстерин тывар.

         Өөреникчилер           ужуп чор

        Кушкаш                     номчутунуп турлар

        Чаъс                           чалгып тур

        Хем                             чаап тур

- Эр хейлер, уруглар. Ам шупту чугаа кезектерин тудуштурары-биле бичии домактан чогаадып көрүңерем чүве ады, демдек ады, кылыг сөзү кирген.

Рефлексиялыг кезээ

- Чүү деп теманы катаптадывыс?

- Чүве ады деп чүү болду?

- Демдек ады деп чүү болду?

- Кылыг сөзү деп чүү болду?

- Солун болду бе бо кичээл?

- Четтирдим, уруглар, солун кичээл дээш. Байырлыг!