Сценарий: “Әбиемнең күңел сандыгы”
методическая разработка (4 класс)

Сценарий: “Әбиемнең күңел сандыгы”

Максат:

1.Балаларның  милли киемнәр турында алган  белемнәрен  гомумиләштерү.

2. Әдәплелек турында белемнәрен тирәнәйтү.

3. Татар халкына хас булган кунакчыллык хисе тәрбияләү.

Эшчәнлекнең барышы: 

Рүзәл:Әбиемнең күңел сандыгы

Кызыктыра мине күптәннән.

Ач, әбием, безгә күңелеңне,

Яшь буынга мирас булып калсын,

Бер хәзинә калсын үткәннән.

(Шигырьне укыганнан соң балаларны һәм укытучыны чакыра)

Дилназ:Дусларым, апалар керегез әле. Керегез әле.

Укытучы:Дилназ, нәрсә булды?

Дилназ:-Нинди сандык бу?

(Шул вакытта әби килеп керә.)

Әби :

-И-и-и, балакайлар, нинди тәүфыйклылар, кунаклар бар икән.

Дилназ:

-Әбекәй,бу нинди сандык?

Әби:

-И, балалар, минем яшь чактагы сандык ул.

Дилназ: Әбекәй, әбием дим, әйдә ачыйк инде шул сандыгыңны, карыйк әле.

Әби:Шулай дисезме, ягез, ачыйк алай булгач. Тезелешеп утырыгыз яныма.(Салмак кына көй яңгырый, әби сандыкны ача-ача сөйли, әйберләрен күрсәтә).

Әби:

Менә монысы алъяпкыч. Татар кызларының алъяпкычлары канатлы булырга тиеш. Чиккән алъяпкычлар зифа буйлы кызларга бигрәк тә килешеп торган. Киләчәктә сез дә шулай милли алъяпкычлар ябып йөрерсез әле.

(Бер бала алъяпкычны бәйләп ала да шигырьне сөйли башлый)

Айзиля:

Алъяпкычымның бизәге

Әллә кайдан күренә.

Аллы-гөлле чәчәк төшкән,

Килешәдер  үземә.

Әби. Бала  итәкле күлмәк тә татар кызларының милли киеме. Итәкләре никадәр күп булса, шулкадәр матуррак санала, кызларның балтырларын чит-ят күзләрдән каплый.

Әби. Ә менә монысы түбәтәй була.Түбәтәй чигә hәм тегә белгән кеше алтын куллы оста санала иде. Кара бәрхеткә  ука яисә сәйлән чигелгән түбәтәйләрне бәйрәмнәрдә кешелеккә генә кияләр. Ә көндә кияр өчен сырып тегелгән, менә шундый кара бәрхет  түбәтәйләр була. (Бер малайның башына кидерә). Карагыз әле, ничек килешә.

Укытучы: Ә кызлар нәрсә кия башларына?

Әби: Ә кызларга - калфак. Калфак чигү hәм тегү бигрәк тә зур осталык таләп итә. Менә бу чуклы калфакны үзем чигеп кидем. Элегрәк мондый калфакларны бай хатыннары гына кия иде, ә кыз балалар түбәтәй рәвешендә эшләнгән, чигүле кәттә җиңне киеп йөрделәр.

Әби:

-Менә бу читекләрне киеп, бик матур итеп бии идек.

(Икенче бала кулына читекләрне ала һәм шигырьне сөйли)

Рамилә:

Бизәк төшкән итекләрне

Читекләр дип йөргәннәр.

Аларны татар кызлары

Бәйрәмнәрдә кигәннәр.

Арина:Әбием, әбием дим, әнә шул төенчегеңдә нәрсә бар соң ?(Сандык эченә үрелеп караган кыяфәттә сорый)

 Әби: Әлеге янчыкны әйтәсезме? Ягез карыйк әле (ачып карыйлар). Анда минем чулпыларым сакланган.

Лилиана: Чулпылар кызларның чәчләренә тагылып, аларны матурлый (чәченә куеп күрсәтә). Аларны бәйрәмнәрдә, аулак өйләрдә генә тага торган булганнар.

