Урок-проект "Мотор марий тувырем чиктем мые курчакем"
план-конспект урока

Урокын темыже: «Мотор марий тувырем чиктем мые курчакем».

Цель: йоча – влакым марий калыкын тошто вургемже дене, марий тӱрын мом ончыктымыж дене палымым ышташ.

Задаче – влак:

1. Шаблон почеш пӱчкын лукмаш навыкым пенгыдемдымаш.
2. Марий орнаментан сӱретым ышташ тунеммаш.

     3. Кид лывыртыме пашам вияндымаш, вниманийым, воображенийым развиватлымаш.

     4.  Пашам йӧратымашым, арулыкым, чаткалыкым воспитатлымаш.

Оборудований: марий орнаментан тувыр, кагаз курчак, презентаций, чиян карандаш, вашкӱзӧ.

Урокын эртымыже.

        I.             Организационный ужаш.

- Салам лийже.

Онгыр йӱкшӧ йынгырта,

Урокнам тӱналына.

Ӱдыр – влак, шичына да шыргыжалына.

Ынде рвезе – влак шинчыт. Теат шыргыжалаш ида мондо.

      II.             Йылме лывыртыме паша.

Йодышлан вашештыза:

- Таче могай числа? Арнян могай кечыже? Могай тылзе?

      III.            Урокын темышкыже пурымаш.

1) Туныктышо йоча –влаклан ойла :

- Йоча - влак, таче мый эрдене школыш толмем годым теве тиде изи ӱдырым вашлийым да пырля школыш толаш ӱжым. Айста тиде ӱдырын лӱмжым пален налына.

ЛИ – СА – КА (Салика)

Мый тудын кидыштыже серышым ужам. Мом вара тудо ойлынеже?

2) Серышым лудмаш: Мыйын лӱмем Салика. Мый Марий Элыште илем. Мый   мураш, кушташ, книгам лудаш да сӱретлаш йӧратем. Мыланем марий тӱран тувыр пешак келша. Но мыйын тыгай тувырем уке. Йоча – влак, те мыланем марий тӱран тувырым ышташ полшен кертыда мо?

3) Йоча – влак, полшаш келшена мо?

        VΙ.          У материал.

1. Марий тувыр дене палыме лиймаш.

- Йоча – влак, ончалза, а тыште шондык уло. Очыни, тиде тыглай огыл,   а юзо шондык. Кумыт, кокыт, икте!

(Шондык почылтеш, тушеч марий тувырым чийыше ӱдыр (Петрова Лидия Яковлевна) лектеш).

- Марий тӱран тувырым ышташ тӱналме деч ончыч айста ондак тувыржым да тӱрын могай улмыжым шымлен налына. (Ӱдыр марий тувыр, тӱр нерген марий мурым муралта.)

2. Марий тӱр нерген каласкалымаш. (Этнокультурный центр вуйлатыше Аксюбина Людмила Иландаевналан мутым пуэна).

Кугезе кована – влак вынерым куаш да тӱрым тӱрлаш моткочак мастар лийыныт. Ожно ӱдыр  тӱрым тӱрлен ок мошто гын, тудым марлан налшыжат шагал лектын. Марийын йӧратыме вургемже тунам ошо лийын, сандене марий калыкым ош марий маныныт. Ош тӱс арулыкым, чаткалыкым, порылыкым ончыктен. Марий - влак ош тӱс дене кугешненыт, а тӱр дене сӧрастарымыже поснак моторын койын.

Ондакше тӱр осал вий да чер деч арала манын шоненыт. Утларакше кечым, тӱрлӧ кайык ден янлыкым, кушкылым келыштареныт. Тыгай сӱрет поснак он, шӱм ӱмбалне, кид йыр, урвалте мучко лийын.

Жап эртыме семын тӱр вургемым сӧрастарыме йӧныш савырнен. Тӱрленытше вынерысе шӱртым шотлен. Тӱс шотышто поснак йошкар чиям кучылтыныт. Тидыже илышым, кечым, тулым ончыктен. Коклаште пыртак шем, ужар да нарынче тӱсан меж але йытын шӱртым келыштареныт. Чиялташ кызытсе гай налме чиям огыл, пӱртӱсыштӧ вашлиялтше тӱрлӧ вож, пеледыш, лышташ, пушенге шӱмым, емыжым кучылтыныт. Чия ынже лек манын, шинчал, ломыж вӱд дене пенгыдемденыт. Кызытсе гай тӱрлӧ тӱсан шӱртӧ дене ХIХ курым мучаште веле тӱрлаш тӱналыныт. Лач тиде жапыште фабриклаште анилиновый чиям лукташ тӱналме. Тӱрлызӧ – влак вургемеш йырысе пӱртӱсым, кайыквусым, янлыкым да айдемымат ончыктеныт. Эн жаплымылан шордо, имне, лудо да комбо шотлалтыныт. Поче-поче ончыктымо кушкыл але лыкын-лукын (геометрический) сӱретат лийыныт.

Тӱр сӱретым ончен, марий ӱдырамаш могай кундем гыч улмымат палаш лиеш улмаш.

Вургемым келыштараш моткоч шуко жап кӱлын. Сандене вынерым куаш да тӱрлаш ӱдыр – влак изинек тунемыныт. Вургемыште марий калыкын моторлыкым йӧратымыже да тӱням умылен моштымыжо рашемеш.

3. Физкультминутка

Икыт, кокыт,

Лып-лып-лып.

Перена ме совым лып,

Лып-лып-лып.

Модын – воштыл, веселан,

Веселан, веселан,

Куштена рӱжге чылан

Ме чылан.

4. Проект планым чонымаш.

Саликалан марий тувырым ыштымаш:

1. тӱран шаблоным пӱчкын лукмаш;
2. марий тӱрым тувырыш, ончылсакышыш, шокшо мучашыш, оныш висен ончен, келшышын пӱчкын луктын, клеитлымаш, але йошкар чиян карандаш дене сӱретлымаш;
3. курчаклан чиктымаш.

5. Самостоятельный паша.

Курчаклан вургемым ыштен ямдылымаш, чиктымаш.

 - Ынде у вургем лиеш манын Саликана  пеш куанен. Саликан йолташыже Эчук уло. Кӧн кумылжо уло, Эчуклан тувырым ямдылена.

      V.       Пенгыдемдымаш.

-  Саликалан вургемым ыштымек, пырля муралтен – кушталтен колташат лиеш. Айста «Курчак» мурынам муралтен колтена. 

     VΙ.       Иктешлымаш.

- Таче ме тендан дене мемнан кована, кугезе кована-влак могай вургемым чийымышт нерген палышна.

- Вургемым вара мо дене сӧрастареныт? Ыштыме пашана тыланда келшыш? Але уке? Урокна келшыш гын, кидна кӱш нӧлталына да совалтена,  уке гын – йолнам тавена.

- Ынде кован шондыкышкыжо шовыч, тувыр, шымакшым - чыла сайын гына поген пышташ жап шуо.