Алина: Ә аулак өй дигәннәрегез ничегрәк була иде соң ул әбием?

Әби: И, ул аулак өйләр(әкрен генә көлә) (музыка үзгәртелә). Егетләре дә шунда булыр иде. Егетләр гармун уйнап, җырлап урам әйләнерләр иде, кызлар өйләрдә кешегә сиздермичә генә егетләрне көтеп утыралар иде. Әби уйланып басып тора. Шулвакыт егетләр килеп керә, кулларында гармун, такмак җырлыйлар (кызлар белән кара-каршы).

“Бас кызым Әпипә” җыры.

Бас, кызым, Әпипә,

Син басмасаң, мин басам

Синең баскан эзләреңә

Мин дә китереп басам.

Бас, кызым, Әпипә,

Син басмасаң, мин басам

Әпипәнең калачларын

Ашап калыйм, ичмасам.

Җыр беткәч:

А.Гөлназ: Кызлар! Кызлар! Егетләр килә түгелме? Кертәбезме?

Арина: Кертик, кызлар! Әзрәк утырырлар да кайтып китәрләр.

Сәет: Исәнмесез, кызлар-йолдызлар!

А.Гөлназ: Исәнмесез! Егет сезгә кем кирәк?

Сәет: Кара кашлы кыз кирәк! Кызлар ачыгыз инде ишегегезне!

Кызлар:

Ишек бавы бер алтын

Безнең кызлар мең алтын!

Рүзәл: Кызлар кертегез инде.

Кызлар: Ярый инде керсеннәр! (Егетләр керәләр)

Әби. Аулак өйләрдә өйләрне матур бизәкле мендәрләр белән бизи идек. (Күрсәтә). Мендәр тышларын да бик тырышып чигә идек. Карагыз әле, никадәр хезмәт, күңел җылысы салынган бу бизәкләргә.

Әби.  Бу йөзек – әбиемнән калган истәлек. Мин аны бик кадерләп саклыйм. Аулак өйгә җыелгач,  “Йөзек салыш”уйный торган идек.

Әби. Әйдәгез, барыгыз да тезелешеп утырыгыз, учларыгызны тотыгыз. Мин сезгә йөзек салам. Йөзек кемдә икәнне сизсәгез, аңа берәр “җәза” бирәбез (Йөзек сала). Йөзек кемдә, сикереп чык.(Алина белән Лия башкаруында Г.Тукайның “Бала белән Күбәләк”шигырен тыңлап китү, Мәҗитова Раилә “Туган як”җырын башкара, Җиһангирова Әминә  “Әминә”шигырен сөйли).

Әби:

-Без яшь чакта капкалы уенын уйный идек.Әйдәгез бергәләп уйнап алабыз. (Татар кызлары биюе, шигырь, әтәч булып кычкырту).

Ләйсән:Әби мин сина шигырь әзерләп килдем.

Минем әбием бик әйбәт –

Гел көлеп кенә тора.

Балакаем, дип әйтеп,

Сөеп, иркәләп тора.

Әби:

-Бигрәк зирәк икәнсез.

Укытучы: Әбекәй рәхмәт сиңа. Күңел сандыгын бигрәк бай икән, безне дә күп нәрсәләргә өйрәтте. Безнең бу җырыбыз кадерле әбиебезгә рәхмәт сүзе булып яңгырасын.

Җыр “Әбием, әбекәем” Р. Бакиров сүз, Р. Сәрвәров көе

Әби:

Күңелемне күрдегез,

Зирәк икән үзегез,

Акыллы һәм матур булсын

Сезнең һәрбер сүзегез.

Хәзер бергәләп күмәк биеп тә алыйк.

Кунакларны балалар биергә чакыра.

Укытучы: Әбиләребез оныкларын тәрбияләргә күпме көч куялар.Аларны яратырга һәм хөрмәтләргә кирәк.

Көй дәвам итә. Биючеләр, залга төшеп, кунакларны биергә чакыралар.

Кичә шуның белән тәмамлана . 

Сценарий: “Әбиемнең күңел сандыгы”

Максат:

1.Балаларның  милли киемнәр турында алган  белемнәрен  гомумиләштерү.

2. Әдәплелек турында белемнәрен тирәнәйтү.

3. Татар халкына хас булган кунакчыллык хисе тәрбияләү.

Эшчәнлекнең барышы: 

Рүзәл:Әбиемнең күңел сандыгы

Кызыктыра мине күптәннән.

Ач, әбием, безгә күңелеңне,

Яшь буынга мирас булып калсын,

Бер хәзинә калсын үткәннән.

(Шигырьне укыганнан соң балаларны һәм укытучыны чакыра)

Дилназ:Дусларым, апалар керегез әле. Керегез әле.

Укытучы:Дилназ, нәрсә булды?

Дилназ:-Нинди сандык бу?

(Шул вакытта әби килеп керә.)

Әби :

-И-и-и, балакайлар, нинди тәүфыйклылар, кунаклар бар икән.

Дилназ:

-Әбекәй,бу нинди сандык?

Әби:

-И, балалар, минем яшь чактагы сандык ул.

Дилназ: Әбекәй, әбием дим, әйдә ачыйк инде шул сандыгыңны, карыйк әле.

Әби:Шулай дисезме, ягез, ачыйк алай булгач. Тезелешеп утырыгыз яныма.(Салмак кына көй яңгырый, әби сандыкны ача-ача сөйли, әйберләрен күрсәтә).

Әби:

Менә монысы алъяпкыч. Татар кызларының алъяпкычлары канатлы булырга тиеш. Чиккән алъяпкычлар зифа буйлы кызларга бигрәк тә килешеп торган. Киләчәктә сез дә шулай милли алъяпкычлар ябып йөрерсез әле.

(Бер бала алъяпкычны бәйләп ала да шигырьне сөйли башлый)

Айзиля:

Алъяпкычымның бизәге

Әллә кайдан күренә.

Аллы-гөлле чәчәк төшкән,

Килешәдер  үземә.

Әби. Бала  итәкле күлмәк тә татар кызларының милли киеме. Итәкләре никадәр күп булса, шулкадәр матуррак санала, кызларның балтырларын чит-ят күзләрдән каплый.

Әби. Ә менә монысы түбәтәй була.Түбәтәй чигә hәм тегә белгән кеше алтын куллы оста санала иде. Кара бәрхеткә  ука яисә сәйлән чигелгән түбәтәйләрне бәйрәмнәрдә кешелеккә генә кияләр. Ә көндә кияр өчен сырып тегелгән, менә шундый кара бәрхет  түбәтәйләр була. (Бер малайның башына кидерә). Карагыз әле, ничек килешә.

Укытучы: Ә кызлар нәрсә кия башларына?

Әби: Ә кызларга - калфак. Калфак чигү hәм тегү бигрәк тә зур осталык таләп итә. Менә бу чуклы калфакны үзем чигеп кидем. Элегрәк мондый калфакларны бай хатыннары гына кия иде, ә кыз балалар түбәтәй рәвешендә эшләнгән, чигүле кәттә җиңне киеп йөрделәр.

Әби:

-Менә бу читекләрне киеп, бик матур итеп бии идек.

(Икенче бала кулына читекләрне ала һәм шигырьне сөйли)

Рамилә:

Бизәк төшкән итекләрне

Читекләр дип йөргәннәр.

Аларны татар кызлары

Бәйрәмнәрдә кигәннәр.

Арина:Әбием, әбием дим, әнә шул төенчегеңдә нәрсә бар соң ?(Сандык эченә үрелеп караган кыяфәттә сорый)

 Әби: Әлеге янчыкны әйтәсезме? Ягез карыйк әле (ачып карыйлар). Анда минем чулпыларым сакланган.

Лилиана: Чулпылар кызларның чәчләренә тагылып, аларны матурлый (чәченә куеп күрсәтә). Аларны бәйрәмнәрдә, аулак өйләрдә генә тага торган булганнар.

Алина: Ә аулак өй дигәннәрегез ничегрәк була иде соң ул әбием?

Әби: И, ул аулак өйләр(әкрен генә көлә) (музыка үзгәртелә). Егетләре дә шунда булыр иде. Егетләр гармун уйнап, җырлап урам әйләнерләр иде, кызлар өйләрдә кешегә сиздермичә генә егетләрне көтеп утыралар иде. Әби уйланып басып тора. Шулвакыт егетләр килеп керә, кулларында гармун, такмак җырлыйлар (кызлар белән кара-каршы).

“Бас кызым Әпипә” җыры.

Бас, кызым, Әпипә,

Син басмасаң, мин басам

Синең баскан эзләреңә

Мин дә китереп басам.

Бас, кызым, Әпипә,

Син басмасаң, мин басам

Әпипәнең калачларын

Ашап калыйм, ичмасам.

Җыр беткәч:

А.Гөлназ: Кызлар! Кызлар! Егетләр килә түгелме? Кертәбезме?

Арина: Кертик, кызлар! Әзрәк утырырлар да кайтып китәрләр.

Сәет: Исәнмесез, кызлар-йолдызлар!

А.Гөлназ: Исәнмесез! Егет сезгә кем кирәк?

Сәет: Кара кашлы кыз кирәк! Кызлар ачыгыз инде ишегегезне!

Кызлар:

Ишек бавы бер алтын

Безнең кызлар мең алтын!

Рүзәл: Кызлар кертегез инде.

Кызлар: Ярый инде керсеннәр! (Егетләр керәләр)

Әби. Аулак өйләрдә өйләрне матур бизәкле мендәрләр белән бизи идек. (Күрсәтә). Мендәр тышларын да бик тырышып чигә идек. Карагыз әле, никадәр хезмәт, күңел җылысы салынган бу бизәкләргә.

Әби.  Бу йөзек – әбиемнән калган истәлек. Мин аны бик кадерләп саклыйм. Аулак өйгә җыелгач,  “Йөзек салыш”уйный торган идек.

Әби. Әйдәгез, барыгыз да тезелешеп утырыгыз, учларыгызны тотыгыз. Мин сезгә йөзек салам. Йөзек кемдә икәнне сизсәгез, аңа берәр “җәза” бирәбез (Йөзек сала). Йөзек кемдә, сикереп чык.(Алина белән Лия башкаруында Г.Тукайның “Бала белән Күбәләк”шигырен тыңлап китү, Мәҗитова Раилә “Туган як”җырын башкара, Җиһангирова Әминә  “Әминә”шигырен сөйли).

Әби:

-Без яшь чакта капкалы уенын уйный идек.Әйдәгез бергәләп уйнап алабыз. (Татар кызлары биюе, шигырь, әтәч булып кычкырту).

Ләйсән:Әби мин сина шигырь әзерләп килдем.

Минем әбием бик әйбәт –

Гел көлеп кенә тора.

Балакаем, дип әйтеп,

Сөеп, иркәләп тора.

Әби:

-Бигрәк зирәк икәнсез.

Укытучы: Әбекәй рәхмәт сиңа. Күңел сандыгын бигрәк бай икән, безне дә күп нәрсәләргә өйрәтте. Безнең бу җырыбыз кадерле әбиебезгә рәхмәт сүзе булып яңгырасын.

Җыр “Әбием, әбекәем” Р. Бакиров сүз, Р. Сәрвәров көе

Әби:

Күңелемне күрдегез,

Зирәк икән үзегез,

Акыллы һәм матур булсын

Сезнең һәрбер сүзегез.

Хәзер бергәләп күмәк биеп тә алыйк.

Кунакларны балалар биергә чакыра.

Укытучы: Әбиләребез оныкларын тәрбияләргә күпме көч куялар.Аларны яратырга һәм хөрмәтләргә кирәк.

Көй дәвам итә. Биючеләр, залга төшеп, кунакларны биергә чакыралар.

Кичә шуның белән тәмамлана .